Przejdź do zawartości

Język pruski dla początkujących/Lekcja4

Z Wikibooks, biblioteki wolnych podręczników.
Lakciōni 4

Przypadki w języku pruskim

[edytuj]

W języku pruskim są 4 przypadki: mianownik (kto? co?), dopełniacz (kogo? czego?), celownik (komu? czemu?) oraz biernik (kogo? co?).

Mianownik

[edytuj]

Mianownika używamy, gdy:

  • słowo jest w podmiocie, np.:

Šis wīrs ast grazzu. → Ten mężczyzna jest piękny.

  • słowo jest dopełnieniem w zdaniu, w którym orzeczeniem jest czasownik būtwei, np.:

Šī mergā ast majā sestrā. → Ta dziewczyna jest moją siostrą.

  • mówimy, że coś lub ktoś nam się podoba lub coś lub kogoś lubimy, czyli używamy czasownika padīngtwei, np.:

Mennei padīnga sunnei. → Lubię psy.

Dopełniacz

[edytuj]

Dopełniacza używamy, gdy:

  • coś lub ktoś do kogoś należy ("właściciel" jest w dopełniaczu), np.:

Sta ast Pīteres sūns. → To jest syn Piotra.

Celownik

[edytuj]

Celownika używamy:

  • gdy dla danego słowa można zadać pytanie komu?, czemu?, np.:

Tāns dāi mi šin lāiskan. → On dał mi tę książkę.

  • po kilku przyimkach, np.:

en Ēlbingu → w Elblągu
pa stallu → pod stołem

Biernik

[edytuj]

Biernika używamy:

  • po wielu czasownikach, np.:

As skaitāwuns lāiskan. → Przeczytałem książkę.
As widāi tennan. → Widziałem go.
As turri kattinan. → Mam kota.
Tāns ni pūja kafējan. → On nie pije kawy.
Tenēi ni īst mēnsan. → Oni nie jedzą mięsa.
Peisāwusi tū pēismen? → Czy napisałaś list?
Kāupjais āblins. → Kup jabłka.
As mīli tin. → Kocham cię.

  • po wielu przyimkach, np.:

sēn tin → z tobą
na garrin → na drzewie
per mamman → dla mamy

Liczby

[edytuj]

Podobnie jak w języku polskim, w języku pruskim istnieją dwie liczby: pojedyncza i mnoga.

Schematy odmian

[edytuj]

W języku pruskim istnieje wiele schematów odmian, czyli zmian końcówek danego rzeczownika, czasownika lub przymiotnika w poszczególnych przypadkach, osobach i liczbach. Oznacza się je numerami, np. <32>, <40>, <113>. Ich pełna lista jest na stronie https://sitti.vdu.lt/prussian/tabula.htm. To, czy dany rzeczownik podlega danemu schematowi odmiany, można sprawdzić w słowniku https://www.yumpu.com/xx/document/read/7849117/slownik-odbudowanego-jezyka-pruskiego-towarzystwo-naukowe-. W kolejnych lekcjach nauczymy się najczęstszych schematów odmian. Najpierw zajmniemy się odmianą rzeczowników, które odmieniają się zgodnie z numerem <32>.

<32>

[edytuj]

Takim schematem można odmieniać część rzeczowników rodzaju męskiego zakończone na -s, np. wīrs, mīniks, tējs, pōlicists (policjant).

  • Przykład odmiany wīrs:
aīnagirbausna (liczba pojedyncza) tūlagirbausna (liczba mnoga)
Nōminatiws (Mianownik) wīrs wīrai
Gēnitiws (Dopełniacz) wīras wīran
Dātiws (Celownik) wīru wīramans
Akkuzatiws (Biernik) wīran wīrans
  • Odmiana słów, które mają przed zmienną końcówką głoskę l, np. ēngels (anioł):
aīnagirbausna (liczba pojedyncza) tūlagirbausna (liczba mnoga)
Nōminatiws (Mianownik) ēngels ēngelai
Gēnitiws (Dopełniacz) ēngelas ēngelin
Dātiws (Celownik) ēngelu ēngelamans
Akkuzatiws (Biernik) ēngelin ēngelins

Sytuacja, kiedy zamiast cząstki -lan jest cząstka -lin dotyczy wszystkich schematów odmiany.

  • Jednosylabowe wyrazy bez długiej samogłoski odmieniają się na przykładzie słowa sads (sad):
aīnagirbausna (liczba pojedyncza) tūlagirbausna (liczba mnoga)
Nōminatiws (Mianownik) sads saddai
Gēnitiws (Dopełniacz) saddas saddan
Dātiws (Celownik) saddu saddamans
Akkuzatiws (Biernik) saddan saddans

Uwaga! Słowa takie jak np. parks lub salms się tak nie odmieniają, ponieważ zmienną końcówkę poprzedzają dwie spółgłoski.

Ćwiczenia

[edytuj]