Prawo karne/Obowiązywanie ustawy karnej co do miejsca i osób

Zasady stosowania prawa karnego co do miejsca i osób określa prawo krajowe i reguły międzynarodowej współpracy w dziedzinie ścigania.

Miejsce popełnienia

Ustalenie miejsca popełnienia przestępstwa ma zasadnicze znaczenie dla rozstrzygnięcia: primo - czy zastosować polską czy obcą ustawę karną; secundo - przed jakim sądem ma odpowiadać sprawca (obcym/ polskim; sprawa właściwości miejscowej). Zgodnie z art. 6 §2 KK, przestępstwo uważa się za popełnione w miejscu:

• gdzie sprawca działał lub zaniechał działania, do którego był prawnie zobowiązany;
• gdzie nastąpił skutek przestępnego zachowania;
• gdzie skutek miał zdaniem sprawcy nastąpić.

W związku z tym przestępstwo może być popełnione w kilku miejscach i mamy wówczas do czynienia z konkurencją właściwości miejscowej różnych sądów. Sprawę rozpoznaje sąd, przed którym wszczęto postępowanie przygotowawcze (zasada wyprzedzania; ale w praktyce już na etapie prokuratury sprawa wędruje w tę i nazad, tak, że wygląda to na zasadę wciskania innym); jeśli zaś chodzi o konkurencję jurysdykcji polskiej i zagranicznej – sprawę reguluje prawo karne międzynarodowe, w szczególności umowy dwustronne miedzy zainteresowanymi państwami.

Zasada terytorialności

W przypadku przestępstw popełnionych:

• na terytorium RP;
• na polskim statku wodnym lub powietrznym; stosuje się polską ustawę karną (zgodnie z wyrażoną w art. 5 KK zasadą terytorialności), chyba, że stosowna umowa międzynarodowa stanowi inaczej (wyjątek od zasady terytorialności, też z art. 5 KK).

Immunitety

Nie stosuje się polskiej ustawy karnej wobec osób, którym przysługuje immunitet.

• Immunitet parlamentarny. Posłom i senatorom przysługuje immunitet formalny. Immunitet formalny jest przeszkodą procesową uniemożliwiającą wszczęcie i prowadzenie przeciw parlamentarzyście postępowania karnego (do tego dochodzi przywilej nietykalności, zakaz pozbawienia parlamentarzysty wolności). W przypadku czynów karalnych, co do których postępowanie przeciw parlamentarzyście wszczęto przed uzyskaniem przez niego mandatu, owo postępowanie zostaje zawieszone na czas trwania kadencji, a po jej upływie jest kontynuowane. Jeśli postępowania nie wszczęto przed wyborami, nie można go wszcząć, chyba, ze zgodę na to wyrazi właściwa izba (uchwałą podjętą większością 2/3 głosów przy kworum 1/2) lub zainteresowany parlamentarzysta. Parlamentarzystom przysługuje także immunitet materialny. Immunitet materialny w odróżnieniu od swego formalnego kolegi jest niewzruszalny. Wyłącza pociągniecie posła do odpowiedzialności (innej niż regulaminowa przed Sejmem) za działalność wchodzącą w zakres wykonywania mandatu (tzn. za wystąpienia sejmowe, głosowania, wizytacje, konferencje prasowe etc.), o ile nie naruszył tym działaniem praw podmiotowych osób trzecich. Szczególnie niegodziwe zachowania, nawet jeśli poseł dokonuje się ich w związku z działaniami wchodzącymi w zakres wykonywania mandatu.
• Immunitet dyplomatyczny i konsularny. Osoby, którym przysługuje immunitet dyplomatyczny lub konsularny, a które popełniły przestępstwo na terenie RP (lub na polskim statku) wydala się z kraju, nadaje się im status persona non grata i żąda się pociągnięcia ich do odpowiedzialności w ich krajach ojczystych. Owe kraje mogą się jednakowoż zrzec immunitetu dla swego dyplomaty i wtedy nieszczęśnik trafi przed polski sąd i zostanie skazany na podstawie polskiej ustawy karnej.

Terytorium RP

Zgodnie z przepisami ustawy o ochronie granicy państwowej i ustawy o obszarach morskich i administracji morskiej, terytorium RP obejmuje obszar wydzielony granicami państwowymi, słup powietrzny nad tym obszarem (do końca atmosfery, czyli jakieś 90 km), głąb ziemi pod tym obszarem oraz wody morskie (12 mil od linii brzegowej lub granicy wód wewnętrznych).

Polskie statki wodne i powietrzne

O tym, czy statek wodny lub powietrzny jest polski decyduje tzw. zasada flagi (bandery). Statkiem wodnym w rozumieniu ustawy jest również stała platforma umieszczona na szelfie kontynentalnym (art. 115 §15 KK).

Odpowiedzialność za przestępstwa popełnione za granicą

Polską ustawę karną stosuje się do przestępstw popełnionych za granicą:

• w stosunku do obywatela polskiego, jeśli naruszy prawo polskie za granicą (jak wróci do kraju to czeka go tam niespodzianka ze strony prokuratora i sądu) – pod warunkiem, że jednocześnie złamał prawo obowiązujące w miejscu pobytu (warunek podwójnej karalności; kodeks mówi o naruszeniu ustawy karnej, czego nie należy brać za bardzo dosłownie, przecież są kraje z systemami prawa precedensowego, gdzie ustaw karnych nie ma). Odbycie kary za granicą zalicza się na poczet kary w Polsce. Warunek podwójnej karalności nie dotyczy funkcjonariuszy państwowych dokonujących za granicą przestępstwa w związku z wykonywaniem swych funkcji (bo np. prawo Burkina Faso nie przewiduje kar za zdradę RP) i do osób, które popełniają przestępstwo w miejscu niepodlegającym żadnej władzy państwowej (Antarktyda, Księżyc, ISS Alpha – tam nie obowiązuje prawo karne).
• zasada przedmiotowa względna w stosunku do cudzoziemców, którzy popełnili przestępstwo za granicą i spełnili tym samym warunek podwójnej karalności), przy czym: 1. musi chodzić o przestępstwo skierowane przeciwko dobrom lub interesom RP, obywatela polskiego, polskiej osoby prawnej; 2. czyn ten musi być zagrożony przez polską ustawę karną karą przekraczającą 2 lata pozbawienia wolności.
• zasada przedmiotowa bezwzględna w stosunku do cudzoziemców, którzy popełnili przestępstwo za granicą, przy czym: a) to przestępstwo musi być skierowane przeciwko bezpieczeństwu wewnętrznemu lub zewnętrznemu RP, polskim urzędom lub funkcjonariuszom publicznym (a zatem Norweg który ukradł zegarek panu Czesiowi, ławnikowi z Poznania przebywającemu na wakacjach w Egipcie, będzie z całą surowością ścigany przez polski wymiar sprawiedliwości!), polskim interesom gospodarczym, albo musi polegać na złożeniu fałszywych zeznań.
• zasada represji wszechświatowej w stosunku do obywateli polskich i cudzoziemców, których nie postanowiono wydać władzom, a którzy popełnili za granicą przestępstwo, do ścigania którego RP jest zobowiązana na mocy umów międzynarodowych (konwencji).

Powrót do spisu treści