Esperanto/Rzeczownik
W esperanto rzeczowniki kończą się na literę -o. Końcówkę rzeczownika można opuścić i zastąpić apostrofem, ale zabieg ten charakterystyczny jest raczej dla języka artystycznego (np. poezja) niż potocznego.
- domo (dom') - dom
- homo (hom') - człowiek
- viro (vir') - mężczyzna
- hundo (hund') - pies
Liczba mnoga
[edytuj]Rzeczownik może występować w dwóch (jak w np. języku polskim) liczbach: pojedynczej i mnogiej. Liczbę mnogą tworzymy, dodając do liczby pojedynczej końcówkę -j, np.:
| l. pojedyncza | l. mnoga |
|---|---|
| domo - dom | domoj - domy |
| homo - człowiek | homoj - ludzie |
| viro - mężczyzna | viroj - mężczyźni |
| hundo - pies | hundoj - psy |
Rodzaj
[edytuj]W esperanto nie ma rodzaju gramatycznego, jak w języku polskim czy niemieckim. Występuje za to rodzaj naturalny (tak jak w angielskim):
- r. męski - rzeczowniki określające mężczyzn
- r. żeński - rzeczowniki określające kobiety
- r. nijaki - pozostałe
Rodzaj rzeczownika ma znaczenie tylko wtedy, gdy chcemy dany rzeczownik zastąpić zaimkiem osobowym lub dzierżawczym - np. zamiast viro (mężczyzna) możemy powiedzieć li (on).
Można tworzyć rodzaj żeński poprzez dodanie końcówki -ino zamiast standardowej końcówki rzeczownika -o:
| viro - mężczyzna | virino - kobieta |
| edzo - mąż | edzino - żona |
| kato - kot | katino - kotka |
Odmiana przez przypadki
[edytuj]W esperanto rzeczownik odmienia się przez przypadki. Jednak nie jest ich wiele, bo tylko trzy:
- Mianownik - z końcówką -o
- Biernik - z końcówką -on
- Przyimkowy - z przyimkiem i końcówką -o (tak jak w mianowniku).
Najbardziej popularnym przypadkiem jest przypadek przyimkowy, gdyż jeżeli już w zdaniu występuje jakiś przyimek przed rzeczownikiem to niejako ten przyimek określa właściwy przypadek (trochę podobnie np.: do języka angielskiego, hiszpańskiego, włoskiego czy francuskiego). Czyli generalnie nie trzeba się zastanawiać nad właściwym przypadkiem, bo jest on określony przez przyimek. Ale co ze zdaniami w języku polskim, w których nie ma przyimka przed rzeczownikiem a rzeczownik występuje w jakimś przypadku? Wtedy z pomocą może przyjść poniższa tabela, która podpowiada jaki przyimek wtedy wybrać:
| Polski przypadek | domo - dom | domoj - domy |
|---|---|---|
| Mianownik (kto? co?) | domo | domoj |
| Dopełniacz (kogo? czego?) | de domo | de domoj |
| Celownik (komu? czemu?) | al domo | al domoj |
| Biernik (kogo? co?) | domon | domojn |
| Narzędnik (kim?, czym?) | per domo | per domoj |
Jeszcze raz należy podkreślić, że przyimki z powyższej tabeli stosujemy dopiero wtedy jeśli nie ma w (polskim) zdaniu przyimka, który można by przetłumaczyć, i który określi przypadek. Drugą ważną sprawą jest to by pamiętać pytania o biernik (kogo? co?), który dość często występuje.
- Uwaga: czasownik esti (być) mimo, że w języku polskim często stosuje się narzędnik to w języku esperanto wymaga mianownika. Np. Jestem (kim? czym?) lekarzem => Mi estas sanigisto, a nie:
mi estas per sanigisto
Podsumowując. W pierwszej kolejności szukamy przyimka, następnie sprawdzamy czy biernik, potem poszukujemy odpowiedniego przyimka w tabelce. "Służbowe" przyimki mają swoje znaczenie i tak: de znaczy od, ode; al - do, w kierunku czegoś; per - za pomocą czegoś. Więcej o przyimkach w rozdziale im poświęconym.
- Uwaga: Należy pamiętać, że także wyraz taki jak kio (co) również ulega odmianie (także przez biernik), więc np. zdanie: co robisz? należy tłumaczyć jako: kion vi faras? a nie:
kio vi faras?. Wynika to z faktu, że w języku polskim pytanie co? jest w mianowniku i bierniku. Natomiast w j. esperanto jest to kio? w mianowniku i kion? w bierniku. (Właśnie dla tego na j. polskim wbijają do głowy, by zadawać oba pytania tj. kto? co? dla mianownika i kogo? co? dla biernika).
Przykłady
[edytuj]- Mi iras kun amiko. (nie:
mi iras per amiko) - Idę z kolegą. - Mi vidas amikon. - Widzę kolegę.
- Li estas stiristo. (nie:
li estas per stiristo) - On jest kierowcą. - Mi zorgas pri avino. - Opiekuję się babcią. / Troszczę się o babcię.