PHP/Zmienne i tablice

Zmienne i tablice

Samo wyświetlanie tekstu jest niezbyt ciekawe. Wszystkie programy komputerowe operują na danych, zatem w językach programowania muszą istnieć mechanizmy do przechowywania informacji w pamięci. Do tego służą zmienne i tablice, którymi zajmiemy się właśnie teraz.

Dane

PHP, jak każdy inny język programowania, operuje na danych. Niektóre z nich są zapisane na sztywno w skrypcie. Każda rzecz, która reprezentuje jakąkolwiek informację, zwana jest wyrażeniem. Oto prosty przykład:

 8

To jest wyrażenie reprezentujące liczbę całkowitą.

 6.454

To jest wyrażenie reprezentujące liczbę zmiennoprzecinkową będącą komputerowym, skończonym przybliżeniem (nie wartością dokładną) liczby rzeczywistej.

 0x6F44

To jest wyrażenie reprezentujące liczbę zapisaną w systemie szesnastkowym.

 07647

To jest wyrażenie reprezentujące liczbę zapisaną w systemie ósemkowym.

 'To jest tekst bez znaków specjalnych'
 "To też jest tekst, ale \t-\t ze znakami specjalnymi (tabulatorami)"

Powyżej mamy dwa wyrażenia reprezentujące tekst. Pomiędzy nimi istnieje istotna różnica. Apostrofy korzystają z jednego tylko znaku specjalnego: \' - pozwala on oznaczyć wewnątrz tekstu znak apostrofu. Gdybyśmy zapomnieli o poprzedzającym backslashu, PHP uznałby, że w tym momencie kończy się wyrażenie tekstowe i dalej jest już normalny skrypt.

Cudzysłów posiada więcej takich kodów formatujących:

 "\n - tak robimy zejście do nowej linijki w systemach uniksowych (np. Linux, Mac OS X)"
 "\r - tak kiedyś się robiło w Mac OS Classic"
 "\r\n - a tak wciąż się robi w systemach Windows"
 "Wyświetlimy cudzysłów: \" ..."
 "Wstawimy tabulator: \t"
 "Wstawiamy zmienną $zmienna"

W obu przypadkach, aby wyświetlić backslash, należy napisać go podwójnie:

 'Oto backslash: \\ '

Otrzymamy dzięki temu tekst:

 Oto backslash: \

Oto złożone wyrażenie (reprezentuje ono sumę dwóch mniejszych wyrażeń):

 5 + 7

Oto wyrażenie będące połączeniem dwóch mniejszych wyrażeń tekstowych.

 'Tekst A '.'Tekst B'

Znak kropki oraz plusa to tzw. operatory. Wykonują one pewne operacje na dwóch innych wyrażeniach i zwracają jakąś wartość, zatem same także stają się wyrażeniem. Podobnie jak w matematyce, obowiązuje ściśle określona kolejność ich wykonywania, a zmieniać ją możemy za pomocą nawiasów:

 5 * (6 + 8)

Pamiętaj, że PHP potrafi automatycznie rozpoznawać typ wyrażenia i w razie potrzeby odpowiednio go konwertować. Dla przykładu instrukcja echo wymaga danych tekstowych. W skrypcie:

<?php
echo 7;

Interpreter dokona konwersji liczby na tekst, a dopiero potem spowoduje jego wyświetlenie.

Funkcje

Informatyka wiele zawdzięcza matematyce. W programowaniu występuje wiele pojęć zaczerpniętych bezpośrednio od królowej nauk. Jednym z nich jest funkcja, do której możemy wprowadzać parametry, a w zamian otrzymujemy jakiś wynik. Poniżej będzie pierwszy "naprawdę" dynamiczny skrypt, jaki stworzymy. Skorzystamy w nim z dwóch funkcji, aby wyświetlić aktualny czas:

<?php

echo 'Dzisiaj mamy: '.date('d.m.Y').'<br/>';
echo 'Od 1.1.1970 minęło: '.time().' sekund';

Jak widać, składnia funkcji jest następująca: nazwaFunkcji(parametry). Jeśli funkcja nie posiada parametrów, nawiasy są puste. Jeżeli jest ich więcej, niż jeden, oddzielamy je od siebie przecinkiem. Zaś sam parametr jest niczym innym, jak... pewnym wyrażeniem. Wynik działania funkcji również jest wyrażeniem, dlatego możemy ją wpleść w nasz tekst za pomocą operatora kropki.

