Pomocnik olimpijczyka - Elementy wiedzy obywatelskiej i ekonomicznej/Patologie życia społecznego
Patologie życia społecznego
[edytuj]Zwróćcie uwagę, abyście potrafili: • wyszukać w środkach masowego przekazu i przeanalizować przykład patologii życia publicznego w Polsce • podać przykłady zjawisk z szarej strefy w gospodarce i je ocenić • wyjaśnić mechanizm korupcji i ocenić skutki tego zjawiska dla gospodarki. Tego wymaga od Was podstawa programowa.
Korupcja
[edytuj]
Szara strefa i czarny rynek
[edytuj]- Szara strefa (drugi obieg)
- Zjawisko polegające na prowadzeniu działalności gospodarczej niezakazanej przez prawo w sposób nierespektujący prawa (z pominięciem obowiązujących przepisów), np. niepłacenie podatków, ubezpieczeń społecznych, a także tantiem (procenta od kwoty uzyskanej ze sprzedaży przekazywanego twórcy dzieła, np. płyty, książki).
- Czarny rynek
- Szarej strefy nie należy mylić z czarnym rynkiem, który dotyczy działalności zakazanej przez prawo, np. przemytu, handlu ludźmi, nielegalnego kopiowania oprogramowania (czyli kradzieży praw autorskich) itp.
Przykłady szarej strefy:
- praca bez rejestracji ("praca na czarno" bądź praca dorywcza),
- działania sprzeczne z prawem podejmowane przez legalnie funkcjonujące firmy, np. zaniżanie dochodów firmy.
Przyczyny istnienia szarej strefy:
- nadmierna ilość regulacji prawnych, które powodują, że prowadzenie legalnej działalności gospodarczej jest zbyt skomplikowane i wymaga ponoszenia zbyt wysokich kosztów,
- nadmierna biurokracja i niewydolność państwa (np. istnienie "martwych przepisów", czyli takich, które nie są egzekwowane),
- wysokie koszty pracy.
Skutki istnienia szarej strefy w gospodarce:
- obniżenie dochodów państwa,
- brak możliwości dochodzenia swoich praw przez pracodawcę (np. brak pewności, że zatrudniony "na czarno" pracownik dotrzyma umowy),
- brak możliwości dochodzenia swoich praw przez konsumenta (np. brak możliwości zwrotu produktu kupionego bez paragonu),
- brak prawa do emerytury przez osobę pracującą bez odprowadzania składek na ubezpieczenie emerytalne.
Prawa autorskie
[edytuj]- Prawa autorskie
- Prawa przysługujące autorowi dzieła (książki, filmu, projektu budynku, wyglądu strony internetowej, kształtu butelki napoju itp.).
Prawa autorskie dzielą się na:
- prawa osobiste (przysługują autorowi dzieła zawsze, są niezbywalne), które oznaczają, że wykorzystując cudze dzieło nie możemy przywłaszczyć sobie jego autorstwa (musimy zaznaczyć, kto jest autorem),
- prawa majątkowe (autor dzieła może się ich zrzec, ograniczyć ich zakres lub je sprzedać), które dotyczą warunków wykorzystywania dzieła przez osoby trzecie (w tym opłat za korzystanie z dzieła).
Zakres praw autorskich określa autor/właściciel dzieła poprzez udostępnianie go na określonej licencji:
- licencja
wszystkie prawa zastrzeżone (all rights reserved) oznacza, że wszystkie prawa autorskie przysługują wymienionemu po nazwie tej licencji podmiotowi i jakiekolwiek wykorzystanie tego utworu wymaga odpowiedniej (pisemnej) zgody od właściciela dzieła (np. kupując grę komputerową objętą tą licencją mamy prawo do grania w tę grę, ale nie możemy jej kopiować ani rozpowszechniać publicznie), - licencje
Creative Commons pewne prawa zastrzeżone (some rights reserved) określają, co każdy może robić z danym dziełem i na jakich warunkach (w przypadku każdej z licencji CC dzieło można "kopiować, rozpowszechniać, odtwarzać i wykonywa" oraz, jeśli nie jest to zabronione, można "tworzyć utwory zależne"). Licencje CC tworzone są jako połączenia następujących ograniczeń (praw zastrzeżonych):
Uznanie autorstwa (Attribution) oznacza, że "utwór należy oznaczyć w sposób określony przez Twórcę lub Licencjodawcę",
Użycie niekomercyjne (Non-Commercial) oznacza, że "nie wolno używać tego utworu do celów komercyjnych",
Na tych samych warunkach (Share Alike) oznacza, że "jeśli zmienia się lub przekształca utwór, lub tworzy inny na jego podstawie, można rozpowszechniać powstały w ten sposób nowy utwór tylko na podstawie takiej samej licencji",
Bez utworów zależnych (No Derivative Works) oznacza, że "nie wolno zmieniać, przekształcać ani tworzyć nowych dzieł na podstawie utworu".
Na przykład Pomocnik olimpijczyka jest udostępniony na Wikibooks na licencji Creative Commons: Uznanie autorstwa - Na tych samych warunkach, co oznacza się jako 
.