Obalić można hipotezę, iż państwo polskie od podstaw stworzył Mieszko I, przed nim zaś nie istniały na terenie naszego kraju, ani centralnej wtedy Wielkopolski żadne związki państwowe. Państwo Mieszka I w latach 60. X w. było dobrze zorganizowane, obejmowało tereny Wielkopolski, Kujaw, ziemi sieradzkiej i łęczyckiej, prawdopodobnie Mazowsza oraz być może Pomorza Gdańskiego. Wysoko rozwinięty był również handel, o czym świadczy chociażby obecność chińskich monet z tamtych czasów na ziemiach polskich i dar Mieszka I dla cesarza Ottona, którym był żywy wielbłąd. Badania archeologiczne dowiodły, że pierwsze struktury państwowe na terenie Wielkopolski powstały w IX, jeśli nie VIII w., choć były to jedynie związki plemienne.
Na przełomie IX i X w. doszło w Wielkopolsce do niszczenia małych, prostych grodów na masową skalę, na miejscu których powstawać zaczęły większe, potężniejsze grodziska. Zdarzenia te, poznane jedynie dzięki archeologii są różnie interpretowane przez historyków. Według jednej z teorii władający w plemieniu Polan ród Piastów uznał, iż stare osady są zbyt małe i słabe, więc na ich miejscu kazał wybudować większe, potężniejsze grody. Jednakże czy nieznacznemu jeszcze plemieniu opłaciło by się niszczenie własnych grodów? Inni mediewiści[1] stawiają hipotezę, jakoby stare osady należały do poprzedniej dynastii rządzącej krajem Polan. Piastowie mieli doprowadzić do wybuchu wojny domowej, wypierając z kolejnych ziem Wielkopolski poprzednią dynastię, niszcząc przy tym należące do niej i do jej stronników grody. Panujący przed Piastami ród wielu utożsamia ze znanym z kroniki Galla rodem Popie lidów, których ostatni członek Popiel, od którego imienia wzięła się nazwa dynastii miał opuszczony przez stronników uciec na wyspę i w znajdującej się tam wieży pożarty przez myszy. Możliwe, iż myszy były symbolem piastowskich wojowników, którzy oblegali wieżę, gdzie skrył się Popiel, zdobyli ją, księcia zaś wygnali lub zabili.
Pierwszym niewątpliwie piastowskim grodem był Grzybów, wybudowany w latach 918–922, następnie zaś powstały Grzybowo (lata ’20 – ’30), Bnin (938–940), Ląd (940–941), Gniezno (940–941) oraz powstały w roku 941 Giecz. Wcześniejsze osady, pochodzące sprzed przełomu IX i X w. wzniesione zostały według opisywanej tu teorii przez dynastię Popie lidów, należy do nich m.in. gródek w Kaliszu-Zawodzi, wybudowany między 821 a 852 r. Nie jest natomiast jasne pochodzenie grodów, pochodzących z lat 890–910.
Władcą, który rządy nad plemieniem Polan objął prawdopodobnie na przełomie IX i X w. był Siemowit, syn legendarnego Piasta Chościskowica. Dokonaniem tegoż księcia mogło być zjednoczenie Wielkopolski, choć pozostaje to w sferze domysłów. Po nim rządził Lestek, następnie zaś Siemomysł. Według znanego polskiego mediewisty[1] Henryka Łowmiańskiego Siemomysł w roku 954 wsparł powstanie połabskiego plemienia Wkrzan przeciw Niemcom. Jeżeli tak stało się naprawdę, książę polański musiał być rozeznany w stosunkach słowiańsko-niemieckich, dzięki czemu wiedział, że należy zapobiegać ekspansji Niemiec na Połabie, co doprowadziłoby do bezpośredniego sąsiedztwa z jego państwem. Następcą Siemomysła na polańskim tronie został jeden z jego synów Mieszko, który władzę objął ok. 960 r., z pewnością przed rokiem 964, kiedy na Polskę spadł najazd Redarów pod wodzą banity niemieckiego Wichmana.
