Fotografia/Ustawianie ostrości

Jeżeli wybraliśmy już odpowiedni obiekt do sfotografowania, ważne jest, aby wykonane zdjęcie było ostre, czyli aby fotografowany obiekt był na nim przedstawiony wyraźnie.

Aby uzyskać odpowiednią jakość zdjęcia, należy wziąć pod uwagę, poza doborem odpowiedniej czułości, także wybór odległości ogniskowania i kwestię głębi ostrości oraz zdolność rozdzielczą obiektywu.

Tylko kwiat na pierwszym planie jest ostry, reszta kwiatów stanowiąca dopełnienie kompozycji jest nieostra. Gorszym efektem byłoby jednak wybranie ostrości na obiekcie w tle.

Na tym zdjęciu dobrze widać, co jest fotografowanym obiektem. Ostrość ustawiona na jaja skrzeku, natomiast tło/otoczenie zdjęcia jest mniej wyraźne.

Zastosowanie dużej wartości przysłony i krótkiej ogniskowej pozwala pokazać niemal całą długość placu św. Marka w Wenecji.

Wybór odpowiedniej odległości ogniskowania

• Nastawy automatyczne (AF) – w przypadku większości obecnie produkowanych aparatów fotograficznych można użyć opcji automatycznego focusu (na aparatach funkcja ta jest określona jako AF). Niektóre aparaty w ogóle nie mają opcji manualnego nastawu ostrości, jesteśmy więc w takich aparatach "skazani" na AF. Na szczęście AF większości współczesnych aparatów sprawdza się całkiem dobrze w niemal wszystkich, typowych sytuacjach zdjęciowych, a przy zrozumieniu sposobu różnych trybów jego działania, można też z powodzeniem robić z jego wykorzystaniem zdjęcia nietypowe. Problem z ostrością występuje najczęściej w przypadku fotografowania niezbyt wielkich obiektów, często w przypadku roślin, zwierząt czy grzybów, choć tutaj w wielu aparatach pomaga specjalny program do zdjęć zbliżeniowych. W wielu aparatach istnieją różne tryby funkcjonowania automatycznego nastawu ostrości, które są bardziej szczegółowo opisane w rozdziale Automatyczny focus.
• Nastawy manualne (MF) – manualne ustawianie ostrości warto stosować w sytuacji, gdy wykonujemy zdjęcia drobnych, małych i ruchomych lub drgających obiektów. W takich sytuacjach automatyczne nastawy mogą powodować, że nawet ustawienie ostrości w trybie AF-S na jednym punkcie i zamrożenie nastawu może nie dać spodziewanego efektu. Tego typu sytuacje zdarzają się, jeżeli np. chcemy wykonać zdjęcie drobnej rośliny, lekko kołyszącej się na wietrze. Szczególnie trudne do uchwycenia są też obiekty półprzezroczyste, takie jak np. pajęczyny. Automatyczne tryby nastawu ostrości zawodzą też często w trudnych warunkach oświetleniowych – np. przy robieniu zdjęć nocą. Nocą jednak bardzo trudno jest też ustawić ostrość manualnie, zwłaszcza w aparatach, które mają ciemne wizjery lub małe ekrany podglądu zdjęć.

Przed wykonaniem zdjęcia należ zwrócić uwagę, czy przed obiektem nie znajdują się niepożądane elementy, np. czy przed fotografowanym grzybem nie powiewa liść trawy. Po zrobieniu zdjęcia taki element może zmienić się w rozmytą plamę i zepsuć efekt.

Wybór głębi ostrości

Głębia ostrości to zakres odległości od obiektywu, w którym fotografowane obiekty wyjdą wyraźnie i ostro na zdjęciu. Przy maksymalnej głębi ostrości uzyskuje się zdjęcie, na którym dokładnie wszystkie fotografowane obiekty są ostre. Nie zawsze jest to jednak pożądane. Przy małej głębi ostrości można bowiem wyodrębnić optycznie jeden, wybrany obiekt, a wszystkie pozostałe będą na zdjęciu stanowiły rozmazane, nierozpraszające uwagi oglądającego tło. Stąd dużą głębię ostrości nazwa się czasem opisującą, zaś małą wyodrębniającą.

