Esperanto/Gramatyka/Słowotwórstwo

Z Wikibooks, biblioteki wolnych podręczników.
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania

Ponieważ esperanto jest językiem sztucznym to wszystkie słowa zostały stworzone od podstaw. Jednak ilość słów, które trzeba by utworzyć jest tak ogromna, że istnieją reguły mówiące jak nowe słowa tworzyć od już istniejących.

Wyrazy podstawowe[edytuj]

Jest to zbiór wyrazów, które w żaden sposób nie zostały utworzone z innych wyrazów i nie są zdefiniowane przez inne wyrazy podstawowe. Dlatego koniecznie jest przetłumaczenie tych wyrazów na inny język. Zbiór tych wyrazów prezentujemy poniżej:

Czasowniki[edytuj]

  • devi - musieć, mieć obowiązek/powinność
  • esti - być
  • fari - robić/czynić
  • havi - mieć
  • povi - móc (mieć możliwość/umiejętność)
  • vivi - żyć
  • voli - chcieć
  • (to jeszcze nie wszystkie czasowniki)

Rzeczowniki[edytuj]

  • objekto - rzecz, obiekt, przedmiot
  • tempo - czas
  • spaco - przestrzeń

Zaimki[edytuj]

  • mi
  • vi
  • itp. (wszystkie zaimki osobowe należą do słów bazowych)

Przyimki[edytuj]

  • wszystkie przyimki należą do słów podstawowych

przyk.(z+za=zza) obok,około itd.

Liczebniki[edytuj]

  • wszystkie liczebniki główne należą do słów podstawowych

Korelatywy[edytuj]

  • wszystkie korelatywy należą do słów podstawowych


Przysłówki[edytuj]

  • almenaŭ - przynajmniej
  • ankaŭ - także
  • ankoraŭ - jeszcze
  • apenaŭ - zaledwie
  • baldaŭ - wkrótce
  • hieraŭ - wczoraj
  • hodiaŭ - dziś
  • morgaŭ - jutro
  • preskaŭ - prawie
  • ambaŭ - obaj
  • for - precz, won
  • - nawet
  • ja - przecież
  • ĵus - właśnie
  • plu - dalej, nadal
  • tre - bardzo
  • tro - zbyt
  • jen - oto
  • kvazaŭ - jakby
  • tuj - natychmiast
  • tamen - jednak

Przedrostki[edytuj]

Oto spis przedrostków:

  1. BO- - pokrewieństwo przez małżeństwo
  2. DIS- - rozdanie, rozejście
  3. EK- - nagłe, początkowe lub chwilowe działanie
  4. EKS- - były, już nieistniejący
  5. FI- - moralnie zły
  6. GE- - obie płcie, grupę lub parę
  7. MAL- - przeciwieństwo, odwrotność
  8. PRA- - bardzo dawno w czasie (pra)
  9. RE- - powtórzenie
  10. MIS- - błędnie, nietrafnie

Przyrostki[edytuj]

Do tworzenia nowych wyrazów używa się też przyrostków. Do tematu wyrazu dodajemy przyrostek a następnie końcówkę określającą część mowy. Poniżej lista przyrostków:

  1. -AĈ- - nieestetyczny, niewłaściwy fizycznie (określenie pejoratywne)
  2. -AD- - ciągłość czynności
  3. -AĴ- - konkretna rzecz w kontekście idei
  4. -AN- - członek grupy, partii, kraju itp.
  5. -AR- - zbiór
  6. -ĈJ- - spieszcza męskie imiona
  7. -EBL- - bierna możliwość
  8. -EC- - abstrakcyjna cecha, stan w kontekście idei
  9. -EG- - zgrubienia, powiększenia
  10. -EJ- - miejsce
  11. -EM- - tendencja, skłonność
  12. -END- - bierny obowiązek
  13. -ER- - część, fragment całości
  14. -ESTR- - zarządce
  15. -ET- - zdrobnienia
  16. -ID- - dziecko, potomka
  17. -IG- - czynność wymuszoną
  18. -IĜ- - czynność samoistną
  19. -IL- - przedmiot do wykonywania czynności
  20. -IN- - wskazuje żeńską płeć
  21. -IND- - wskazuje bycie godnym
  22. -ING- -zawieranie części innych przedmiotów
  23. -IST- - zawód
  24. -NJ- - spieszczający przedrostek wskazujący żeńską płeć
  25. -OBL- - wielokrotność
  26. -ON- - ułamek
  27. -OP- - liczebnik zbiorowy
  28. -UL- - osoba o określonej cesze
  29. -UJ- - zawieranie w sobie innych przedmiotów

Wyrazy pochodne[edytuj]

Za pomocą wyrazów podstawowych tworzone są wyrazy pochodne. Wprawdzie każdy wyraz pochodny jest jakby nowym tematem do tworzenia na jego podstawie nowych słów używając przedrostków i przyrostków to mimo to jego znaczenie można opisać za pomocą słów już znajdujących się w języku esperanto. Przykładowo:

  • krei = fari ion, kio ankoraŭ ne ekzistas
  • tworzyć = robić coś, co jeszcze nie istnieje

Do definicji niektórych słów pochodnych używa się wcześniej zdefiniowanych innych słów pochodnych.