Zwycięstwo Niemców nad Madziarami (Węgrami) w bitwie na polach, nad rzeką Lech w 955 r. doprowadziło do zakończenia okresów najazdów tychże koczowników na zachodnią Europę i pozwoliło Cesarstwu skupić się na ekspansji na tereny Słowian. Na początku lat 60. X w. margrabia Marchii Wschodniej[2] rozpoczął zakrojoną na szeroką skalę akcję, mającą na celu rozciągnięcie wpływów Cesarstwa na wschód, uprzednio osłabiwszy plemiona wieleckie i obodryckie. W 962 r. Gero prawdopodobnie spotkał się z banitą niemieckim Wichmanem, który być może z polecenia margrabiego udał się na ziemię wieleckiego plemienia Redarów, by stamtąd rozpocząć ofensywę przeciw rosnącemu w siłę państwu Polan. W latach 963–965 Redarowie dwa razy dowodzeni przez Wichmana napadli na kraj piastowski i odnieśli zwycięstwo. Podczas jednego ze starć poległ nieznany z imienia brat księcia Polan Mieszka I. Podczas gdy Wichman na czele wojsk redarskich zwycięsko walczył z Polanami margrabia Gero wyprawił się w 963 r. na wschód i podbił państewka Łużyczan i Słupian, dzielące Cesarstwo od ziem Polan. Doszło do sytuacji, że osłabiona atakami Redarów Polska znalazła się w bezpośrednim sąsiedztwie marchii wojowniczego Gerona, podległemu cesarzowi.
Gall Anonim napisał: „Ten zaś Siemomysł spłodził wielkiego i sławnego Mieszka, który pierwszy nosił to imię, a przez siedem lat od urodzenia był ślepy. Gdy zaś dobiegała siódma rocznica jego urodzin, ojciec, zwoławszy wedle zwyczaju zebranie komesów i innych swoich książąt urządził obfitą i uroczystą ucztę; a tylko wśród biesiady skrycie z głębi duszy wzdychał nad ślepotą chłopca, nie tracąc z pamięci [swej] boleści i wstydu. A kiedy inni radowali się i wedle zwyczaju klaskali w dłonie, radość dosięgła szczytu na wiadomość, że ślepy chłopiec odzyskał wzrok. […] Wówczas książę Siemomysł pilnie wypytywał starszych i roztropniejszych z obecnych, czy ślepota i przewidzenie chłopca nie oznacza jakiegoś nadzwyczajnego znaku. Oni zaś tłumaczyli, że ślepota oznaczała, iż Polska przedtem była tak jakby ślepa, lecz odtąd – przepowiadali – ma być przez Mieszka oświeconą i wywyższoną ponad sąsiednie. […] Zaiste ślepą była przedtem Polska, nie znając ani czci prawdziwego Boga, ani zasad wiary, lecz przez oświeconego [wspaniale] Mieszka i ona także została oświecona, bo gdy on przyjął wiarę naród polski uratowany został od śmierci w pogaństwie. […] Siemomysł tedy w podeszłym wieku rozstał się ze światem.”
