Japoński/Wyrażenia czasowe w języku japońskim
System wyrażeń czasowych języka japońskiego jest mieszaniną systemu pierwotnego, wpływów chińskich oraz wpływów zachodnich. Przez użycie liczników i istnienie wielu wyrazów o tym samym znaczeniu a różnym zastosowaniu, staje się dość odległy od systemów używanych w językach europejskich.
Uwaga: w praktyce dominuje zapis - cyfry w rōmaji, reszta w kanji.
Jednostki czasu
[edytuj]Podstawowe jednostki czasu są podobne (zaznaczono tylko wymowy użyte do wyrażeń czasowych):
| Jednostka | Kanji | Wymowa on-yomi | Wymowa kun-yomi |
|---|---|---|---|
| Rok | 年 | ねん (nen) | とし (tosi) |
| Miesiąc | 月 | げつ (getsu) oraz がつ (gatsu) | つき (tsuki) |
| Tydzień | 週 | しゅう (shū) | |
| Dzień | 日 | にち (nichi) oraz じつ (jitsu) | か (ka) oraz ひ (hi) |
| Godzina | 時 | じ (ji) | |
| Minuta | 分 | ふん (fun) | |
| Sekunda | 秒 | びょう (byō) |
Czas periodyczny
[edytuj]Czas na świecie mierzy się powtarzającymi się cyklicznie jednostkami - dniami tygodnia, dniami miesięcy, miesiącami. Podobnych określeń nie brakuje też w języku japońskim. Jednak jest tu pewna niespodzianka - z jednej strony nazwy miesięcy, skrajnie nieregularne w języku polskim, są po japońsku całkiem regularne, a z drugiej nazwy japońskich dni miesiąca są niezbyt regularne.
Miesiące
[edytuj]Nazwy miesięcy tworzy się za pomocą liczebnika on-yomi oraz końcówki 月 czytanej がつ (gatsu). Jest to właściwie jedyny ważny przypadek występowania tego czytania, w prawie wszystkich pozostałych wyrażeniach używane jest げつ (getsu).
Tylko jeden liczebnik może być użyty. Są to:
- Dla kwietnia (4. miesiąc - 四) - し (shi), nie よん (yon)
- Dla lipca (7. miesiąc - 七) - しち (shichi), nie なな (nana)
- Dla września (9. miesiąc - 九) - く (ku), nie きゅう (kyū)
| Numer | Miesiąc | Kanji | Wymowa |
|---|---|---|---|
| 1 | Styczeń | 一月 | いちがつ (ichigatsu) |
| 2 | Luty | 二月 | にがつ (nigatsu) |
| 3 | Marzec | 三月 | さんがつ (sangatsu) |
| 4 | Kwiecień | 四月 | しがつ (shigatsu) |
| 5 | Maj | 五月 | ごがつ (gogatsu) |
| 6 | Czerwiec | 六月 | ろくがつ (rokugatsu) |
| 7 | Lipiec | 七月 | しちがつ (shichigatsu) |
| 8 | Sierpień | 八月 | はちがつ (hachigatsu) |
| 9 | Wrzesień | 九月 | くがつ (kugatsu) |
| 10 | Październik | 十月 | じゅうがつ (jūgatsu) |
| 11 | Listopad | 十一月 | じゅういちがつ (jūichigatsu) |
| 12 | Grudzień | 十二月 | じゅうにがつ (jūnigatsu) |
Dni tygodnia
[edytuj]Dni tygodnia tworzy się z symbolu żywiołu w on-yomi oraz końcówki 曜日 czytanej ようび (youbi). び (bi) to historycznie rzecz biorąc udźwięcznione ひ (hi), nie jest to więc osobne czytanie.