Powyższy kod zachowa się następująco:

1. Wykonana zostanie funkcja date(), przyjmując za argument tekst 'd.m.Y', a jej wynikiem będzie aktualna data.
2. Następnie powyżej opisany wynik zostanie połączony (operator .) z sąsiednimi tekstami, przez co powstanie wyrażenie, np. "Dzisiaj mamy: 01.01.2010". Echo spowoduje wstawienie tego wyrażenia do kodu HTML strony wynikowej.
3. Następna linijka wywoła się analogicznie, wywołanie funkcji zakończy się zwróceniem wyniku, który zostanie połączony z sąsiednimi wyrażeniami w jeden tekst.

Zmienne

Innym pojęciem matematycznym jest zmienna, zawierająca pewną informację, przeważnie uzyskaną w trakcie wykonywania skryptu. Można traktować ją jako pojemnik, do którego będziemy mogli w trakcie wykonywania skryptu wstawić dowolną informację, zapamiętując ją w ten sposób. Umożliwia to przechowywanie i przetwarzanie danych w potrzebnym nam celu.

Każdej zmiennej przypisujemy własną, unikalną nazwę, która jednoznacznie ją identyfikuje. Język PHP wymaga, aby zaczynała się ona od znaku dolara, a następnie od litery (ew. podkreślenia). Dalsza część nazwy może już zawierać cyfry. Stosując wielkie litery trzeba uważać, ponieważ dla interpretera są one rozróżnialne od małych, co ma istotne znaczenie. $zmienna i $Zmienna to dwie różne zmienne. Przykłady poprawnych nazw zmiennych:

$a, $b, $foo, $_50, $_Foo, $moja_zmienna, $mojaZmienna3

Przykłady nieprawidłowych nazw:

$5a, $'a', $

Aby przypisać wartość do zmiennej, należy skorzystać z operatora =. Po lewej stronie umieszczamy naszą zmienną, a po prawej dowolne wyrażenie określające wartość, która zostanie zapisana w zmiennej. Oto, jak wygląda to w praktyce:

<?php
// inicjujemy zmienna $czas aktualnym czasem w sekundach od 1.1.1970
$czas = time();
$czas2 = $czas / 60;

echo 'Od 1.1.1970 minęło '.$czas.' sekund<br/>';
echo 'Od 1.1.1970 minęło '.$czas2.' minut<br/>';
echo 'Od 1.1.1970 minęło '.($czas / 3600).' godzin';

W powyższym przykładzie stworzyliśmy zmienne $czas i $czas2, zapisując w pierwszej z nich liczbę sekund zwróconą przez wywołanie funkcji time(). Następnie wykorzystaliśmy ją w obliczeniach w kolejnej linijce. Poznaliśmy w ten sposób jedno z zastosowań zmiennych. Zachowaliśmy w nich wynik działania jednej sekcji programu, aby potem używać go wielokrotnie gdzie indziej, bez konieczności każdorazowego odwoływania się do funkcji i zbędnego liczenia tego samego.

PHP, w przeciwieństwie do innych języków programowania, ma bardzo liberalne reguły stosowania zmiennych. Nie trzeba ich nigdzie uprzednio deklarować, a interpreter sam nam dopasuje rodzaj informacji do naszych potrzeb (ustali tzw. typ zmiennej). Dana zmienna jest tworzona podczas pierwszego jej wykorzystania w skrypcie. Jest sporo sytuacji, w których zachowanie to jest pożądane, lecz może też utrudnić pracę. Aby mieć świadomość zagrożenia, wyobraź sobie taką sytuację: programista pisząc szybko, może popełnić literówkę. Jeżeli zostanie ona popełniona podczas wpisywania nazwy, PHP utworzy zmienną zawierającą tę literówkę. W teorii nie jest to żadnym błędem, jednak możemy się domyślać, że zapis obliczeń do innej zmiennej spowoduje błędne działanie programu, a programista będzie musiał spędzić dużo czasu na odnalezienie przyczyny. Słowo "teoria" nie znalazło się tu przypadkowo. Podczas instalowania PHP wspominaliśmy o poziomach raportowania błędów. Im wyższy poziom, tym większej ilości rzeczy czepia się PHP. Na poziomie E_ALL zdefiniowanym w rekomendowanym pliku php.ini takie beztroskie podejście do zmiennych nie jest tolerowane. Tutaj PHP wymaga już, aby podczas pierwszego użycia zmiennej została jej przypisana jakaś wartość, ponieważ inaczej otrzymamy powiadomienie (ang. notice) o próbie odwołania się do nieistniejącej zmiennej. Popatrzmy sobie na ten przykład:

