Esperanto/Gramatyka/Słowotwórstwo

Ponieważ esperanto jest językiem sztucznym to wszystkie słowa zostały stworzone od podstaw. Jednak ilość słów, które trzeba by utworzyć jest tak ogromna, że istnieją reguły mówiące jak nowe słowa tworzyć od już istniejących.

Wyrazy podstawowe[edytuj]

Jest to zbiór wyrazów, które w żaden sposób nie zostały utworzone z innych wyrazów i nie są zdefiniowane przez inne wyrazy podstawowe. Dlatego koniecznie jest przetłumaczenie tych wyrazów na inny język. Zbiór tych wyrazów prezentujemy poniżej:

Czasowniki[edytuj]

devi - musieć, mieć obowiązek/powinność
esti - być
fari - robić/czynić
havi - mieć
povi - móc (mieć możliwość/umiejętność)
vivi - żyć
voli - chcieć
(to jeszcze nie wszystkie czasowniki)

Rzeczowniki[edytuj]

objekto - rzecz, obiekt, przedmiot
tempo - czas
spaco - przestrzeń

Zaimki[edytuj]

mi
vi
itp. (wszystkie zaimki osobowe należą do słów bazowych)

Przyimki[edytuj]

wszystkie przyimki należą do słów podstawowych

przyk.(z+za=zza) obok,około itd.

Liczebniki[edytuj]

wszystkie liczebniki główne należą do słów podstawowych

Korelatywy[edytuj]

wszystkie korelatywy należą do słów podstawowych

Przysłówki[edytuj]

almenaŭ - przynajmniej
ankaŭ - także
ankoraŭ - jeszcze
apenaŭ - zaledwie
baldaŭ - wkrótce
hieraŭ - wczoraj
hodiaŭ - dziś
morgaŭ - jutro
preskaŭ - prawie
ambaŭ - obaj
for - precz, won
eĉ - nawet
ja - przecież
ĵus - właśnie
plu - dalej, nadal
tre - bardzo
tro - zbyt
jen - oto
kvazaŭ - jakby
tuj - natychmiast
tamen - jednak

Przedrostki[edytuj]

Oto spis przedrostków:

BO- - pokrewieństwo przez małżeństwo
DIS- - rozdanie, rozejście
EK- - nagłe, początkowe lub chwilowe działanie
EKS- - były, już nieistniejący
FI- - moralnie zły
GE- - obie płcie, grupę lub parę
MAL- - przeciwieństwo, odwrotność
PRA- - bardzo dawno w czasie (pra)
RE- - powtórzenie
MIS- - błędnie, nietrafnie

Przyrostki[edytuj]

Do tworzenia nowych wyrazów używa się też przyrostków. Do tematu wyrazu dodajemy przyrostek a następnie końcówkę określającą część mowy. Poniżej lista przyrostków:

-AĈ- - nieestetyczny, niewłaściwy fizycznie (określenie pejoratywne)
-AD- - ciągłość czynności
-AĴ- - konkretna rzecz w kontekście idei
-AN- - członek grupy, partii, kraju itp.
-AR- - zbiór
-ĈJ- - spieszcza męskie imiona
-EBL- - bierna możliwość
-EC- - abstrakcyjna cecha, stan w kontekście idei
-EG- - zgrubienia, powiększenia
-EJ- - miejsce
-EM- - tendencja, skłonność
-END- - bierny obowiązek
-ER- - część, fragment całości
-ESTR- - zarządce
-ET- - zdrobnienia
-ID- - dziecko, potomka
-IG- - czynność wymuszoną
-IĜ- - czynność samoistną
-IL- - przedmiot do wykonywania czynności
-IN- - wskazuje żeńską płeć
-IND- - wskazuje bycie godnym
-ING- -zawieranie części innych przedmiotów
-IST- - zawód
-NJ- - spieszczający przedrostek wskazujący żeńską płeć
-OBL- - wielokrotność
-ON- - ułamek
-OP- - liczebnik zbiorowy
-UL- - osoba o określonej cesze
-UJ- - zawieranie w sobie innych przedmiotów

Wyrazy pochodne[edytuj]

Za pomocą wyrazów podstawowych tworzone są wyrazy pochodne. Wprawdzie każdy wyraz pochodny jest jakby nowym tematem do tworzenia na jego podstawie nowych słów używając przedrostków i przyrostków to mimo to jego znaczenie można opisać za pomocą słów już znajdujących się w języku esperanto. Przykładowo:

krei = fari ion, kio ankoraŭ ne ekzistas
tworzyć = robić coś, co jeszcze nie istnieje

Do definicji niektórych słów pochodnych używa się wcześniej zdefiniowanych innych słów pochodnych.