Czasem, zwłaszcza w kalendarzach, stosuje się skróty, symbol żywiołu plus 曜 (よう, yō) lub nawet sam symbol żywiołu.
| Dzień tygodnia | Żywioł | Kanji | Wymowa |
|---|---|---|---|
| Poniedziałek | Księżyc | 月曜日 | げつようび (getsuyōbi) |
| Wtorek | Ogień | 火曜日 | かようび (kayōbi) |
| Środa | Woda | 水曜日 | すいようび (suiyōbi) |
| Czwartek | Drewno | 木曜日 | もくようび (mokuyōbi) |
| Piątek | Złoto | 金曜日 | きんようび (kin'yōbi) |
| Sobota | Ziemia | 土曜日 | どようび (doyōbi) |
| Niedziela | Słońce | 日曜日 | にちようび (nichiyōbi) |
Dni miesiąca
[edytuj]Dni miesięcy można podzielić na kilka grup, oznaczonych w tabelce odpowiednim kolorem tła:
- (niebieskie) tworzone za pomocą liczebnika kun-yomi i końcówki 日 czytanej か (ka)
- (białe) tworzone za pomocą liczebnika on-yomi i końcówki 日 czytanej にち (nichi)
- (czerwone) nieregularne - pierwszy dzień miesiąca 一日 czytany jest ついたち (tsuitachi), co prawdopodobnie wywodzi się od słów księżyc - つき (tsuki) i wschodzić - たち (tachi)
- (zielone) - tworzone za pomocą praktycznie nieużywanego liczebnika kun-yomi 20 - はつ (hatsu) oraz końcówki 日 czytanej か (ka). Pozostałości po tym liczebniku można spotkać jeszcze w wyrazie はたち (hatachi) oznaczającym wiek dwudziestu lat.
- (żółte) - tworzone za pomocą liczebnika mieszanego złożonego z początku w on-yomi i końca w kun-yomi oraz końcówki 日 czytanej か (ka)
Pomimo nieregularnej wymowy, zapis jest w pełni regularny.
| Numer | Zapis | Wymowa |
|---|---|---|
| 1 | 一日 | ついたち (tsuitachi) |
| 2 | 二日 | ふつか (futsuka) |
| 3 | 三日 | みっか (mikka) |
| 4 | 四日 | よっか (yokka) |
| 5 | 五日 | いつか (itsuka) |
| 6 | 六日 | むいか (muika) |
| 7 | 七日 | なのか (nanoka) |
| 8 | 八日 | ようか (yōka) |
| 9 | 九日 | ここのか (kokonoka) |
| 10 | 十日 | とおか (tōka) |
| 11 | 十一日 | じゅういちにち (jūichinichi) |
| 12 | 十二日 | じゅうににち (jūninici) |
| 13 | 十三日 | じゅうさんにち (jūsannichi) |
| 14 | 十四日 | じゅうよっか (jūyokka) |
| 15 | 十五日 | じゅうごにち (jūgonichi) |
| 16 | 十六日 | じゅうろくにち (jūrokunichi) |
| 17 | 十七日 | じゅうしちにち (jūshichinichi) |
| 18 | 十八日 | じゅうはちにち (jūhachinichi) |
| 19 | 十九日 | じゅうくにち (jūkunichi) |
| 20 | 二十日 | はつか (hatsuka) |
| 21 | 二十一日 | にじゅういちにち (nijūichinichi) |
| 22 | 二十二日 | にじゅうににち (nijūninichi) |
| 23 | 二十三日 | にじゅうさんにち (nijūsannichi) |
| 24 | 二十四日 | にじゅうよっか (nijuuyokka) |
| 25 | 二十五日 | にじゅうごにち (nijūgonichi) |
| 26 | 二十六日 | にじゅうろくにち (nijūrokunichi) |
| 27 | 二十七日 | にじゅうしちにち (nijūshichinichi) |
| 28 | 二十八日 | にじゅうはちにち (nijūhachinichi) |
| 29 | 二十九日 | にじゅうくにち (nijūkunichi) |
| 30 | 三十日 | さんじゅうにち (sanjūnichi) |
| 31 | 三十一日 | さんじゅういちにち (sanjūichinichi) |
Czyli wszystko poza 1-10, 14, 20 i 24 jest on-yomi.
Godziny
[edytuj]Godziny tworzy się odpowiednim liczebnikiem on-yomi i jednostką 時 o wymowie じ (ji). Np. godzina ósma to 八時, czyli はちじ (hachiji).
Czas relatywny
[edytuj]Potrzebne są też wyrażenia przedstawiające czas w relacji do teraz - takie jak "jutro", "tydzień temu", "za dwa lata". Oto one.
Dni
[edytuj]Na wiele słów przedstawiających czas relatywny istnieją dwie wymowy - on-yomi, zgodna z zapisem, oraz kun-yomi - zupełnie nieregularna.
