Japoński/Wyrażenia ilości w języku japońskim

Ilość w języku japońskim wyraża się zupełnie inaczej niż w językach europejskich.

Liczby

Zanim przejdziemy do bardziej skomplikowanych wyrażeń zobaczmy jak konstruuje się japońskie liczby.

Japończycy używają dwóch systemów - zapożyczonych z chińskiego liczb on-yomi, oraz liczb kun-yomi, przy czym te drugie tylko do małych liczb.

Liczby kun-yomi

• 1 - 一つ (ひとつ hitotsu)
• 2 - 二つ (ふたつ futatsu)
• 3 - 三つ (みっつ mittsu)
• 4 - 四つ (よっつ yottsu)
• 5 - 五つ (いつつ itsutsu)
• 6 - 六つ (むっつ muttsu)
• 7 - 七つ (ななつ nanatsu)
• 8 - 八つ (やっつ yattsu)
• 9 - 九つ (ここのつ kokonotsu)
• 10 - 十 (とお tō)

Widać tu つ (tsu) na końcu liczb 1-9. Było ono dawnym japońskim licznikiem przedmiotów. Czytanie kun-yomi bez つ jest używane np. do formowania nazw dni (zobacz artykuł Wyrażenia czasowe w języku japońskim).

Istnieją też dalsze liczby kun-yomi, współcześnie używane jedynie w pewnych zwrotach, np.:

• 20. dzień miesiąca - 二十日 (はつか hatsuka)
• 20 lat - 二十歳 (はたち hatachi)

Liczby on-yomi

Liczby on-yomi zostały zapożyczone z języka chińskiego i wyparły w znacznym stopniu liczby kun-yomi, m.in. dlatego, że umożliwiają one łatwe formowanie bardzo dużych liczb.

Podobnie jak w języku chińskim duże liczby są oparte na wielokrotnościach 10 000, nie zaś 1 000 jak w językach europejskich.

Liczby te, a dokładniej odpowiednie morfemy, to:

• 1 - 一 (いち ichi)
• 2 - 二 (に ni)
• 3 - 三 (さん san)
• 4 - 四 (し shi), po 10 四 (よん yon) (przykład: juu yon - 14)
• 5 - 五 (ご go)
• 6 - 六 (ろく roku)
• 7 - 七 (しち shichi, po 10 七 (なな nana) (przykład: juu nana - 17)
• 8 - 八 (はち hachi)
• 9 - 九 (きゅう kyuu), lub 九 (く ku)
• 10 - 十 (じゅう juu)
• 100 - 百 (ひゃく hyaku)
• 1 000 - 千 (せん sen)
• 10 000 - 万 (まん man)
• 100 000 000 - 億 (おく oku)
• i dalsze liczby dla wyższych potęg 10 000.

Wielokrotności jednostek dziesiętnych tworzy się dodając licznik przed odpowiednią jednostką, np.:

• 20 - 二十 (にじゅう nijuu)
• 50 - 五十 (ごじゅう gojuu)
• 200 - 二百 (にひゃく nihyaku)
• 500 - 五百 (ごひゃく gohyaku)
• 2 000 - 二千 (にせん nisen)
• 5 000 - 五千 (ごせん gosen)

Pozostałe liczby tworzy się sklejając po kolei od wyższej jednostki dziesiętnej do niższej, np.:

• 14 - 十四 (じゅうよん juu yon)
• 25 - 二十五 (にじゅうご nijuu go)
• 106 - 百六 (ひゃくろく hyaku roku)
• 110 - 百十 (ひゃくじゅう hyaku juu)
• 208 - 二百八 (にひゃくはち nihyaku hati)
• 210 - 二百十 (にひゃくじゅう nihyaku juu)
• 567 - 五百六十七 (ごひゃくろくじゅうなな gohyaku rokujuu nana)
• 1 234 - 千二百三十四 (せんにひゃくさんじゅうよん sen nihyaku sanjuu yon)
• 4 567 - 四千五百六十七 (よんせんごひゃくろくじゅうなな yonsen gohyaku rokujuu nana)

Nie jest to jednak pełny obraz - po pierwsze dla dużych liczb od 10 000 (まん man) począwszy nie wolno omijać jedynki - tak więc 10 000 to 一万 (いちまん ichiman), nie samo 万 (まん man), 100 000 000 to 一億 (いちおく ichioku) nie 億 (おく oku) itd.

