Historia dla gimnazjum/Mezopotamia

Rozdział Mezopotamia Jedne z najżyźniejszych terenów Bliskiego Wschodu to ziemie mezopotamskie, znajdujące się w dorzeczu dwóch wielkich rzek: Tygrysu i Eufratu. Mezopotamia znaczy Międzyrzecze. W VI tysiącleciu p.n.e. w Mezopotamii zaczęli osiedlać się rolnicy, którzy wykorzystywali wylewy Tygrysu i Eufratu. Jednak powodzie miały także wiele złych skutków, były bowiem niekontrolowane i niekiedy mogły niszczyć uprawy. W okresie suchym rzeki nie wylewały, co prowadziło do długotrwałych suszy, dlatego też ludzie zaczęli budować system kanałów, łączący dwie wielkie rzeki z leżącymi blisko Zatoki Perskiej mokradłami. Ten sztuczny system nawadniania nazywamy irygacją kanałową. Rewolucja urbanistyczna W IV tysiącleciu p.n.e. na Bliskim Wschodzie powstawać zaczęły pierwsze miasta, co było jednym z najważniejszych wydarzeń w dziejach ludzkości. Przełom ten nazywamy rewolucją urbanistyczną. Niezwykła żyzność gleb Mezopotamii i terenów położonych nad Nilem sprawiła, iż powstawały nadwyżki żywności, co pozwoliło części ludności na porzucenie rolnictwa i zajęcie się handlem oraz rzemiosłem. W ten sposób powstały pierwsze miasta. Aby usprawnić funkcjonowanie administracji i gospodarki najpierw w Mezopotamii, następnie w innych rejonach Bliskiego Wschodu powstawać zaczęło pismo. W centrach pierwszych miast znajdowały się zazwyczaj świątynie bóstwa opiekuńczego, do którego, jak wierzyli ludzie neolityczni należała cała okolica. Za pośredników między ludem a bogami uważani byli kapłani, którzy byli jednymi z najważniejszych osób w społeczeństwie. Oni to organizowali prace polowe, gromadzili zapasy jedzenia, odpowiedzialni byli za gospodarkę. Natomiast za wojsko, politykę zagraniczną, budowę kanałów irygacyjnych odpowiedzialni byli królowie. W czasach neolitu każde miasto było bowiem samodzielnym, niezależnym ośrodkiem państwowym, w którym rządził osobny władca. Do miasta należały także okoliczne tereny oraz najbliższe wioski. Wszystkie te organizmy państwowe, choć prymitywne, musimy uznać za państwa, bowiem władcy lub grupy panujące sprawowały nad nimi pełnię władzy i w pełni je kontrolowały. Społeczność tworzącą państwa, miasta oraz znającą pismo nazywamy cywilizacją. Pierwsze cywilizacje narodziły się na Bliskim Wschodzie, m.in. w Mezopotamii, Egipcie i Izraelu i wkrótce dały początek nowym, np. greckiej czy rzymskie, jednak należy pamiętać, że niezależnie od nich powstało także wiele innych, np. cywilizacja chińska czy cywilizacje amerykańskie (Majów, Inków, Azteków i innych ludów indiańskich). Sumerowie W IV tysiącleciu p.n.e. do Mezopotamii przybyli Sumerowie - lud nieznanego pochodzenia, którzy opanowali Międzyrzecze i założyli kilka miast-państw, wśród których najważniejszymi były Ur, Uruk, Lagasz oraz Kisz. Sumerowie nie stworzyli nigdy jednolitego państwa, które umożliwiłoby im odparcie wrogich plemion. Doprowadziło to do upadku państw sumeryjskich na początku II tysiąclecia p.n.e., kiedy napadli na nich semiccy Akadowie. Zniszczenia dokonał około 2340 r. p.n.e. władca Akadów Sargon Wielki. Wkrótce imperium Sargona upadło, pod naporem ludów z gór Zagros. Zarówno władcy Sumeru jak i Akadów byli władcami despotycznymi, co oznacza, że mieli pełnię władzy. Za najważniejsze osiągnięci Sumerów uważa się stworzenie pisma, dzięki czemu można było sprawniej zarządzać gospodarką, polityką, administracją oraz utrwalać informacje. Pismo sumeryjskie początkowo było obrazkowe, jednak później w wyniku upraszczania przekształciło się w klinowe. Innym, bardzo ważnym osiągnięciem tegoż ludu było wynalezienie koła, koła garncarskiego oraz stworzenie systemu kanałów irygacyjnych, pozwalającego nawadniać upraw. Sumerowie odkryli dwunastkowy system liczenia oraz zapoczątkowali