Kaszubski/Gramatyka/Partykuła nie

Mamy zdanie w języku polskim: "Nie, nie możesz tego jeść, to nie jest jadalne!". Sprawa jest tutaj prosta, bo do zaprzeczenia używamy jednej tylko partykuły nie. W języku kaszubskim mamy aż trzy partykuły zaprzeczenia: ni, nié albo nie. Przetłumaczone na kaszubski zdanie będzie miało postać: "Nié, ni môsz tegò jesc, to nie je jôdné!".

Nié

Używane jako zaprzeczenie całego zdania albo zwrotu:

- Môsz to ju zrobioné?

- Nié.

Ni

Używane tylko przed czasownikami miec, mòc, mùszec - we wszystkich formach odmiany, w czasie przeszłym i teraźniejszym. Do czasu przyszłego stosujemy formy nie bãdze miôł/miała, nie bãdze mógł/mògła, nie bãdze mùszôł/mùszôła, itd.

miec

• Jô ni móm tegò czëtóné. Jô (bë) ni miôł tegò czëtóné.
• Të ni môsz tam jic. Të (bë) ni miôł tam jic.
• Òn (òna, òno) ni mô tegò robic. Òn (bë) ni miôł (òna (bë) ni mia, òno (bë) ni miało) tegò robic.
• Më ni mómë (ma ni móma) ti knéżczi. Më (bë) ni mielë (ma ni miała) ti knéżczi.
• Wa ni môta aùtoła? Wa (bë) ni miała aùtoła?
• Òni (òne) ni mają co robic. Òni (bë) ni mielë (òne (bë) ni miałë) co robic.
• Wë ni môcë dëtków? Wë (bë) ni mielë dëtków?

mòc

• Jô ni mògã dzysô robic. Jô (bë) ni mógł wczora robic.
• Të ni mòżesz terô jic dodóm. Të (bë) ni mógł jic doma?
• Òn (òna, òno) ni mòże nick zrobic. Òn (bë) ni mógł (òna (bë) ni mògła, òno (bë) ni mògło) nick zrobic.
• Më ni mòżemë (ma ni mòżema) tuwò nick dodac. Më (bë)ni mòglë (ma (bë) ni mògła) tuwò nick dodac.
• Wa ni mòżeta wzyc dëtków. Wa (bë) ni mòglë wzyc dëtków.
• Òni ni mògą tu przëjachac. Òni (bë) ni mòglë tu przëjachac.
• Wë ni mòżecë jesz jachac. Wë (bë) ni mòglë jachac.

mùszec

• Jô ni mùszã tegò robic. Jô (bë) ni mùszôł tegò robic.
• Të ni mùszisz tegò robic. Të (bë) ni mùszôł tegò robic.
• Òn (òna, òno) ni mùszi tegò robic. Òn (bë) ni mùszôł (òna (bë) ni mùsza, òno (bë) ni mùszało) tegò robic.
• Më ni mùszimë (ma ni mùszima) tegò robic. Më (bë) ni mùszelë (ma (bë) ni mùszeła) tegò robic.
• Wa ni mùszeta tegò robic. Wa (bë) ni mùszeła tegò robic.
• Òni (òne) ni mùszą tegò robic. Òni (bë) ni mùszelë (òne (bë) ni mùszałë) tegò robic.
• Wë ni mùszeta tegò robic. Wë (bë) ni mùszelë tegò robic.

Nie

Ta forma stosowana jest w przypadku pozostałych zaprzeczeń:

• Nie widzy mie so to.
• Nie napiszesz dzysô lëstu do mëmczi?
• Nie robi òn z nama w stoczni?
• Nie bãdzema sã ò to sztridowac.
• Witro mdze lëché wiodro, téj nie bãdzeta mòglë pòjachac na bôtë.
• Nie bëła wa mòże wczora ù Bieszków?
• Òni to mést jesz w Rusczi nie bëlë.
• To nie (je) ale zómk. To mój dodóm.
• Nie zelony ale żółti farwë mie je nót.

Pisownia łączna i rozdzielna

Ogólne zasady pisowni partykuły nie, są takie same jak w języku polskim. Należy pamiętać, że w połączeniach z innymi częściami mowy niż czasownikami, stosujemy tylko formę nie.

Rzeczownik

Nie z rzeczownikami piszemy łącznie

niewiédzô

chyba, że wyrażają przeciwstawienie, wtedy piszemy odzielnie: nie wiédzô to, le ji felënk

Przymiotnik

Z przymiotnikami w stopniu równym piszemy łącznie

niewiôldżi

W stopniu wyższym i najwyższym oddzielnie

nie wikszy, nie nôwikszy

chyba, że wyrażają przeciwstawienie, wtedy piszemy oddzielnie: nie wiôldżi to, le môłi knôp

Przysłówki

Nie z przysłówkami odprzymiotnikowymi piszemy łącznie:

niespòkójno, niespòkójni, nôniespòkójni

Z przysłówkami nie pochodzącymi od przymiotników piszemy osobno:

nie barô, nie wiedno

chyba, że wyrażają przeciwstawienie, wtedy piszemy odzielnie: nie spòkójno bëło na wieselim, ale trzôskòwno.

Czasownik

Nie z czasownikami piszemy osobno.

• nie czëtac!
• Jô nie czëtôł ti ksążczi.

Imiesłów przymiotnikowy

Nie z imiesłowami przymiotnikowymi piszemy razem

nierôczony gòsc

Imiesłów przysłówkowy

Nie z imiesłowami przysłówkowymi piszemy odzielnie

nie czëtającë

Zaimki

Nie z zaimkami piszemy oddzielnie:

nie jô, nie të

Mamy tu jednakże kilka wyjątków:

niechtëren, niejedny, pòniejedny

Liczebniki

Nie z liczebnikami piszemy oddzielnie:

nie jeden, nie dwa

nie raz, nie dwa

Mamy tu kilka wyjątków:

niejeden chcôł jic ju robòtë (w znaczeniu: wielu)

niewiele dzecy mô doma kòmpùtr