Fotografia/Akcesoria

Jakkolwiek zdjęcie można wykonać samym "gołym" aparatem z odpowiednim do sytuacji zdjęciowej obiektywem, w wielu przypadkach pomocne do osiągnięcia lepszego efektu są różnego rodzaju akcesoria. Do najbardziej użytecznych można zaliczyć:

• Filtry – w przypadku aparatów cyfrowych w praktyce wystarczają: filtr szary, polaryzacyjny i ew. UV
• Soczewki powiększające – używane do makrofotografii
• Osłony przeciwsłoneczne
• Statywy
• Pilot zdalnego sterowania lub wężyk spustowy
• Dodatkowe lampy błyskowe (opisane są w rozdziale Zdjęcia z fleszem)
• Akcesoria do zabezpieczania, konserwacji i czyszczenia aparatu (opisane są w rozdziale Konserwacja sprzętu fotograficznego)

Filtry

Filtry to cienkie szybki nakręcane na obiektyw od strony zewnętrznej. Szybki te są odpowiednio barwione lub wykonywane ze specjalnego rodzaju szkła. Można je podzielić na:

Filtry UV

Filtry barwne i filtr UV

Wykonane są ze szkła pochłaniającego promieniowanie ultrafioletowe. Przy ostrym świetle słonecznym niewidoczne dla oka promieniowanie UV może bowiem powodować, że zdjęcie będzie jednolicie "wypłowiałe", gdyż matryce i klisze fotograficzne mogą zarejestrować to promieniowanie. W praktyce współczesne obiektywy posiadają zwykle filtry UV naniesione na powierzchni soczewek w formie cienkiej warstwy. Filtr UV może się jednak przydać jako tania i całkowicie neutralna osłona na obiektyw zabezpieczająca go przed zniszczeniem w trudnych warunkach (np. wykonywaniem zdjęć w deszczu).

Filtry barwne

Są to odpowiednio zabarwione szybki; wycinają one z docierającego do nich światła określoną część jego widma. Najczęściej stosowane są filtry ocieplające (żółte, pomarańczowe) i ochładzające (niebieskie, fioletowe) oraz filtry do specyficznych warunków – np. do zdjęć wykonywanych w górach, zdjęć pod wodą, filtry typu skylight (przyciemniające niebo) itd. Posiadając aparat cyfrowy, można się bez nich doskonale obejść, gdyż dokładnie taki sam efekt, jaki dają te filtry można osiągnąć odpowiednio korygując barwy za pomocą programów komputerowych do edycji zdjęć.

Filtry szare

Filtr szary gradientowy

Są to filtry jednolicie zabarwione na szaro, a zatem w równym stopniu pochłaniające cały zakres widma docierającego światła. Przy ich pomocy można skorygować warunki ekspozycji. Stosuje się je zazwyczaj w sytuacjach wykonywania zdjęć przy bardzo ostrym świetle, gdy zależy nam np. na uzyskaniu dłuższych czasów naświetlenia. Filtry te skalowane są w stopniach ekspozycji (EV) i są dostępne w skali od 1 do 4. Ich odmianą są szare filtry gradientowe i połówkowe. Są one w połowie szare i w połowie całkowicie bezbarwne. Umożliwiają one uniknięcie prześwietlenia części kadru scen, które charakteryzuje duży zakres zmian jasności. Najczęściej stosuje się je, aby uniknąć prześwietlenia nieba przy wykonywaniu zdjęć wykonywanych pod słońce.

Filtry polaryzacyjne

Efekt działania filtra polaryzacyjnego na zdjęcie plenerowe. Zdjęcie z lewej wykonane jest bez filtra, z prawej – z filtrem

Efekt selektywnego usuwania odbić od szyby. Z lewej zdjęcie wykonane z filtrem, z prawej – bez filtra

Są wykonane ze szkła, które nie przepuszcza światła o określonym zakresie kątów polaryzacji. Umożliwia to usunięcie ze zdjęcia światła odbitego od gładkich powierzchni, a także części bezpośrednio padającego światła słonecznego. Światło odbite od gładkiej powierzchni ulega bowiem częściowej lub nawet całkowitej polaryzacji. Również światło słoneczne jest częściowo spolaryzowane po przejściu przez atmosferę ziemską. Działania tego filtra nie da się zastąpić obróbką zdjęcia w komputerze, dlatego warto się w niego zaopatrzyć. Współcześnie najczęściej stosowane są tzw. filtry kołowe, składające się z dwóch połówek, które można obracać w stosunku do siebie. Umożliwia to łatwą regulację zakresu kątów polaryzacji światła, które mają być odfiltrowane. Dzięki tym filtrom można uzyskać następujące efekty:

• Zlikwidowanie odbić powstałych na szybach – co umożliwia wykonywanie dobrych zdjęć przez szyby (np. w muzeach i akwariach), a także uniknięcie ostrych odbić słońca od szyb okiennych i innych tafli szklanych.
• Zlikwidowanie odbić od tafli wodnych – dzięki czemu woda nie wygląda, jakby była wykonana z metalu, lecz przybiera jednolitą barwę lub staje się przezroczysta i dobrze widać, co jest pod nią.
• Pogłębione i jednolite barwy nieba i oświetlonych ostrym światłem słonecznym obiektów.

Wskazówki użycia filtru

• W przypadku używania wielu filtrów naraz, filtr polaryzacyjny powinien zostać umieszczony najbardziej zewnętrznie. Umieszczenie za innymi filtrami mogłoby spowodować redukcję ich funkcji.
• W przypadku zdjęć plenerowych filtr działa najskuteczniej przy ustawieniu kąta filtrowania 90° w stosunku do kierunku padania światła. Kąt ten można ustalić za pomocą dłoni. Należy palec wskazujący skierować do słońca i wyprostować kciuk tak, aby utworzył z palcem wskazującym kąt zbliżony do 90°. Następnie wskaźnik obrotu zewnętrznego pierścienia na filtrze należy ustawić zgodnie ze wskazaniem kciuka.
• Średni kąt polaryzacji światła słonecznego zmienia się wraz z kątem padania promieni. Powoduje to, że barwa nieba zmienia się od granatowoniebieskiej do jasnobłękitnej. Odpowiednie ustawienie filtra polaryzacyjnego może ten efekt dramatycznie zwiększyć lub znacznie zniwelować, co w lustrzankach można bezpośrednio obserwować w wizjerze.
• Filtr daje wyraźne efekty przy fotografowaniu ze słońcem z boku. Przy słońcu zza pleców, a także dokładnie pod światło efekt zmiany barw nieba i innych oświetlonych przez słońce obiektów jest niezauważalny.
• Jeśli nie mamy lustrzanki, dobrym sposobem na przewidzenie efektu polaryzacji, jest patrzenie przez okulary z filtrem polaryzacyjnym.
• Fotografowanie panoramiczne wyklucza użycie filtra polaryzacyjnego, gdyż barwa nieba z jednego zdjęcia nigdy nie dopasuje się do drugiego.

Soczewki powiększające

Zestaw soczewek powiększających

Soczewki powiększające, zwane również soczewkami lub filtrami makro, przystosowane są do montażu na zwykłych obiektywach i wykorzystywane są do fotografii zbliżeniowej - wykonywania powiększeń małych obiektów, bez konieczności zakupu drogiego makro-obiektywu. Przy wyborze soczewek makro dobrze jest zwrócić uwagę na to, czy są achromatyczne czy nie - należy bowiem pamiętać, że zwykła soczewka choć jest znacznie tańsza - wprowadza aberrację sferyczną i może wprowadzać aberrację chromatyczną, które objawią się uwypukleniem przedmiotu lub poblaskiem i zmianą kolorów krawędzi. Soczewki achromatyczne posiadają dodatkowe szkło lub profil korygujący, co pozwala uniknąć zjawiska aberracji.

Osłony przeciwsłoneczne

Obiektyw zmiennoogniskowy 28–105 mm z oraz bez osłony

Osłony te to zwykle wykonana z tworzywa tuleja, którą się montuje od przodu obiektywu. Zadaniem tych osłon jest zapobieganie wpadaniu do obiektywu światła pod ostrym kątem w stosunku do powierzchni zewnętrznej soczewki. Zapobiega to czterem niekorzystnym zjawiskom:

• oślepianiu światłomierza aparatu, co może powodować błędny dobór warunków ekspozycji
• błędnego automatycznego wyostrzenia zdjęcia
• pojawianiu się na zdjęciu blików i flar
• spadkowi kontrastu zarejestrowanego obrazu na skutek zakłócenia go interferencjami z odbitego z boku światła.

