Biologia dla liceum/Choroba zakaźna
Samo pojęcie choroby zakaźnej zmieniało się w historii kilkukrotnie. Nawet obecnie wielu specjalistów, mikrobiologów i lekarzy może mieć problemy z jasnym i stanowczym, jak na fachowców przystało, wskazaniem granicy między chorobami infekcyjnymi, a pasożytniczymi. Inną kwestią jest fakt, że pominięcie definiowania wielu czysto teoretycznych pojęć, prawdopodobnie nie okaże się karygodnym błędem. Znaczną uwagę przywiązuje się za to (i słusznie!) do charakterystyki zakażeń, chorób i metod identyfikacji, walki i profilaktyki. My jednak wyjaśnimy te różnice, głównie dlatego, że w nich zawarta jest pewna, pozornie ukryta informacja.
Choroba zakaźna jest następstwem zakażenia (infekcji), czyli wniknięcia do organizmu mikroorganizmów lub wirusów, a także wytwarzanych przez nie toksyn. Do grupy tych pierwszych zaliczamy wrażliwe na antybiotyki bakterie, mikoplazmy, riketsje, chlamydie i niewrażliwe grzyby, wirusy, priony i wiroidy. Proszę mieć na uwadze, że te ostanie wywołują choroby tylko wśród roślin. Toksyny dzieli się na:
- egzotoksyny (ektotoksyny) - uwalniane przez bakterie przez całe życie
- endotoksyny - uwalniane, gdy bakteria ulegnie lizie (rozpadowi)
Za czynniki chorób zakaźnych przyjmuje się wyżej wymienione. Zaliczane kiedyś do tej grupy pozostałe (poza grzybami) organizmy eukariotyczne, takie jak pierwotniaki, płazińce, małe stawonogi itp. uznawane są obecnie za przyczyny chorób pasożytniczych. Tym samym malaria, owsica, czy wszawica nie będą chorobami zakaźnymi. Różnica patogenów w obu przypadkach wiąże się także ze zmianą relacji patogen-gospodarz, szczególnie mając na uwadze fakt, że w przypadku chorób pasożytniczych zazwyczaj występuje dwóch gospodarzy.
| Rzut oka |
| Określeń patogenny, chorobotwórczy, czy wirulentny możemy używać wymiennie, jednak patogenność jest terminem o szerszym znaczeniu, niż wirulencja. (opis w Wikipedii 1) (opis w Wikipedii 2) |
Kolejną kwestią trudną w ocenie jest patogenność (chorobotwórczość). Okazało się bowiem ostatnimi czasy, że część drobnoustrojów uznawanych za wybitnie nieszkodliwe, czy wręcz potrzebne makroorganizmom w pewnych warunkach jest zdolna do wywołania choroby. Przypadki zakażeń takimi zarazkami określane są jako zakażenia oportunistyczne i dotyczą głównie chorych na AIDS oraz poddawanych immunosupresji (tj. obniżaniu lub całkowitym hamowaniu reakcji odpornościowych, np. po transplantacji w celu zapobiegnięcia odrzucania przeszczepu).
Aby mogło dojść do zakażenia drobnoustroje chorobotwórcze muszą zostać przeniesione dalej z tzw. rezerwuaru zarazków zwanego czasem także źródłem zakażenia lub (szczególnie przez epidemiologów) I ogniwem łańcucha epidemiologicznego. Przenoszenie (II ogniwo) odbywać może się na szeregu różnych dróg i metod, z czego zapamiętać należy następujące:
- droga pokarmowa (np. w przypadku cholery)
- droga powietrzna (np. grypa)
- Pojęcie zakażenia drogą kropelkową nie jest całkowiecie jednoznaczne z infekcją drogą powietrzną, jednak droga kropelkowa jest najczęściej występującym podtypem drogi powietrznej.
- droga naruszenia ciągłości tkanek (np. AIDS, którego przyczyną było zakażenie w czasie brania dożylnych narkotyków)
- droga krwi (podobnie, jak wyżej)
- droga bezpośredniego kontaktu (np. kiła)
- droga pośredniego kontaktu (np. ospa prawdziwa)
- droga przez wektory ("przenosicieli") (np. dżuma)
| Rzut oka |
| My określenia patogen używamy w znaczeniu ożywiony czynnik zakaźny, lecz na uwadze należy mieć, że pojęcie to ma szersze znaczenie. (opis w Wikipedii) |
Aby doszło do zakażenia (III ogniwo) - nie mówiąc już o rozwoju choroby, przeniesiony patogen musi trafić na wrażliwego (innymi słowy nieodpornego) gospodarza. Właśnie dlatego nie mówimy o zakażeniu człowieka wirusem mozaiki tytoniowej (brzmi to niedorzecznie, prawda?). Dopiero jeśli zarazki trafią do wrażliwego organizmu, którego system odpornościowy nie będzie w stanie zwalczyć infekcji mówimy o chorobie zakaźnej. Jeśli, jednak, układ immunologiczny nie będzie w stanie całkowicie zwalczyć zarazków, a jedynie utrzymać je w ryzach mówimy o nosicielstwie (nosiciel jest jednak zdolny do zakażenia kolejnych osobników, co z resztą jest dużym problem dla osób zajmujących się profilaktyką chorób infekcyjnych).
Istnieją także, co nietrudno zauważyć, rozbieżności pomiędzy różnymi gatunkami drobnoustrojów i wirusów w kwestii ich zaraźliwości (zdolności do zainfekowania), patogenności (zdolności do wywołania choroby; chorobotwórczości), zakaźności (zdolności do przełamania odporności ustroju) oraz śmiertelności. Grypa, której epidemie ogarniające nieomal cały świat pojawiają się kilkukrotnie w ciągu roku, jest chorobą którą cechuje duża zaraźliwość i chorobotwórczość, a średnio-niska śmiertelność.
Utarło się myśleć, że gorączka jest głównym objawem chorób zakaźnych - jak najbardziej jest to powszechny symptom, lecz (jak okaże się przy omawianiu botulizmu) nie jest to regułą.
Pytania
[edytuj]1. Jakie znaczenie miało i ma stosowanie antybiotyków? Spójrz na to, proszę, z dwóch stron.
2. Co cechuje drobnoustrój, którym zakażyło się przez wodę 50% osób, które z tą wodą miały styczność. Nikt z zainfekowanych nie zmarł.
Odpowiedzi