astronomię, wierząc, że bogowie kontaktują się z nimi poruszając ciała niebieskie. Przez wiele wieków w Mezopotamii żyły różne, niespokrewnione ze sobą ludy, które łączyła jednak wspólna kultura. Kolejne plemiona napływały do Międzyrzecza, niszcząc istniejące tam już państwa i na ich miejscu tworząc nowe. Z biegiem czasu różne ludy: Sumerowie, Akadowie, Persowie, itd. zamieszkując Mezopotamię wytworzyły jedną, wspólną kulturę. Pierwszym znanym ludem, który w dolinie Eufratu i Tygrysu stworzył państwo byli Sumerowie, przybyli do żyznej doliny w IV tysiącleciu p.n.e.. Nie wiemy skąd się wywodzili, ani też z jakimi plemionami byli spokrewnieni. W Mezopotamii utworzyli małe państwo, obejmujące miasta Ur, Uruk wraz z otaczającymi je terenami. Na określenie takiego małego państewka używamy terminu miasto-państwo. W tamtym czasie na Bliskim Wschodzie istniało wiele miast-państw, które rywalizowały ze sobą o jak najważniejszą pozycję. Niektóre podporządkowywały sobie inne, tworząc imperia. Tak stało się np. około 2340 r. p.n.e., kiedy Sargon Wielki, król Akadu napadł na Sumer i podporządkował sobie sumeryjskie miasta, tworząc pierwsze w dziejach Mezopotamii znane nam imperium. Sargon wywodził się z ludności semickiej, którą obecnie reprezentują Żydzi i Arabowie. W jego czasach Semici masowo napływali do Mezopotamii, mieszając się z Sumerami i innymi ludami. Sargon, podobnie jak inni ówcześni władcy sprawował pełnię władzy nad swoim imperium. Taką władze nazywamy despotyczną. Podobnie jak zniszczone zostało państwo Sumerów, upadło imperium Sargona, zaatakowane przez lud z Gór Zagros. Na gruzach państwa akadyjskiego w II tysiącleciu p.n.e. powstało nowe imperium, ze stolicą w Babilonie. Jego twórcą był Hammurabi. W tym samym czasie leżące w Górnej Mezopotamii miasto Assur podbiło pozostałe ziemie Górnego Międzyrzecza, tworząc imperium asyryjskie. Zarówno Asyria, jak i Babilonia upadły w XVI w. p.n.e., by odrodzić się w I tysiącleciu p.n.e. Asyryjczycy odbudowali swoje imperium oraz poszerzyli jego granicę o Fenicję, Palestynę, Dolny Egipt oraz tereny na północny-wschód i północ od Mezopotamii. Asyria upadła w wyniku ataku podlegającej jej Babilonii. Na gruzach Asyrii powstało nowe państwo babilońskie, obejmujące Mezopotamię, Fenicję i Izrael. W 539 r. p.n.e. Cyrus, król Persów - ludu irańskiego pochodzenia zdobył Babilon, zniszczył państwo babilońskie i podporządkował sobie Mezopotamię. Władane przez następców Cyrusa imperium perskie obejmowało cały Bliski Wschód, Iran i część Bałkanów. Pismo Aby sprawnie zarządzać państwem: finansami, handlem i pobieraniem podatków Sumerowie zaczęli używać pisma. Wynaleziono je w IV tysiącleciu p.n.e. Początkowo używano pisma ideograficznego: każdy znak oznaczał jakieś pojęcie, rzecz lub czynność. Znaki te przypominały rysunki, z biegiem czasu upraszczano je i w końcu stały się schematycznymi, symbolicznymi kreskami. Pismo składające się z nich nazywamy klinowym. Zaczęto używać go także do zapisu utworów literackich. Późniejsze dzieła wiele zaczerpnęły właśnie z nich, przykładem może być np. opowieść biblijna o potopie, która najprawdopodobniej pochodzi od sumeryjskiego mitu, starszego od niej o ponad 1000 lat. Kodeks Hammurabiego Panujący w XVIII wieku p.n.e. król Babilonu Hammurabi rozkazał spisać prawa, obowiązujące w jego państwie na kamiennej tablicy, zwanej stelą. Stały się one wzorem dla sędziów świątynnych, gminnych i państwowych. Podstawową zasadą kodeksu było oko za oko, ząb za ząb, która przewidywała, że kara za dane przestępstwo ma być taka sama, jak skutki przewinienia, np. gdy ktoś złamał innemu człowiekowi kość karą będzie złamanie mu kości. W swoim kodeksie Hammurabi przedstawił się jako dobry władca, opiekujący się poddanymi, którego władza pochodzi od bogów.