Osłona musi być tak skonstruowana i dobrana, aby nie wchodzić w pole widzenia obiektywu. Generalizując - im krótsza ogniskowa obiektywu, tym osłona również musi być krótsza. Do obiektywów ze zmienną ogniskową często stosuje się osłony o nieregularnym kształcie brzegów, przypominającym nieco płatki tulipana. Osłony takie są zwykle dostarczane razem z obiektywem i specjalnie do niego zaprojektowane tak, aby dawać największą możliwie osłonę i jednocześnie nigdy nie zasłaniać właściwego obrazu.

Dedykowane osłony są zwykle montowane na złącze bagnetowe, dzięki czemu można ich używać bez przeszkód razem z dowolną liczbą filtrów. Osłony ogólnego użytku są często nakręcane na gwint przeznaczony do montowania filtrów, co powoduje, że najpierw należy nakręcić filtr, a dopiero później osłonę, przy czym pojawia się ryzyko, że osłona zasłoni kadr, gdyż filtr przesuwa ją do przodu.

Osłony przeciwsłoneczne warto zakładać na obiektyw prawie zawsze (nawet w nocy), gdyż prawie zawsze istnieje ryzyko pojawienia się nieprzewidzianych odbić i źródeł bocznego światła. Wyjątkiem jest tylko wykonywanie zdjęć z użyciem lampy błyskowej zamontowanej na aparacie, gdyż osłona może w takim przypadku rzucać cień na kadr, zwłaszcza przy zdjęciach wykonywanych z bliska.

Statywy

Pełnogabarytowy statyw przenośny w użyciu

Statyw to urządzenie zwykle w kształcie składanego trójnoga (tzw. tripod) lub rzadziej pojedynczego pręta (monopod) zaopatrzonego w głowicę, do której można przykręcić aparat. Podstawowym zadaniem statywu jest stabilizowanie aparatu w jednej, ściśle ustalonej pozycji. Statywy z poziomnicą umożliwiają też dokładne ustawienie aparatu w stosunku do płaszczyzny gruntu.

Statyw jest koniecznym urządzeniem przy wykonywaniu zdjęć z długimi czasami ekspozycji (głównie nocnymi) oraz zdjęć HDR. Przydaje się jednak także przy wykonywaniu zdjęć, które wymagają precyzyjnego kadrowania (np. zdjęć architektury) oraz zdjęć panoramicznych.

Dobry statyw musi być przede wszystkim stabilny. Oznacza to, że zbyt lekkie i delikatne ich konstrukcje nie spełniają swojego podstawowego zadania. Ponadto dobrze jest, gdy statyw umożliwia regulację jego wysokości w szerokim zakresie. Dzięki temu możemy umieszczać aparat wyżej lub niżej od podłoża zależnie od potrzeby. Regulacja wysokości statywu możliwa jest w wyniku wysuwania z jego środka pionowej rury, do której przytroczona jest głowica oraz przez zwiększanie lub zmniejszanie długości nóżek. Większość przenośnych statywów ma teleskopowo składane nóżki, co dodatkowo umożliwia wypoziomowanie statywu na nierównym podłożu.

Ważną cechą statywu jest jego głowica. Najprostsza konstrukcja takiej głowicy to śruba, którą przykręca się bezpośrednio do otworu w dole pokrywy aparatu. Rozmiar tego otworu i gwint jest standardowy w niemal wszystkich aparatach, stąd nie istnieje ryzyko, że zakupiony statyw nie będzie pasował. Przykręcanie za każdym razem aparatu na gwint jest jednak czasochłonne i wiąże się z ryzykiem uszkodzenia tego gwintu. Wygodniejsze są głowice, które mają specjalną plastikową lub metalową kształtkę ze śrubą (tzw. szybkozłączkę), którą najpierw przykręca się do aparatu, a następnie zatrzaskuje się w głowicy. Element ten jest zwykle mały i lekki, można go więc na stałe przykręcić do aparatu i o nim "zapomnieć".

Stolik głowicy z kształtką

Głowica powinna być zaopatrzona w mały stolik, dzięki czemu daje lepszą stabilizację dla aparatu. Stolik powinien dawać się obracać zarówno w pionie, jak i poziomie, a także pochylać w pionie w stosunku do osi statywu. Większość stolików posiada charakterystyczną rączkę lub dwie rączki ze śrubą blokującą, które ułatwiają ustawienie aparatu, a następnie jego zablokowanie w wybranej pozycji. Wreszcie dobrze jest, gdy stolik jest zapatrzony w poziomnice, które ułatwiają ustawienie go ściśle równolegle do podłoża. Najdroższe głowice mają też skalę kątów i umożliwiają wykonywanie obrotu aparatem o ściśle zadany kąt.

