Historia powszechna/Sumerowie

Rozdział
Sumerowie

Lokalizacja terenów zamieszkiwanych przez Sumerów.

Waza ku czci króla państwa Lagaszu.

Tablica z fragmentem opowieści o Gilgameszu.

Pierwsze ślady życia pochodzące z Mezopotamii są przypisywane Sumerom, choć pochodzą z 5500 r. p.n.e. Mimo to powszechnie uważa się Sumerów za pierwszą cywilizację zamieszkałą w Międzyrzeczu. Dokładnie nie wiadomo skąd przybył ten lud. Na początku IV tysiąclecia p.n.e Sumerowie osiedlili się między dwiema rzekami: Eufratem i Tygrysem. Utworzyli wiele niezależnych od siebie miast-państw, które miały oddzielne prawa i były rządzone przez innych królów. Miasta były otoczone murami z cegły suszonej na słońcu. Wznosili także piękne pałace i świątynie poświęcone bogom. Mieszkańcy tego rejonu udoskonalili także kanały irygacyjne. Sumerom zawdzięczamy wynalezienie koła garncarskiego oraz pisma klinowego, który szybko rozprzestrzenił się na cały starożytny Wschód.

Historia Sumerów

O początkach historii Sumeru nie wiemy zbyt wiele, szczególnie o początkach jego powstawania. Sumeryjskie miasta-państwa od zawsze ze sobą walczyły i rywalizowały. W połowie III tysiąclecia p.n.e. na najmocniejsze państwo wyrósł Lagasz. W połowie XXIV w. p.n.e. władca państwa Umma - Lugalzagesi, podbił inne miasta państwa i zjednoczył większą część Sumeru, tworząc państwo ze stolicą w Uruk. Jednak po kilku latach zostało ono podbite przez Sargona I Wielkiego, władcę Akadów. Akadowie stworzyli duże i silne państwo w którym doszło do wymieszania etniczno-kulturowego. W czasie ich panowania kultura Sumerów dalej się rozwijała, przemieszali się z innymi ludami i wiele się nauczyli. Udoskonalili swoją sztukę a także technikę rzemieślniczą. Około 2200 r. p.n.e. zostało zdobyte i w części zniszczone przez górskie plemię Gutejów. W tym okresie niektórym sumeryjskim miastom-państwom, udało się uniezależnić i stworzyć własne państwo pod rządami z III dynastii Ur.Założycielem owej dynastii był Urnammu.Monarcha ten przywrócił sumeryjski jako język oficjalny.Syn Urnammiego,Szulgi poświęcił się tworzeniu i wzmacnianiu stałej armii oraz zainicjował szereg kampanii wojennych.Syn Szulgiego,Amarsin odziedziczył stabilne imperium,ale już za rządów jego brata Szusina Sumer zaczął pogrążać się w kryzysie.Za panowania ostatniego sumeryjskiego króla,Ibbisina imperium zaczęło się rozpadać.Najpierw odłączyła się Eszunna,potem na podobny krok zdecydowały się Suza,Lagasz,Umma,Der...itd.Ibbisin nie zdołał też powstrzymać rebelii akadyjskiego Namiestnika Iszbierry,który ustanowił miasto-państwo Isin i uzależnił się od Ur.Dodatkowo Elamici dokonali podboju Sumeru i około 2004 roku p.n.e splądrowali Ur.Poemat Lament nad upadkiem Ur przywołuje tragizm nieuniknionego kresu sumeryjskiej hegemonii:„O Nanno!Miasto to obróciło się w ruinę;jego mury zostały zburzone,a lud jęczy.Przy niezwykłych wrotach,gdzie zazwyczaj spacerowano,leżą trupy;na ulicach,gdzie wcześniej odbywały się zabawy,leży stos ciał.Ur zburzono,a jego mieszkańców rozpędzono!“.Ibbisin trafił do niewoli.Na ruinach wspaniałej niegdyś stolicy pozostawiono elamicki garnizon.Sumer przestał istnieć jako jednostka polityczna,a język sumeryjski zaczął wychodzić z użycia i w końcu zaginął.Tak zakończyła się historia pierwszej wielkiej cywilizacji.