Z tej symbolicznej opowieści o ślepocie i przewidzeniu Mieszka wysnuć można teorię, że owym przewidzeniem był w rzeczywistości chrzest, który miał wydarzyć się 7 lat po narodzinach, czyli objęciu władzy przez Mieszka. Hipotezę tę poparł jeden z największych mediewistów polskich Gerard Labuda. Gall pisząc, że „Oni [doradcy Siemomysła] zaś tłumaczyli, że ślepota oznaczała, iż Polska przedtem była tak jakby ślepa, lecz odtąd – przepowiadali – ma być przez Mieszka oświeconą i wywyższoną ponad sąsiednie.” sugerować może, że owymi doradcami byli duchownymi chrześcijańscy, któż bowiem odpowiedziałby księciu pogańskiego, że jego państwo jest ślepe, chrzest zaś spowoduje jego oświecenie? Do przyjęcia chrześcijaństwa przygotowywali się Piastowie prawdopodobnie od dłuższego czasu, o czym może świadczyć chociażby symboliczny epizod w Kronice Galla, opisujący spotkanie Piasta i Rzepichy z dwoma tajemniczymi wędrowcami, będący prawdopodobnie misjonarzami lub aniołami, który może sugerować kontakty Piastów z chrześcijanami. Jeżeli Piastowie chcieli przetrwać w Europie musieli prędzej czy później przyjąć religię chrześcijańską. Zdarzenia z lat 60. X w. doprowadziły do przyjęcia chrztu właśnie wtedy.
Paradoksalnie chcący doprowadzić do upadku państwa Polan Wichman lub też według niektórych margrabia Gero, który mógł wysłać go w tym celu do siedzib Redarów, doprowadził do umocnienia Polski i szybszego niż przewidywano włączenia jej do świata chrześcijańskiego. Mieszko bowiem szukając sojuszników przeciw Redarom zwrócił się w 965 r. do chrześcijańskich Czech, którzy porzucili dotychczasowy sojusz z plemieniem Wichmana i gotowi byli wesprzeć Mieszka, gdy ten spełni ich warunek: przyjmie chrzest. Kniaź zgodził się na to i jeszcze tego samego roku Polanie i Czesi zawiązali przymierze, przypieczętowane małżeństwem córki księcia praskiego Bolesława Srogiego Dobrawy z Mieszkiem I. W tym okresie do Polski przybył biskup misyjny, podlegający bezpośrednio papieżowi Jordan w towarzystwie wielu mniejszej rangi duchownych. W 966 r., być może 14 kwietnia, w Wielkanoc Mieszko I wraz z drużyną, członkami dworu i krewnymi przyjął chrzest. Wydarzenie to niektórzy uznają za chrzest całej Polski, co jest jednak oczywistą nieprawdą. Wiele rytuałów pogańskich przetrwało i jest praktykowanych nawet dzisiaj jako praktyki chrześcijańskie, jak choćby malowanie jajek na Wielkanoc, składanie kwiatów i zapalanie świec na grobach.
Rok po chrzcie Polski sprzymierzone wojska polsko-czeskie ruszyły naprzeciw nacierającemu po raz trzeci Wichmanowi, który tym razem stanął także na czele Wolinian. Podczas bitwy oddziały banity zostały rozbite, sam Wichman zaś poległ. Wyeliminowanie wroga Cesarstwa przez Mieszka spowodowało ocieplenie stosunków pomiędzy tymi krajami, ponadto pokonani przez Mieszka Wolinianie żyjący na Pomorzu Zachodnim stanowili dla niego łatwą zdobycz i wkrótce książę zhołdował nadbałtyckie plemię. Wkrótce Mieszko zdołał zająć całe Pomorze Zachodnie, być może także, jak mówi jedna z wersji legendy o świętym Wojciechu ochrzcić księcia pomorskiego, który ożenił się z jedną z córek polskiego władcy. Nie był to jednak koniec walk o Pomorze, bowiem w 972 r. wyprawił się nań następca margrabiego Gerona Hodo, któremu towarzyszył Zygfryd von Walbeck. Mieszko wraz z bratem Czciborem zebrał wojska i stanął naprzeciw armii margrabiego.