<?php

echo $a * 16 + 5;

Zmienna $a nie została w tym kodzie nigdzie początkowo zadeklarowana. Otwórz swój plik php.ini, odnajdź dyrektywę error_reporting i zmień jej wartość na E_ALL | ~E_NOTICE. Wyłączysz w ten sposób wyświetlanie powiadomień. Zrestartuj serwer i uruchom powyższy skrypt. Wynikiem powinno być "5". PHP bez pytania podstawił do $a wartość neutralną 0. Przywróć teraz poprzedni poziom (E_ALL | E_STRICT) i ponownie uruchom ten skrypt. Oprócz wyniku, ujrzysz też komunikat:

Notice: Undefined variable: a in D:\Serwer\www\katalog\twojskrypt.php on line 3

Sytuację można rozwiązać, ręcznie inicjując zmienną $a wartością 0:

<?php
$a = 0;
echo $a * 16 + 5;

Zalecane jest, aby wszystkie skrypty pracowały bezproblemowo przy włączonych powiadomieniach. Jeżeli zajdzie sytuacja, że odwołanie się do zmiennej, która może jeszcze nie istnieć, jest potrzebne, istnieje kilka sposobów "oszukania" PHP, lecz poznamy je w dalszej części podręcznika.

Początkujący programiści mają tendencję do tworzenia dużej liczby tzw. zmiennych tymczasowych, które nie wnoszą absolutnie niczego do programu poza wydłużeniem kodu i zmniejszeniem wydajności. Po każdym etapie przetworzenia jakiejś informacji, umieszczana jest ona w nowej zmiennej. Takie podejście jest nieprawidłowe. Oto przykłady "złych" skryptów:

<?php

$tekst = 'To jest jakiś tekst';
$tekstMaly = strtolower($tekst);
$tekstBezpieczny = addslashes($tekstMaly);
echo $tekstBezpieczny;

Przykład 2:

<?php

$format = 'd.m.Y';
echo date($format);

W pierwszym skrypcie niepotrzebnie po każdym etapie przetwarzania tekstu tworzymy dla niego nową zmienną. Możemy to poprawić na dwa sposoby. Pierwszy:

<?php

$tekst = 'To jest jakiś tekst';
$tekst = strtolower($tekst);
$tekst = addslashes($tekst);
echo $tekst;

Drugi sposób rozwiązania tego problemu - bez użycia zmiennych (już trochę mniej czytelny):

<?php
echo addslashes(strtolower('To jest jakiś tekst'));

W drugim "złym" skrypcie w ogóle niepotrzebnie tworzymy zmienną - format daty możemy wpisać bezpośrednio do funkcji.

<?php
echo date('d.m.Y');

Jednak nie zawsze jest to lepsza wersja. Jeżeli nasz skrypt bardzo często będzie formatować różne daty, a my będziemy chcieli mieć możliwość zmieniania tych formatów w przyszłości, użycie zmiennych bardzo ułatwiłoby sprawę - zmieniamy format daty w jednej zmiennej, zamiast w kilku czy kilkudziesięciu wywołaniach date().

Nauczenie się, kiedy warto użyć zmiennych, a kiedy nie, to kwestia praktyki. W niniejszym podręczniku będziemy zwracali na tę kwestię baczną uwagę. Jeśli zajdzie potrzeba użycia zmiennych tymczasowych - wyjaśnimy, dlaczego, bowiem całkowite rezygnowanie z ich użycia także może rodzić wiele problemów.

