Jidysz/Rozdział 2.2
Transliteracja i transkrypcja pisma jidysz[edytuj]
Poniższa tabela prezentuje zestaw znaków występujących w jidysz podług słownika Uriela Weinreicha English-Yiddish-English Dictionary (Weinreich 1968). Transkrypcje YIVO i Harkavy'ego są zaczerpnięte z tego samego źródła, gdzie są przedstawione jako "odpowiedniki fonetyczne" i zwane romanizacją. Transkrypcja YIVO jest międzynarodowym standardem. Transkrypcja Harkavy'ego z roku 1898 została załączona tylko dla porównania. Transkrypcja IPA odpowiada przykładom dźwiękowym w zalecanej przez YIVO wymowie, zamieszczonym na stronie instytutu. Transkrypcja fonetyczna jest transkrypcją zwyczajową, stosowaną w polskojęzycznych publikacjach Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Warszawie i jako taka, choć bardziej zrozumiała dla ludzi posługujących się językiem polskim, nie stanowi żadnego oficjalnego standardu. Załączona transliteracja jest zgodna z Polską Normą PN-74/N-01212.
| Symbol | Wartość numeryczna | Transkrypcja YIVO | Transkrypcja Harkavy'ego | Transkrypcja IPA | Transliteracja wg PN-74/N-01212 | Transliteracja wg autora | Transkrypcja fonetyczna | Nazwa litery w jidysz | Nazwa litery po polsku | Uwagi |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| א | 1 | (brak) | (brak) | (brak) | a lub ⊃ (a) | ⊃ | (brak) | שטומער אַלף | sztumer alef | (3) |
| אַ | 1 | a | a | a | a | a | a | פּתח אַלף | pasech alef | |
| אָ | 1 | o | o | ɔ | o | o | o | קמץ אַלף | komec alef | |
| ב | 2 | b | b | b | b | b | b | בית | bejs | |
| בֿ | 2 | v | v | v | v (a) | v | w | בֿית | wejs | (2) |
| ג | 3 | g | g | g | g | g | g | גימל | giml | |
| ד | 4 | d | d | d | d | d | d | דלתּ | dalet | |
| דז | dz | (brak) | ʣ | (brak) | ġ | dz | דלתּ זיין | dalet zajen | ||
| דזש | dzh | (brak) | ʤ | ǧ | ǧ | dż | דלתּ זיין שין | dalet zajen szin | ||
| ה | 5 | h | h | h | h | h | h | הא | hej | |
| ו | 6 | u | u | ʊ | w (a) | u | u | וואָוו | wow | |
| וּ | 6 | u | (brak) | ʊ | u | u | u | מלופּן וואָוו | melupm wow | (4) |
| װ | v | v | v | w | w | w | צוויי וואָוון | cwej wown | ||
| ױ | oy | oi | ɔj | oy lub oj | oj | oj | וואָוו יוד | wow jud | ||
| ז | 7 | z | z | z | z | z | z | זיין | zajen | |
| זש | zh | zh | ʒ | ž | ž | ż | זיין שין | zajen szin | ||
| ח | 8 | kh | ch | x | ḥ (a) | ḥ | ch | חית | ches | (2) |
| ט | 9 | t | t | t | t lub ṭ (a) | t | t | טית | tes | |
| טש | tsh | (brak) | ʧ | č | č | cz | טית שין | tes szin | ||
| י | 10 | y, i | y, i | j, i | i lub y lub j | i lub j | j, i | יוד | jud | (5) |
| יִ | 10 | i | (brak) | i | (brak) | i | i | חיריק יוד | chirek jud | (6) |
| ײ | ey | ei, ai | ɛj | ey, aj | ej | ej | צוויי יודן | cwej judn | ||
| ײַ | ay | (brak) | aj | ay, ej | aj | aj | פּתח צוויי יודן | pasech cwej judn | ||
| כּ | 20 | k | k | k | k (a) | ḳ | k | כּף | kof | (2) (7) |
| כ | 20 | kh | ch | x | ḵ lub ch (b) | ḵ | ch | כף | chof | |
| ך | 500 | kh | ch | x | ḵ lub ch (b) | ḵ | ch | לאַנגער כף | lange chof | (1) |
| ל | 30 | l | l | l, ʎ | l | l | l | למד | lamed | |
| מ | 40 | m | m | m | m | m | m | מם | mem | |
| ם | 600 | m | m | m | m | m | m | שלאָס מם | szlos mem | (1) |
| נ | 50 | n | n | n | n | n | n | נון | nun | |
| ן | 700 | n, m | n, m | n, ŋ, m | n | n | n, m | לאַנגער נון | lange nun | (1) |
| ס | 60 | s | s | s | s | s | s | סמך | samech | |
| ע | 70 | e | e | ɛ | e lub ⊂ (a) | e | e | עין | ajen | |
| פּ | 80 | p | p | p | p | p | p | פּא | pej | (8) |
| פֿ | 80 | f | f | f | f | f | f | פֿא | fej | |
| ף | 800 | f | f | f | f | f | f | לאַנגער פֿא | lange fej | (1) |
| צ | 90 | ts | tz | ʦ | c lub ṣ (c) | c | c | צדיק | cadek | |
| ץ | 900 | ts | tz | ʦ | c lub ṣ (c) | c | c | לאַנגער צדיק | lange cadek | (1) |
| ק | 100 | k | k | k | k lub q (a) | k | k | קוף | kuf | |
| ר | 200 | r | r | ʀ | r | r | r | ריש | rejsz | |
| ש | 300 | sh | sh | ʃ | š | š | sz | שין | szin | |
| שׂ | 300 | s | s | s | ś | ś | s | שׂין | sin | (2) |
| תּ | 400 | t | t | t | t (a) | ṯ | t | תּוו | tof | (2) |
| ת | 400 | s | s | s | ṯ (a) lub s | ṣ | s | תוו | sof | (2) |
Przypisy
- (1) Forma końcowa. Używana tylko na końcu wyrazu.