Po drugie 100 (ひゃく hyaku), 1000 (せん sen) i niektóre z liczników bardzo dużych liczb zaczynają się od spółgłoski bezdźwięcznej i jako takie podlegają przekształceniom fonetycznym.

Szczegóły są opisane w artykule Przekształcenia fonetyczne w języku japońskim, tutaj dla podsumowania tabelka:

• 100 - 百 (ひゃく hyaku)
• 200 - 二百 (にひゃく nihyaku)
• 300 - 三百 (さんびゃく sanbyaku)
• 400 - 四百 (よんひゃく yonhyaku)
• 500 - 五百 (ごひゃく gohyaku)
• 600 - 六百 (ろっぴゃく roppyaku)
• 700 - 七百 (ななひゃく nanahyaku)
• 800 - 八百 (はっぴゃく happyaku)
• 900 - 九百 (きゅうひゃく kyuuhyaku)
• 1 000 - 千 (せん sen)
• 2 000 - 二千 (にせん nisen)
• 3 000 - 三千 (さんぜん sanzen)
• 4 000 - 四千 (よんせん yonsen)
• 5 000 - 五千 (ごせん gosen)
• 6 000 - 六千 (ろくせん rokusen)
• 7 000 - 七千 (ななせん nanasen)
• 8 000 - 八千 (はっせん hassen)
• 9 000 - 九千 (きゅうせん kyuusen)

Liczniki

Liczb w zdaniu nie używa się jednak samodzielnie, a jedynie w połączeniu z odpowiednim licznikiem. Nie jest to tak odmienne od języków europejskich jak mogłoby się na pierwszy rzut oka wydawać - wiele jednostek takich jak waluty czy jednostki długości jest same z siebie licznikami, a więc ich użycie nie różni się od użycia w językach europejskich, w językach europejskich zaś też często używa się liczników - np. pięć arkuszy papieru, trzy sztuki bydła itd.

Licznikami technicznie rzecz biorąc są też już wprowadzone jednostki dziesiętne - 10, 100, 1000, 10 000, 100 000 000, itd.

Jednostki monetarne

Do popularnych walut należą niewątpliwie:

• jen - 円 (えん en)
• euro - ユーロ yuuro
• dolar - ドル doru

Łączymy po prostu liczbę on-yomi z jednostką monetarną i otrzymujemy cenę wyrażoną w danej walucie, np.:

• 1000 jenów - 千円 (せんえん sen en)
• 100 euro - 百ユーロ (ひゃくユーロ hyaku yuuro)
• 10 dolarów - 十ドル (じゅうドル juu doru)
• 32 jeny - 三十二円 (さんじゅうにえん sanjuu ni en)

Jednostki metryczne

Jednostki metryczne tworzy się tak samo jak w językach europejskich - z prefiksu oznaczającego rząd wielkości oraz z rodzaju jednostki. Są to oczywiście zapożyczenia z języków europejskich.

Najważniejsze prefiksy to:

• mili - ミリ miri
• centy - センチ senti
• kilo - キロ kiro
• mega - メガ mega
• giga - ギガ giga

Jednostki zaś to m.in.:

• gram - グラム guramu
• metr - メートル meetoru
• litr - リットル rittoru
• tona - トン ton
• bajt - バイト baito
• bit - ビット bitto

Tak więc skonstruowane już liczniki to:

• gram - グラム guramu
• miligram - ミリグラム miri guramu
• kilogram - キログラム kiro guramu
• metr - メートル meetoru
• kilometr - キロメートル kiro meetoru
• centymetr - センチメートル senti meetoru
• milimetr - ミリメートル miri meetoru
• litr - リットル rittoru
• mililitr - ミリリットル miri rittoru
• tona - トン ton
• bit - ビット bitto
• bajt - バイト baito
• kilobajt - キロバイト kiro baito
• megabajt - メガ バイト mega baito
• gigabajt - ギガバイト giga baito
• itd.

Żeby dopełnić obrazu należy wspomnieć o tym, że samodzielne prefiksy mogą być używane do oznaczenia jednostek o ile wynika to z kontekstu. Do szczególnie popularnych należą:

• centymetr - センチ senti
• kilometr - キロ kiro
• kilogram - キロ kiro

Czyli jednostki kilogram i kilometr można stosować w postaci skróconej tylko wtedy gdy jest jasne z kontekstu o której mowa.