Typy

Do tej pory miałeś okazję zauważyć, że istnieje w PHP pewne rozróżnienie na tekst i liczby. Skoncentrujemy się teraz na poznaniu większej ilości typów oraz pokazaniu, jak PHP dokonuje konwersji między nimi.

Istnieją trzy kategorie typów: wielkości skalarne, typy złożone oraz typy specjalne. Dokumentacja wymienia jeszcze jedną, lecz stworzoną na jej własne potrzeby do zaznaczania niektórych rzeczy (powiemy o niej później).

Wielkości skalarne

Pierwszym typem skalarnym jest liczba całkowita. Jej angielskim określeniem jest integer, używany bywa skrót int. Może być ona zapisana w trzech systemach liczbowych: dziesiętnym, szesnastkowym albo ósemkowym:

<?php
$a = 1234; // liczba całkowita
$a = -123; // liczba całkowita ujemna
$a = 0123; // zapis ósemkowy (odpowiednik dziesiętnego 83)
$a = 0x1A; // zapis szesnastkowy (odpowiednik dziesiętnego 26)

Możemy także korzystać z wartości ułamkowych zwanych liczbami zmiennoprzecinkowymi (ang. floating point numbers albo skrótowo float), które są przybliżeniem liczb rzeczywistych (ważne - nigdy nie zawierają dokładnej wartości, prawie zawsze jest to odrobinę różniąca się liczba, dlatego mówi się o "przybliżeniu"). Przy ich zapisywaniu obowiązują reguły języka angielskiego, więc części całkowite od ułamkowych oddzielamy za pomocą kropki. Także i tu mamy do wyboru kilka sposobów zapisu:

<?php
$a = 1.234; 
$a = 1.2e3; 
$a = 7E-10;

Kolejnym typem jest typ logiczny (boolean), przyjmujący jedynie wartości FALSE i TRUE. Jest on używany przez wiele funkcji do zwracania rezultatu, czy operacja się powiodła. Wyrażenia porównawcze (czy równy, czy większy itd.) także generują wartości logiczne.

Ostatnim z typów skalarnych jest ciąg tekstowy (ang. string). Zdążyliśmy już wspomnieć nieco o nim, m.in. o istnieniu dwóch składni zapisywania ciągów. Ta oparta na apostrofach dopuszcza mniejszy zestaw kodów formatujących (pozwalających na wstawienie do tekstu innych apostrofów oraz ukośników wstecznych):

<?php
echo 'To jest tekst zapisany w apostrofach. Kody formatujące pozwalają
   umieścić w tekście wyłącznie inne apostrofy: \' albo backslashe: \\. Wszystko inne,
   np. \n zostanie wyświetlone jako zwyczajny tekst, zamiast znaku nowej linii';

Uruchom powyższy skrypt, aby zobaczyć jaki tekst zostanie wyświetlony. Spróbuj usunąć backslash sprzed apostrofu (w tekście: \') i zobacz, co się stanie. Skrypt się nie uruchomi, ponieważ wystąpił błąd składni. PHP napotka w sumie trzy apostrofy, a więc między drugim i trzecim będzie nierozpoznany dla parsera tekst, natomiast trzeci będzie niedomknięty.

Więcej możliwości formatowania posiada tekst ograniczony cudzysłowami:

<?php
echo "To jest tekst zapisany w cudzysłowach. Za pomocą kodów formatujących możemy
  umieszczać wiele rzeczy: znak cudzysłowu \" backslash \\ znak nowej linii \n i inne: \t \r \$";

Cudzysłowy zezwalają na "proste" umieszczanie wewnątrz tekstu wartości zmiennych, co zilustrujemy w prymitywnym przykładzie:

<?php
$czas = time();
echo "Aktualny czas w sekundach: $czas sek.";

Wartym zapamiętania jest fakt, że wstawianie zmiennych w ten sposób jest kilka razy wolniejsze, niż łączenie ich z ciągiem operatorem kropki.