Wierzenia

 Najliczniejszą grupą źródeł do rekonstrukcji religii sumeryjskiej są mity, modlitwy i spisy bóstw. Mniej liczną stanowią inskrypcje.
Obraz stworzenia zarysu koncepcji religijnej sumeryjskiej w najczystszej  postaci zaciemniany jest głównie przez naleciałości najeźdźców na Dolną Mezopotamię, których kapłani i teolodzy przetwarzali doświadczenia Sumerów i dostosowywali do własnych wierzeń.
 W swej najstarszej warstwie religia Sumeru prezentuje wierzenia o cechach zbliżonych do szamanizmu. Według nich świat jest przepełniony złymi duchami, które dzielą się na kilka kategorii, zależnych od obszaru działania, na przykład na morzu, na  i pod ziemią, w górach, na cmentarzach, czy na drogach. Najbardziej obawiano się tych, które podnosząc burze piaskowe potrafiły zniszczyć doszczętnie pola i plony. Równie niebezpieczne były te przynoszące choroby. Do szczególnie bezwzględnych zaliczano Pazuzu, Labartu i Lilith. Złymi duchami mogły zostać także topielce, kobiety zmarłe będąc dziewicami lub podczas porodu, mężczyźni zmarli będąc kawalerami, czy ktoś kto nie został pogrzebany.

Cała ta niezliczona gromada duchów miała dwóch przywódców o imionach Anu i Enki. Anu był władcą Nieba, wrogiem ludzi i ojcem wszystkich złych mocy. To on rozkazywał im wywoływać wszystkie nieszczęścia, które padały na ludzi. Jego dziełem były susze, huragany i epidemie. Anu miał też inne imię Enlil - władca porywistego wiatru. Dość szybko Anu i Enlili stali się dwoma odrębnymi postaciami. Natomiast Enki (Pan terytorium) władca Ziemi, początkowo był personifikacją podziemia, głębin (Apsu), pierwotnego Chaosu. Stał się z czasem władcą wód podziemnych i morza, i ojcem ogromnej ilości istot zamieszkujących wszystkie wody. Enki był przedstawiany jako koziorożec z rybim ogonem. Oprócz złych mocy były też dobre duchy, choć mniej liczne. Do najbardziej popularnych zaliczały się te, które by można nazwać Aniołami stróżami. Pojawiały się tylko gdy były wzywane, przybywały w parze, stawały po obu bokach wzywającego i eskortowały go chroniąc. Przeciw złym mocom walczyli czarownicy i magowie dysponujący różnego rodzaju zaklęciami i egzorcyzmami. Oni też zajmowali się wytwarzaniem różnego rodzaju talizmanów.

 Najważniejsi bogowie:

Anu (An) – bóg nieba, Abzu (Apsu) – ocean słodkich wód, Dumuzi (Tammuz) – bóg wiosny i urodzaju, opiekun pasterzy, kochanek Isztar, Enki – bóg słodkich wód, czczony w Eridu, Enlil – bóg powietrza, ojciec Nanna, Ereszkigal – bogini śmierci i świata podziemnego, siostra Isztar, Inanna – bogini miłości i wojny, czczona głównie w Uruk, utożsamiana z babilońsko-asyryjską Isztar, Iszkur – bóg burzy, Ki (Uras)- ziemia, Nammu – bogini pierwotnego morza, Nanna (Enzu) – bóg księżyca, syn Enlila i Ninlil, ojciec Utu, Ningal – żona Nanna, Ninhursag – bogini matka, symbol życia i płodności ziemi, Ninlil – żona Enlila, matka Nanna, Nintur – opiekunka ciężarnych kobiet, Utu – bóg słońca, syn Nanny

Struktura społeczna

Sumerowie prawdopodobnie byli pierwszymi twórcami na świecie struktury społecznej jak i politycznej państwa. Najgłówniejszym ośrodkiem religijnym i politycznym były: świątynia wraz z pałacem władcy otoczone grubym murem. Wokół tego znajdowały się domy mieszkalne, łąki i tereny uprawne. To wszystko otaczał kolejny mur. Dalej rozciągały się kanały nawadniające a wzdłuż nich wsie, które należały do miasta. na początku najważniejszą rolę w mieście odgrywał kapłan. Każde miasto-państwo było uważane za własność jakiegoś bóstwa, a kapłana za jego ziemskiego przedstawiciela. Później władza przeszła w ręce króla i centrum miast-państw stały się pałace.

Pismo

Wynalazkiem Sumerów jest także pismo, najpierw obrazkowe (tzw. piktogramy), później klinowe (obrazkowo-sylabiczne). Posługiwali się nim do zapisywania na glinianych tabliczkach opowieści o bogach i bohaterach, przypowieści, pieśni religijnych, a także traktaty prawnicze, historyczne, religijne,medyczne, językowe oraz przyrodnicze. Pisma używali także do prowadzenia księgowości. Jednym z najsłynniejszych zabytków kultury sumeryjskiej jest "Poemat o Gilgameszu", (tytuł został nadany przez nowożytnych uczonych)- słynny Epos opisujący dzieje Gilgamesza, herosa, legendarnego króla miasta Uruk z przełomu XXVII i XXVI w. p.n.e.