A przykładowe wyrażenia to:

• 5 gramów - 五グラム (ごグラム go guramu)
• 3 kilogramy - 三キログラム (さんキログラム san kiro guramu) lub 三キロ (さんキロ san kiro)
• 2 metry - 二メートル (にメートル ni meetoru)
• 3 kilometry - 三キロメートル (さんキロメートル san kiro meetoru) lub 三キロ (さんキロ san kiro)
• 10 gigabajtów - 十ギガバイト (じゅうギガバイト juu giga baito)

Czas

Jednostki czasu też są licznikami, np.:

• rok - 年間 (ねんかん nenkan)
• godzina - 時間 (じかん jikan)
• 2 lata - 二年間 (にねんかん ni nenkan)
• 5 godzin - 五時間 (ごじかん go jikan)

Czasu używa się w ten sposób tylko w znaczeniu pewnej wielkości. Wyrażenia typu dwa lata temu, godzina ósma rano czy też dwunasty stycznia konstruowane są w inny, choć podobny, sposób.

Szczegółowo temat ten opisany jest w artykule Wyrażenia czasowe w języku japońskim.

Ludzie, zwierzęta, przedmioty

Potrafimy powiedzieć, że dany człowiek ma taki a taki wzrost, a jakiś przedmiot tyle a tyle kosztuje. Pozostaje pytanie jak powiedzieć, że jest tyle a tyle ludzi, zwierząt czy przedmiotów.

Tutaj też należy użyć liczników. Trzy najważniejsze to:

• licznik ludzi - 人 (にん nin)
• licznik zwierząt - 匹 (ひき hiki)
• licznik przedmiotów - 個 (こ ko)

Liczenie ludzi

Licznik ludzi jest prosty w użyciu, ponieważ może być stosowany do wszystkich ludzi i nie licząc よん (yon) nie podlega modyfikacjom fonetycznym. Wyjątkiem są tu jedynie wyrażenia "jedna osoba" i "dwie osoby", tworzone z liczebnika kun-yomi i licznika り (ri) pochodzącego z dawnego japońskiego:

• jedna osoba - 一人 (ひとり hitori)
• dwie osoby - 二人 (ふたり futari)
• trzy osoby - 三人 (さんにん sannin)
• cztery osoby - 四人 (よにん yonin)
• pięć osób - 五人 (ごにん gonin)
• itd.

Liczenie zwierząt

Licznik zwierząt podlega modyfikacjom fonetycznym i dla pewnych grup zwierząt istnieją bardziej odpowiednie liczniki:

• duże zwierzęta - 頭 (とう tou)
• ptaki - 羽 (わ wa)

Tak więc:

• jedno niewielkie zwierzę - 一匹 (いっぴき ippiki)
• dwa niewielkie zwierzęta - 二匹 (にひき nihiki)
• trzy niewielkie zwierzęta - 三匹 (さんびき sanbiki)
• jedno duże zwierzę - 一頭 (いっとう ittou)
• dwa duże zwierzęta - 二頭 (にとう nitou)
• trzy duże zwierzęta - 三頭 (さんとう santou)
• jeden ptak - 一羽 (いちわ ichiwa)
• dwa ptaki - 二羽 (にわ niwa)
• trzy ptaki - 三羽 (さんわ sanwa)

Liczenie przedmiotów

Liczników dla różnych rodzajów przedmiotów jest wiele i o ile użycie 個 (こ ko) zostanie zwykle zrozumiane, nie będzie to naturalny japoński.

Co ważniejsze to:

• długie przedmioty, np. ołówki - 本 (ほん hon)
• płaskie przedmioty, np. "arkusze" papieru - 枚 (まい mai)
• książki, "tomy" - 冊 (さつ satsu)
• obuwie, "pary" - 足 (そく soku)
• płyny, "szklanki", "filiżanki", "kufle" - 杯 (はい hai)
• samochody i inny sprzęt - 台 (だい dai)
• statki - 隻 (せく seki)
• budynki - 軒 (けん ken)
• ubrania - 着 (ちゃく chaku)

Inne liczniki

Liczników w języku japońskim jest kilkaset, a gdyby liczyć też te mniej popularne to nawet ponad tysiąc. Jest to klasa otwarta - nowe liczniki są wciąż tworzone przez zapożyczenia. Konstrukcje licznikowe są używane do wielu innych celów niż tylko liczenie przedmiotów, np. do określania numeru piętra: 一階 (いっかい ikkai) to "parter", roku studiów: 一年生 (いちねんせい ichinensei) to "student pierwszego roku" itd.