<?php
// tutaj można użyć cudzysłowu jak i apostrofu
echo "Aktualny czas w sekundach: ".time()." sek.";

Niektórzy początkujący programiści niezbyt rozumieją ideę tej możliwości - próbują wykorzystywać ciągi do wprowadzania wartości zmiennych jako parametrów do funkcji:

<?php
$formatDaty = 'd.m.Y';
echo date("$formatDaty");

Powinno się unikać takiej konstrukcji, i choć PHP ją akceptuje, nie jest to prawidłowe użycie tej struktury języka. Co więcej, przy złożonych typach powoduje zniekształcenie danych. Jeżeli spotkasz kogoś piszącego w ten sposób, poinformuj go o tym. Do tego wyświetlanie danych zawartych w cudzysłowach przebiega wolniej niż w apostrofach.

Inne typy

Typami złożonymi w PHP są tablice oraz obiekty. Tablice poznamy jeszcze w tym rozdziale, natomiast obiektami oraz samym programowaniem obiektowym zajmiemy się w dalszej części podręcznika.

Istnieją jeszcze dwa typy specjalne: resource oraz NULL. Pierwszy z nich reprezentuje wszelkiego rodzaju połączenia z bazami danych, otwarte przez PHP pliki itd. Drugi to wartość pusta. Za jego pomocą możemy "zasymulować", że zmienna nie istnieje lub nie zawiera wartości. Pojawia się w trzech sytuacjach:

• Do zmiennej przypisana została stała NULL.
• Do zmiennej nie została przypisana jeszcze żadna wartość (zgłaszane jest wtedy powiadomienie)
• Zmienna została zniszczona poleceniem unset().

Przyjrzyjmy się wspomnianemu w trzecim punkcie poleceniu. Czasem jakąś zmienną trzeba zniszczyć. Najlepiej nadaje się do tego polecenie unset():

<?php
$zmienna = 4856;

unset($zmienna);

echo $zmienna;

Zmiennej już nie ma, dlatego polecenie echo pokaże nam powiadomienie o nieistniejącej zmiennej.

Konwersja typów

PHP potrafi sam rozpoznać typ informacji przypisanej do zmiennej oraz automatycznie konwertować go w zależności od potrzeb. Przykładowo liczby ułamkowe użyte tam, gdzie potrzeba całkowitych, są zaokrąglane w górę do zera. Wartości logiczne mogą być reprezentowane cyframi 0 (FALSE) oraz 1 (TRUE). Ciągi tekstowe mogą być konwertowane do liczb, jeżeli pierwszy z nich (pomijając wiodące białe znaki) znaków jest cyfrą. W przeciwnym przypadku PHP dobiera wartość 0.

Możemy sami wymusić konwersję typów:

<?php
// wyświetl liczbę całkowitą jako ułamek
echo (float) 10;

W nawiasie przed wartością piszemy angielską nazwę typu: integer, int, string, boolean, float, double (liczba zmiennoprzecinkowa mogąca przybierać znacznie większe wartości). Unikaj jakiejkolwiek konwersji typów złożonych: tablic, obiektów, zasobów, gdyż w każdym z tych przypadków informacje zostają całkowicie utracone; zamiast nich zwracana jest po prostu nazwa typu złożonego - to dlatego ostrzegaliśmy przed wprowadzaniem wartości zmiennych do funkcji przez cudzysłowy.

PHP posiada funkcję gettype() zwracającą nazwę aktualnego typu danych zawartych w zmiennej:

<?php
$a = 547;
echo 'Typ zmiennej $a to: '.gettype($a);

Więcej o operatorach

Dotychczas poznałeś już kilka operatorów, np. + czy =. Jak zdążyłeś już zauważyć, po obu stronach takiego operatora stoją wyrażenia, na których wykonuje on operacje i zwraca wynik. Sam jest zatem wyrażeniem. Operatory mają określoną kolejność wykonywania wzorowaną na matematyce. Możemy ją naginać do własnych potrzeb, stosując nawiasy.

Oto wykaz najciekawszych operatorów na początek.