- (2) Używana tylko w słowach pochodzenia hebrajskiego.
- (3) Nie wymawia się jej i nie transkrybuje. Oznacza tylko, że sylaba zaczyna się od wymawianego י ,ו lub złożenia tych liter.
- (4) Używane tylko w sąsiedztwie וו albo przed י.
- (5) Spółgłoskowe [j] na początku sylaby (z wyjątkiem wystąpienia po א). W innych przypadkach samogłoskowe [i].
- (6) Używane jedynie po spółgłoskowym י lub w sąsiedztwie innej samogłoski.
- (7) W przeciwieństwie do כ nie ma odrębnej formy końcowej.
- (8) W przeciwieństwie do פֿ nie ma odrębnej formy końcowej.
Przypisy do uwag znajdujących się w kolumnie Transliteracja wg PN-74/N-01212.
- (a) W wyrazach hebrajskich.
- (b) Dopuszczone do stosowania w publikacjach niefilologicznych.
- (c) W wyrazach hebrajskich i tekstach naukowych.
Uwagi do zasad zawartych w polskiej normie[edytuj]
W polskiej normie PN-74/N-01212 nie uniknięto niestety kilku błędów, które w efekcie, przy próbie stosowania jej przez osoby nie obeznane z jidysz mogą przysporzyć problemów. Przede wszystkim nieuzasadniony wydaje się podział na odmienną transliterację liter w słowach jidysz i hebrajskich, choćby z tego powodu, iż osoby dla których przeznaczona jest norma (np. bibliotekarki), mogą nie mieć pojęcia, które ze słów są pochodzenia hebrajskiego. Stosowanie takiego zróżnicowania i tak nic istotnego nie wnosi, bowiem aby oddać wymowę słów hebrajskich należałoby stosować transkrypcję nie zaś transliterację. Ponadto w normie znajduje się kilka nieścisłości, które wymienię poniżej:
- א (alef) - w jidysz standardowym, pisanym ortograficznie, litera ta zawsze jest niema. Nie ma więc powodu dla którego trzeba by ją było transliterować jako literę a bo tak należy transliterować אַ (pasech alef).
- ו (waw) - litera ta nie występuje tylko w wyrazach pochodzenia hebrajskiego. Wręcz przeciwnie. W jidysz pełni rolę samogłoski u i tak należy ją transliterować.
- דז (dalet zajen) - norma nie uwzględnia istnienia tej grupy spółgłoskowej. Zgodnie z zaleceniami normy (pkt 2.4. Transliteracja grupy spółgłosek w wyrazach pochodzenia słowiańskiego) należałoby ją transliterować jednym znakiem. Nie jest on jednak podany.
- יִ (chirek jud) - nie występuje w normie. W przeciwieństwie do י (jud) tę literę zawsze transliteruje się wyłącznie jako samogłoskowe i.
- יי (cwej judn) i ײַ (pasech cwej judn) - prawdopodobnie jest to tylko błąd osoby przygotowującej normę do druku bowiem dla jednego dwuznaku proponowana jest forma ey lub aj a dla drugiego ay lub ej. Powinno być ey lub ej oraz analogicznie ay lub aj. Poza tym (cwej judn) nazwany jest w normie (cwej chirek-yudn) i zapisany jako יִיִ. Takie zestawienie liter występuje bardzo rzadko i transliteruje się je wtedy jako ii, np. w słowie קיִיִש.
- פּ (pej) - w oryginale normy, w kolumnie z transliteracją zamiast p znajduje się nazwa litery pey. Tym razem jest to ewidentny błąd osoby przygotowującej normę do druku.
- W normie niespełniony jest postulat jednoznaczności (pkt 2.5. Jednoznaczność) nakazujący każdą literę alfabetu hebrajskiego oddać inną literą alfabetu łacińskiego. Chociażby dla liter ט (tet) i תּ (tof) jako odpowiednik łaciński proponuje się tą samą literę t. Uniemożliwia to proces retransliteracji.