Mieszko i Czcibor opracowali plan zasadzki. Według niego oddziały polskie miały skupić się wokół grodu Cidini, który identyfikuje się z nadodrzańską Cedynią. Do grodu wiedzie położona między mokradłami a zalesionymi wzgórzami droga, której strzec mieli wojowie pod wodzą Mieszka. Kiedy Niemcy ruszyliby na nich od tyłu, miałyby odciąć im drogę ucieczki ukryte wcześniej na wzgórzach oddziały Czcibora. Wtedy uciekające wojska Mieszka zawróciłyby i atakowani od dwóch stron Niemcy nie mieliby szans, gdyż jedynymi drogami ucieczki były mokradła oraz dzikie, bezludne wzgórza. Wszystko poszło po myśli braci i Niemcy wpadli w zasadzkę. Przetrwała jedynie garstka, wśród której znaleźli się Hodon i Zygfryd. Na wieść o zwycięstwie Polan przebywający w Italii cesarz Otton I powrócił do Niemiec i w Wielkanoc 973 r. w Kwadlinburgu spotkał się z Hodonem i Mieszkiem, na którego nałożył karę. Książę miał oddać pierworodnego syna z małżeństwa z Dobrawą Bolesława, późniejszego króla Bolesława Chrobrego jako zakładnika do Niemiec i gdyby tylko śmiał zaatakować Cesarstwo, jego dziedzic zostałby zgładzony. Gdyby zaś Mieszko nie zgodził się, runęła by na jego państewko fala niezliczonych oddziałów. Na szczęście dla Mieszka jeszcze tego samego roku Otton I zmarł, podczas zaistniałego po jego śmierci bezkrólewia udało się uciec Bolesławowi. Władzę po ojcu objął jego syn Otton II.
Na początku lat 80. IX wieku Mieszko zawarł antyduński sojusz ze Szwecją, przypieczętowany małżeństwem jego córki Świętosławy z królem szwedzkim Erykiem Rudym. Jak pisze Adam z Bremy, Duńczycy zostali do cna pobici przez Szwedów i Słowian.
W 977 roku zmarła księżniczka polska, żona Mieszka I Dobrawa Przemyślidka z Czech. Sojusz polsko-czeski, przypieczętowany w 965 r. ślubem Mieszka i Dobrawy prawdopodobnie znacznie się osłabił. W 979 r. cesarz Otton II ruszył na Słowian. Prawdopodobnie byli to Polanie, gdyż potwierdzają to odkrycia archeologiczne, ujawniające, iż w tamtym czasie zwiększono szybkość prac nad rozbudową wałów obronnych Giecza i Ostrowa Lednickiego. Nie jest znany wynik wyprawy, jednakże niektórzy przypuszczają, że wojska saskie dotarły aż pod Poznań. Prawdopodobnie wojna zakończyła się klęską cesarza. Pokój zamierzano przypieczętować ślubem Mieszka z Odą – córką Dytryka von Haldensleben, margrabiego Marchii Północnej. Była ona już mniszką w klasztorze Świętego Wawrzyńca w klasztorze Kalbe nad rzeką Mildą. Co prawda papież nie chciał wyrazić zgody na ślub, jednak było to małżeństwo czysto polityczne i w końcu się zgodził.
W 981 roku jak pisze Nestor, poszedł książę ruski Włodzimierz na Lachów i zajął ich grody: Przemyśl, Czerwień i inne. Chodzi tu o tak zwane Grody czerwieńskie i być może część ziemi plemienia Lędzian. Nie wiadomo, czy Włodzimierz zajął ziemię Polan, których nazywano Lachami, czy tak samo nazywanych Lędzian. Jeżeli zabrane ziemię należały wcześniej do Polski, to zdobyć je musieli przodkowie Mieszka, których państwo musiałoby wtedy rozciągać się aż po ziemie plemion ruskich. Jest to mało prawdopodobne. Większość mediawistów, przypuszcza, iż Włodzimierz zajął wtedy państwo Lędzian.