Operator	Nazwa	Składnia	Opis
/	Dzielenie	wyrażenie / wyrażenie	Reprezentuje wynik dzielenia. Drugie wyrażenie nie może być zerem.
%	Dzielenie modulo	wyrażenie % wyrażenie	Reprezentuje resztę z dzielenia. Drugie wyrażenie nie może być zerem.
*	Mnożenie	wyrażenie * wyrażenie	Reprezentuje iloczyn dwóch wyrażeń.
+	Dodawanie	wyrażenie + wyrażenie	Reprezentuje sumę dwóch wyrażeń.
-	Odejmowanie	wyrażenie - wyrażenie	Reprezentuje różnicę dwóch wyrażeń.
.	Łączenie (Konkatenacja)	wyrażenie . wyrażenie	Reprezentuje połączenie dwóch wyrażeń w ciąg tekstowy.
++	Postinkrementacja (zwiększenie)	$zmienna++	Reprezentuje wartość zmiennej, a następnie zwiększa ją o 1.
++	Preinkrementacja (zwiększenie)	++$zmienna	Zwiększa wartość zmiennej o 1, a następnie reprezentuje ją.
--	Postdekrementacja (zmniejszenie)	$zmienna--	Reprezentuje wartość zmiennej, a następnie zmniejsza ją o 1.
--	Predekrementacja (zmniejszenie)	--$zmienna	Zmniejsza wartość zmiennej o 1, a następnie reprezentuje ją.

Zwróć uwagę na cztery ostatnie pozycje. Wyszczególnione zostały tam tzw. operatory jednoargumentowe, czyli takie, które operują wyłącznie na jednym wyrażeniu. W dodatku koniecznie musi być ono zmienną, ponieważ modyfikują one jej wartość, powiększając lub zmniejszając o jeden. Każdy z tych operatorów został podany podwójnie, ponieważ w zależności od tego, czy postawimy go przed, czy po zmiennej, otrzymamy nieco inne rezultaty. Porównaj:

<?php
// najpierw składnia $zmienna++

$zmienna = 5;

echo 'Stan 1: '.($zmienna++).'<br/>';
echo 'Stan 2: '.$zmienna.'<br/><br/>';

// teraz składnia ++$zmienna
echo 'Restart zmiennej...<br/>';
$zmienna = 5;

echo 'Stan 1: '.(++$zmienna).'<br/>';
echo 'Stan 2: '.$zmienna.'<br/>';

Skrypt ten wygeneruje nam kilka linijek:

Stan 1: 5
Stan 2: 6

Restart zmiennej...
Stan 1: 6
Stan 2: 6

Przeanalizuj wyniki działania. Okazuje się, że w składni $zmienna++ najpierw dostajemy wartość zmiennej, a dopiero potem zwiększamy ją o jeden (dlatego zmiana widoczna jest dopiero w drugim stanie). ++$zmienna najpierw powiększa, potem zwraca, w efekcie czego otrzymujemy w obu stanach liczbę "6". Identyczna zasada obowiązuje operator --.

Zajmijmy się teraz przypisywaniem danych do zmiennej. Wiemy już, że operator przypisania po lewej stronie wymaga zmiennej, po prawej wyrażenia, którego wartość trzeba w niej umieścić. Skoro operator to też jest wyrażenie, to jaką wartość ono reprezentuje? Okazuje się, że tę, która jest przypisywana. Możemy wobec tego zastosować sprytną sztuczkę, o której wbrew pozorom wie niezbyt wielu programistów. Zainicjujmy pięć zmiennych naraz tą samą wartością:

<?php
$a = $b = $c = $d = $e = 5;

PHP najpierw przypisze "5" do zmiennej $e, zwracając jednocześnie "5" tak, by mogło być ono przypisane do $d, potem do $c, $b i na końcu $a. W ten sposób jednym wielkim wyrażeniem zainicjowaliśmy pięć zmiennych naraz.

Poznany już operator przypisania nie jest jedynym, jaki istnieje w PHP. Aby ułatwić modyfikację wartości zmiennych o liczby inne niż jeden, stworzono całą gamę operatorów łączących w sobie przypisywanie oraz jakąś operację matematyczną. Oto i one.