Wymowa on-yomi jest o wiele bardziej formalna - używana w keigo oraz w piśmie częściej niż zwyczajnej mowie. Na przykład zwykłym wyrazem oznaczającym "dzisiaj" jest きょう (kyō), w formie grzecznościowej こんにちは (konnichi-wa) używa się jednak on-yomi
| Dzień | Zapis | Wymowa on-yomi | Wymowa kun-yomi |
|---|---|---|---|
| Przedwczoraj | 一昨日 | いっさくじつ (issakujitsu) | おととい (ototoi) |
| Wczoraj | 昨日 | さくじつ (sakujitsu) | きのう (kinō) |
| Dzisiaj | 今日 | こんにち (konnichi) | きょう (kyō) |
| Jutro | 明日 | みょうにち (myōnichi) | あした (ashita) lub あす (asu) |
| Pojutrze | 明後日 | みょうごにち (myōgonichi) | あさって (asatte) |
Miesiące, tygodnie, lata
[edytuj]Wyraz oznaczający kolejną jednostkę tworzy się z 来 w wymowie らい (rai) i odpowiedniej jednostki wymowie on-yomi:
- Następnego tygodnia - 来週 - らいしゅう (raishū)
- Następnego miesiąca - 来月 - らいげつ (raigetsu)
- Następnego roku - 来年 - らいねん (rainen)
Wyraz oznaczający "za dwa ..." tworzy się z 再来 w wymowie さらい oraz odpowiedniej jednostki wymowie on-yomi:
- Za dwa tygodnie - 再来週 - さらいしゅう (saraishū)
- Za dwa miesiące - 再来月 - さらいげつ (saraigetsu)
- Za dwa lata - 再来年 - さらいねん (sarainen)
Każdego ...
[edytuj]Przedrostkiem 毎 o wymowie まい, oraz jednostką w on-yomi (w kilku przypadkach dozwolone jest tu też kun-yomi) tworzy się wyrażenia typu "każdego roku", "co miesiąc", "co wieczór", "za każdym razem".
Czas absolutny
[edytuj]Poza oznaczaniem punktów w czasie istnieją też wyrażenia oznaczające ilość czasu. Większość z nich ma postać: liczebnik on-yomi + jednostka + 間 czytane かん (kan)
Są to:
Sekundy
[edytuj]On-yomi i 秒間 wymawiane びょうかん (byōkan). Np. jedna sekunda to いちびょうかん (ichibyōkan)
Minuty
[edytuj]On-yomi i 分間 wymawiane ふんかん (funkan). Np. jedna minuta to いっぷんかん (ippunkan)
Uwaga na zmiany fonetyczne.
Godziny
[edytuj]On-yomi i 時間 wymawiane じかん, (jikan) Np. osiem godzin to 八時間, czyli はちじかん (hachijikan).
Dni
[edytuj]Należy dodać 間 (również かん, kan) do numeru dnia. Dla jednego dnia zamiast ついたち (tsuitachi) należy użyć za podstawę いちにち (ichinichi) lub いちじつ (ichijitsu).
Np.:
- 2 dni to ふつかかん (futsukakan)
- 11 dni to じゅういちにちかん (jūichinichikan)
Tygodnie
[edytuj]On-yomi i 週間, czyli しゅうかん (shūkan). Np. jeden tydzień to 一週間 czytane （いっしゅうかん (isshūkan).
Uwaga na zmiany fonetyczne.
Miesiące
[edytuj]On-yomi i ヶ月間 (inny zapis to か月間) czytane かげつかん (kagetsukan). Np. jeden miesiąc to いっかげつ (ikkagetsukan).
Uwaga na zmiany fonetyczne.
Lata
[edytuj]Podobnie jak miesiące - on-yomi i 年間 czytane ねんかん (nenkan). Np. jeden rok to いちねんかん (ichinenkan).
Uwaga na zmiany fonetyczne.
Jednostki mieszane
[edytuj]Określenia używające jednostek mieszanych, np. "godzina i 20 minut", "5 minut i trzydzieści sekund" mają postać: większa jednostka z 間 + mniejsza jednostka bez 間.
Np.:
- godzina i 20 minut - いちじかんにじゅっぷん (ichijikan nijuppun)
- 5 minut i trzydzieści sekund - ごふんかんさんじゅうびょう (gofunkan sanjūbyō)