Wsparcie Niemców przeciw Połabianom i wojna z Czechami
Klęski cesarza w wojnie z Saracenami we Włoszech wykorzystali Słowianie połabscy, którzy w 983 roku podnieśli bunt przeciw władzy cesarskiej. Dodatkowo sytuację skomplikowała śmierć cesarza Ottona II, w tymże roku. Następcą tronu został jego niepełnoletni jeszcze syn – Otton III. Wybuchł konflikt o opiekę nad cesarzem i regencję w kraju, między jego matką, księżniczką bizantyjską Teofano a księciem bawarskim Henrykiem Kłótnikiem, bratem stryjecznym zmarłego Ottona II. Mieszko wsparł Kłótnika i m.in. dzięki niemu to on wygrał rodzinny konflikt. Jednakże już rok później, w 984 roku Henryk próbował zagarnąć tron dla siebie. Książę Polan stanął wtedy po stronie Ottona, a uzurpator został odsunięty od władzy. Mieszko zrobił to, ponieważ obawiał się, że szerzący się na ziemiach Połabian bunt obejmie jego terytorium. W 985 roku wojska polskie przybyły na pomoc oddziałom saskim walczącym przeciw Połabianom. Rok później obaj władcy spotkali się. Wśród prezentów, jakimi Mieszko obdarował Ottona znalazł się… wielbłąd. Mieszko dołączył do wyprawy cesarza na ziemię Słowian, którą razem spustoszyli całą (…) ogniem i wielkim wyludnieniem. Z tekstu Thietmara nie wynika jasno, czy była to kolejna wyprawa przeciwko Połabianom, czy też była to ekspedycja na ziemie czeskie. Jeżeli tak, to właśnie wtedy Mieszko zajął Małopolskę – dawną ziemię Wiślan. Wydarzenia te definitywnie zakończyły okres sojuszu polsko-czeskiego. Czesi sprzymierzyli się ponownie z Wieletami i wypowiedzieli wojnę Mieszkowi, w wyniku której utracili Śląsk. Mieszko przybył jeszcze w 991 roku na zjazd w Kwadlinburgu, gdzie wymienił się darami z Ottonem III i jego matką Teofano.
W 991 roku Mieszko wraz z Odą i jej synami Mieszkiem i Lambertem (trzeci – Świętopełk prawdopodobnie już nie żył, gdyż nie jest wymieniony w dokumencie) wydał dokument Dagome Iudex. Podzielił wtedy kraj na dwie części, a Małopolskę zeń wydzielił. Polska została podzielona pomiędzy Mieszka i Lamberta, a Małopolska i być może obszar Gór Świętokrzyskich stał się niezależnym księstwem, przypadłym Bolesławowi Chrobremu. Prawdopodobnie za namową Ody książę wydzielił Małopolskę, aby Bolesław nie miał pretensji do tronu gnieźnieńskiego. Prócz tego Mieszko powierzył kraj papieżowi, a także spisał przebieg jego granic, a były kolejno Schinesghe, Longum Mare, Bruzze, Russe, Craccoa, flumen Oddera, Allemure i Milze czyli Szczecin lub Gniezno z dużym naciskiem na to drugie, Morze Bałtyckie, Prusy, Ruś, Kraków, rzeka Odra, Morawy i kraj Milczan.
Mieszko zmarł zmożony gorączką 25 maja 992 roku. Być może został pochowany w Katedrze Gnieźnieńskiej, o ile ten kościół już wtedy istniał. Prawdopodobnie jeszcze przed śmiercią za namową swego syna Bolesława unieważnił część dokumentu Dagome Iudex, dotyczącą podziału kraju, a całe państwo przekazał Chrobremu. Jednakże podział wszedł w życie, a Lambert i Mieszko wraz z matką Odą przejęli kraj. Bolesław musiał rozprawić się z nimi, by zjednoczyć kraj. Mieszko zaś uznany został przez potomnych za twórcę polskiej państwowości, pierwszego historycznego władcę Polski, a przez niemieckiego kronikarza Thietmara mianem dux inclitus – księcia znakomitego.
Przypisy
↑Mediewista – historyk zajmujący się epoką średniowieczną
↑Marchiami określano hrabstwa niemieckie, położone przy granicach z ludami pogańskimi, np. Słowianami