Operator	Składnia	Równoważna postać	Opis
/=	$zmienna /= wyrazenie	$zmienna = $zmienna / wyrażenie	Dzieli zmienną przez wyrażenie i umieszcza w niej wynik. Wyrażenie nie może być zerem.
%=	$zmienna %= wyrazenie	$zmienna = $zmienna % wyrażenie	Umieszcza w zmiennej resztę z dzielenia tej zmiennej przez wyrażenie, które oczywiście nie może być zerem.
*=	$zmienna *= wyrazenie	$zmienna = $zmienna * wyrażenie	Mnoży zmienną przez wyrażenie i zapisuje w niej wynik.
+=	$zmienna += wyrazenie	$zmienna = $zmienna + wyrażenie	Dodaje do zmiennej wyrażenie i zapisuje w niej wynik.
-=	$zmienna -= wyrazenie	$zmienna = $zmienna - wyrażenie	Odejmuje od zmiennej wyrażenie i zapisuje w niej wynik.
.=	$zmienna .= wyrazenie	$zmienna = $zmienna . wyrażenie	Dołącza do zmiennej tekstowej nowy fragment.

Te operatory po prostu skracają zapis i czynią go czytelniejszym. Warto o nich pamiętać szczególnie przy operacjach na ciągach tekstu, kiedy nasz algorytm składa jakąś treść, doczepiając kolejne jej partie do wybranej zmiennej:

<?php

$tekst = 'Litwo, ojczyzno moja! Ty jesteś jak zdrowie<br/>';
$tekst .= 'Ile Cię trzeba cenić, ten tylko się dowie<br/>';
$tekst .= 'Kto Cię stracił, dziś piękność twą w całej ozdobie<br/>';
$tekst .= 'Widzę i opisuję, bo tęsknię po tobie.<br/>';

echo $tekst;

Rezultat:

Litwo, ojczyzno moja! Ty jesteś jak zdrowie
Ile Cię trzeba cenić, ten tylko się dowie
Kto Cię stracił, dziś piękność twą w całej ozdobie
Widzę i opisuję, bo tęsknię po tobie.

Kolejne partie tekstu były doklejane do właściwej zmiennej tak, że na końcu otrzymaliśmy spójny i kompletny tekst. Identycznie jest z pozostałymi operatorami. += dodaje wartość do zmiennej, -= odejmuje itd.

Na tym zakończymy na razie temat operatorów, lecz to jeszcze nie wszystko. Już niedługo zapoznamy się z operatorami służącymi do porównywania danych oraz podstawami operatorów logicznych. Będą nam one potrzebne przy omawianiu instrukcji warunkowych i pętli.

Tablice

Zaznajomimy się teraz z tablicami, pierwszym złożonym typem danych. Cofnijmy się do czasów szkoły podstawowej/gimnazjum na lekcję matematyki i przypomnijmy nasz pierwszy kontakt z pojęciem funkcji. Była tam mowa, że funkcję można przedstawiać w postaci tabelki:

x	0	1	2	3	4	5	6	7	8
y	5	3	8	7	9	24	15	2	19

Spróbujmy przenieść taką tabelkę w świat programowania. Widzimy, że wszystkie "igreki" są ze sobą powiązane, ponieważ wszystkie są możliwymi wynikami funkcji. Gdyby to zapisać jako zupełnie osobne zmienne, mielibyśmy problem z późniejszym dostaniem się do nich. Popatrz na to w ten sposób: użytkownik wprowadza argument, a my mamy dla niego odnaleźć wartość spośród tych podanych. Skąd PHP może wiedzieć, że akurat ta grupa zmiennych jest ze sobą w jakiś sposób powiązania, a tym bardziej znać regułę wybierania "tej właściwej"? Na razie nie jest to w ogóle możliwe. Co nam pozostaje? Zapisać wszystkie wartości w strukturze zwanej tablicą.

