Język pruski dla początkujących/Lekcja4
Przypadki w języku pruskim
[edytuj]W języku pruskim są 4 przypadki: mianownik (kto? co?), dopełniacz (kogo? czego?), celownik (komu? czemu?) oraz biernik (kogo? co?).
Mianownik
[edytuj]Mianownika używamy, gdy:
- słowo jest w podmiocie, np.:
Šis wīrs ast grazzu. → Ten mężczyzna jest piękny.
- słowo jest dopełnieniem w zdaniu, w którym orzeczeniem jest czasownik būtwei, np.:
Šī mergā ast majā sestrā. → Ta dziewczyna jest moją siostrą.
- mówimy, że coś lub ktoś nam się podoba lub coś lub kogoś lubimy, czyli używamy czasownika padīngtwei, np.:
Mennei padīnga sunnei. → Lubię psy.
Dopełniacz
[edytuj]Dopełniacza używamy, gdy:
- coś lub ktoś do kogoś należy ("właściciel" jest w dopełniaczu), np.:
Sta ast Pīteres sūns. → To jest syn Piotra.
Celownik
[edytuj]Celownika używamy:
- gdy dla danego słowa można zadać pytanie komu?, czemu?, np.:
Tāns dāi mi šin lāiskan. → On dał mi tę książkę.
- po kilku przyimkach, np.:
en Ēlbingu → w Elblągu
pa stallu → pod stołem
Biernik
[edytuj]Biernika używamy:
- po wielu czasownikach, np.:
As skaitāwuns lāiskan. → Przeczytałem książkę.
As widāi tennan. → Widziałem go.
As turri kattinan. → Mam kota.
Tāns ni pūja kafējan. → On nie pije kawy.
Tenēi ni īst mēnsan. → Oni nie jedzą mięsa.
Peisāwusi tū pēismen? → Czy napisałaś list?
Kāupjais āblins. → Kup jabłka.
As mīli tin. → Kocham cię.
- po wielu przyimkach, np.:
sēn tin → z tobą
na garrin → na drzewie
per mamman → dla mamy
Liczby
[edytuj]Podobnie jak w języku polskim, w języku pruskim istnieją dwie liczby: pojedyncza i mnoga.
Schematy odmian
[edytuj]W języku pruskim istnieje wiele schematów odmian, czyli zmian końcówek danego rzeczownika, czasownika lub przymiotnika w poszczególnych przypadkach, osobach i liczbach. Oznacza się je numerami, np. <32>, <40>, <113>. Ich pełna lista jest na stronie https://sitti.vdu.lt/prussian/tabula.htm. To, czy dany rzeczownik podlega danemu schematowi odmiany, można sprawdzić w słowniku https://www.yumpu.com/xx/document/read/7849117/slownik-odbudowanego-jezyka-pruskiego-towarzystwo-naukowe-. W kolejnych lekcjach nauczymy się najczęstszych schematów odmian. Najpierw zajmniemy się odmianą rzeczowników, które odmieniają się zgodnie z numerem <32>.
<32>
[edytuj]Takim schematem można odmieniać część rzeczowników rodzaju męskiego zakończone na -s, np. wīrs, mīniks, tējs, pōlicists (policjant).
- Przykład odmiany wīrs:
aīnagirbausna (liczba pojedyncza) | tūlagirbausna (liczba mnoga) | |
---|---|---|
Nōminatiws (Mianownik) | wīrs | wīrai |
Gēnitiws (Dopełniacz) | wīras | wīran |
Dātiws (Celownik) | wīru | wīramans |
Akkuzatiws (Biernik) | wīran | wīrans |
- Odmiana słów, które mają przed zmienną końcówką głoskę l, np. ēngels (anioł):
aīnagirbausna (liczba pojedyncza) | tūlagirbausna (liczba mnoga) | |
---|---|---|
Nōminatiws (Mianownik) | ēngels | ēngelai |
Gēnitiws (Dopełniacz) | ēngelas | ēngelin |
Dātiws (Celownik) | ēngelu | ēngelamans |
Akkuzatiws (Biernik) | ēngelin | ēngelins |
Sytuacja, kiedy zamiast cząstki -lan jest cząstka -lin dotyczy wszystkich schematów odmiany.
- Jednosylabowe wyrazy bez długiej samogłoski odmieniają się na przykładzie słowa sads (sad):
aīnagirbausna (liczba pojedyncza) | tūlagirbausna (liczba mnoga) | |
---|---|---|
Nōminatiws (Mianownik) | sads | saddai |
Gēnitiws (Dopełniacz) | saddas | saddan |
Dātiws (Celownik) | saddu | saddamans |
Akkuzatiws (Biernik) | saddan | saddans |
Uwaga! Słowa takie jak np. parks lub salms się tak nie odmieniają, ponieważ zmienną końcówkę poprzedzają dwie spółgłoski.