W przypadku fotografii dokumentacyjnej ważne jest, aby wszystkie elementy interesującego nas obiektu były ostre. Zazwyczaj przy zdjęciach pejzażowych chcemy, aby miały one maksymalną głębię ostrości, natomiast przy zdjęciach portretowych i przyrodniczych dąży się do ustawienia takiej głębi, aby tylko jeden interesujący obiekt (twarz, roślina, zwierzę) był ostry, choć czasami są od tego wyjątki, np. gdy ważne jest przedstawienie interesującego nas obiektu wraz z jego otoczeniem.

Głębia ostrości zależy generalnie od dwóch czynników:

• Długości ogniskowej obiektywu aparatu – im ogniskowa dłuższa, tym głębia jest mniejsza – stąd łatwiej jest wyodrębnić obiekt z tła przy pomocy teleobiektywu niż obiektywu szerokokątnego – a gdy mamy obiektyw z zoomem, aby wyodrębnić obiekt z tła, należy się od niego odsunąć i wybrać jak największy możliwy zoom. Dłuższa ogniskowa pociąga za sobą także konieczność znacznie stabilniejszego chwytu aparatu i minimalizację drgań.
• Ustawienie przysłony – im przysłona ma większą wartość (czyli obiektyw jest mocniej przesłonięty), tym głębia ostrości też jest większa. Aby zatem uzyskać małą, wyodrębniającą głębię ostrości, należy maksymalnie otworzyć przesłonę i odpowiednio skrócić czas naświetlania – na ile tylko pozwalają na to warunki oświetleniowe. Rozmywanie tła przez użycie małej wartości przysłony nazywane jest bokehowaniem.

Rozmyte tło uzyskane przez bokehowanie (wartość przysłony f /1,8)

Pustułka wyraźnie odcinająca się od nieostrego tła przez użycie ogniskowej 240 mm

Płytka głębia ostrości na pancerzu Phyllobius argentatus

Oto przykład zdjęć wykonanych temu samemu przedmiotowi z różnymi wartościami przysłony. Zdjęcie po lewej stronie ma widocznie wyraźniejsze tło.

f/9.9

f/3.9

Natomiast ciekawie mogą wychodzić także zdjęcia, w których interesujący nas obiekt nie znajduje się na pierwszym planie, np. osoba znajdująca się pośrodku tłumu przechodniów. Jednakże zazwyczaj im dalej znajduje się tło i obiekt i im mniejsza jest odległość obiektu od tego tła, tym trudniej jest wykorzystać efekt dobrej głębi ostrości.

Niektóre aparaty – zwłaszcza droższe modele lustrzanek jednoobiektywowych – mają podgląd głębi ostrości. Podgląd ten polega na tym, że po naciśnięciu do połowy przycisku zwolnienia spustu migawki lub specjalnego, dodatkowego przycisku przysłona zamyka się do pozycji takiej, w jakiej będzie wykonane zdjęcie, dzięki czemu w wizjerze da się zaobserwować, które obiekty wyjdą na zdjęciu ostro, a które nie. Z kolei niektóre obiektywy stałoogniskowe zaopatrzone są w skalę umożliwiającą łatwe oszacowanie głębi ostrości przy danym nastawie przysłony.

Przykłady zdjęć z poprawnie dobraną głębią ostrości

Mała głębia ostrości - ostre są obiekty na pierwszym planie: owad (Sphaerophoria scripta) i liść, drugi plan całkowicie nieostry	Dzięki małej głębi ostrości udało się wyodrębnić jedną gałązkę
Duża głębia ostrości, pierwszy plan i szczyty w tle są równie ostre	Dzięki dużej głębi ostrości ostry jest cały krajobraz

Przykłady zdjęć nieostrych lub ze złą głębią ostrości

Kwiaty na pierwszym planie i w tle są nieostre.

Na tym zdjęciu kwiaty lepiej byłyby wyeksponowane przy mniejszej głębi ostrości. Powoduje to, że zdjęcie jest "płaskie".