Wiemy już, że tablica jest zmienną, która grupuje sobie mniejsze zmienne opisywane przez ich indeksy (wartości x w naszej tabelce funkcji). Najważniejsze jest jednak to, że przy odwoływaniu się do nich, potrzebny nam indeks możemy określić zwyczajnym wyrażeniem! To oznacza, że zadanie wymienione akapit wyżej staje się realne. Zanim je zaprogramujemy, nieco informacji o składni tablic. Na początek utwórzmy pustą tablicę:

<?php
$tablica = array();

Spróbujmy wprowadzić do niej wartości naszej funkcji:

<?php
$tablica = array(0 => 5, 3, 8, 7, 9, 24, 15, 2, 19);

Początkowe "0" określa, od jakiej liczby zacząć numerowanie kolejnych elementów. Po strzałce wymieniamy ich wartości oddzielone przecinkiem. Należy pamiętać, że PHP (tak jak wiele popularnych języków programowania) zaczyna numerację zmiennych (indeksów) w tablicy od 0. Dlatego też możemy śmiało pominąć zapis 0 =>. Zapis ten przyda się nam jeżeli nie chcemy zacząć numeracji od 0, ale np. od 1, piszemy wtedy array( 1=> 5.... Teraz spróbujmy dostać się do jakiejś z nich.

<?php
$tablica = array(0 => 5, 3, 8, 7, 9, 24, 15, 2, 19);
echo 'Pod numerem 5 kryje się wartość '.$tablica[5];

Pomiędzy nawiasami kwadratowymi wprowadzić musimy wyrażenie określające indeks tablicy, który chcielibyśmy odczytać. Możemy teraz pokusić się o napisanie skryptu losującego elementy:

<?php
$tablica = array(0 => 5, 3, 8, 7, 9, 24, 15, 2, 19);
$liczba_losowa = rand(0, 7);
echo 'Pod numerem '.$liczba_losowa.' kryje się wartość '.$tablica[$liczba_losowa];

W tym skrypcie za wybranie indeksu tablicy odpowiada funkcja rand() zwracająca losową wartość z tablicy.

Indeksy tablicy wcale nie muszą być numeryczne. PHP dopuszcza także tekstowe wersje. Mamy wtedy do czynienia z tablicami asocjacyjnymi.

<?php
$artykul = array(
  'tytul' => 'Tytuł artykułu',
  'data' => date('d.m.Y'),
  'tresc' => 'To jest treść artykułu'
);

echo '<h1>'.$artykul['tytul'].'</h1>';
echo '<p>Napisany dnia '.$artykul['data'].'</p>';
echo '<p>'.$artykul['tresc'].'</p>';

Mogą istnieć także tablice mieszane, w których występują zarówno indeksy tekstowe, jak i numeryczne. Pamiętaj, że każdy element tablicy zachowuje się, jak zwykła zmienna, dlatego także możesz przypisywać do niego dowolne wartości już po utworzeniu tablicy.

<?php

$tablica = array(0 => 5, 3, 8, 7, 9, 24, 15, 2, 19);

// modyfikuj losowy element tablicy
$tablica[rand(0, 7)] = 6;

var_dump($tablica);

Najpierw przypisaliśmy do losowego elementu tablicy nową wartość: 6. Całość wyświetlamy funkcją var_dump(). Przydaje się ona przy poszukiwaniu błędów w skrypcie. Potrafi zaprezentować w czytelnej formie każdy typ danych, więc możemy za jej pomocą kontrolować, czy na danym etapie wykonywania rezultaty są takie, jakie być powinny. Podobne działanie ma funkcja print_r(), przy czym var_dump() generuje gotowy kod HTML, otoczony znacznikami <pre> </pre> i sformatowany, podczas gdy print_r() zwraca tekst sformatowany, ale bez znaczników HTML.

Zobacz teraz, jak zachowuje się $tablica, kiedy próbujemy ją wywołać samodzielnie:

<?php
$tablica = array(0 => 5, 3, 8, 7, 9, 24, 15, 2, 19);

echo $tablica;

Skrypt ten pokaże nam tylko jeden napis: Array, czyli... nazwę typu. Właśnie z tego powodu ostrzegaliśmy przed wprowadzaniem danych do funkcji jako funkcja("$zmienna");. Gdyby w zmiennej była tablica, do funkcji zamiast niej dotarłby napis Array i całość przestałaby działać. Osobną kwestią jest wydajność takiego zmuszania do konwersji do tekstu, a potem z powrotem na tekst właściwy.

Upewnij się, że rozumiesz już istotę działania tablic, gdyż bardzo przydadzą się nam one w następnym rozdziale.