Niewątpliwą wadą statywów jest fakt, że nie są to najporęczniejsze urządzenia (nawet po złożeniu). Ponadto statyw znacznie komplikuje i spowalnia proces wykonywania zdjęć. Trzeba bowiem znaleźć dla niego miejsce, rozłożyć go, wypoziomować, zamontować na nim aparat, ustawić odpowiedni kadr i wreszcie zamrozić pozycję aparatu.

Rodzaje statywów

• Pełnogabarytowe tripody – dają zwykle możliwość ustawiania aparatu od 25–30 cm od gruntu do ok 1,5–2 m. Wyposażone są zazwyczaj w pełni funkcjonalną głowicę. Ich wadą jest to, że są duże i nieporęczne nawet po złożeniu.
• Minitripody – nie mają zwykle głowicy ze stolikiem ani poziomnic. Dają możliwość ustawiania aparatu od 10–15 cm do ok. 40–50 cm nad poziomem gruntu. Nadają się od biedy dla małych aparatów kompaktowych, są jednak całkowicie bezużyteczne z cięższymi aparatami. Ich zaletą są natomiast małe wymiary i prostota obsługi. Po złożeniu przyjmują gabaryty zbliżone do dużego długopisu, można je zatem włożyć np. do kieszeni od spodni.
• Gorillapody – wyglądają jak minitripody, ale mają giętkie i elastyczne nóżki. Pozwala to na wypoziomowanie statywu na nierównym podłożu, a także na przymocowanie do różnych przedmiotów, np. drzewa, ławki itp. Dobre gorillapody mają także większy udźwig niż minitripody, co pozwala stosować je w połączeniu z cięższymi aparatami.
• Monopody – mają tylko jedną nóżkę, którą na różne sposoby przytwierdza się do podłoża lub tylko na nim stawia. Dają ograniczoną stabilność, ale za to można ich użyć w niemal każdym miejscu i są bardzo poręczne. Występują w formie mini (zwykle z przyssawką) i w formie pełnogabarytowej. Pełnogabarytowe mają zwykle duży wysięg (nawet do 3 m). Są stosowane przez reporterów, którzy wykonują za ich pomocą zdjęcia zza murków i znad głów tłumu.
• Uchwyty, imadełka, klamry - są to urządzenia umożliwiające zamontowanie aparatu do ścian, kijów, stołów itp. Umożliwiają wykonywanie zdjęć z bardzo nietypowych ujęć. Często są to konstrukcje na zamówienie, robione dla ściśle określonego celu – np. wykonanie zdjęcia z poziomu kół pędzącego pociągu.

• 
  Głowica ze stolikiem regulowanym w trzech wymiarach
• 
  Minitripod
• 
  Gorillapod
• 
  Złożony monopod z zamontowanym aparatem

Piloty i wężyki spustowe

Typowy wężyk spustowy

Piloty na podczerwień i wężyki spustowe umożliwiają zdalne sterowanie aparatem. Prostsze aparaty kompaktowe nie mają możliwości przyłączenia wężyka ani użycia pilota, natomiast bardziej złożone kompakty, a także praktycznie wszystkie lustrzanki mają tę możliwość. Część aparatów cyfrowych jest od razu sprzedawana z pilotem. Piloty sprzedawane osobno są dość tanie, zwłaszcza jeśli nie pochodzą od producenta aparatu, lecz zostały wyprodukowane przez firmy dalekowschodnie. Na rynku dostępne są też piloty uniwersalne działające z większością aparatów znanych producentów.

Zarówno wężyki, jak i piloty, umożliwiają zdalne zwolnienie migawki aparatu bez jego bezpośredniego dotykania. Czasami umożliwiają też w ograniczonym zakresie sterowanie warunkami ekspozycji. Stosuje się je głównie po to, aby nie wstrząsać aparatem w momencie wykonywania zdjęcia, co ma szczególne znaczenie przy zdjęciach wykonywanych z długimi czasami ekspozycji lub wymagających precyzyjnego kadrowania na statywie. Piloty oprócz tego umożliwiają wykonywanie autoportretów oraz zdjęć z ukrycia. Np. gdy chce się sfotografować płochliwe ptaki, można aparat umieścić na statywie, wysypać przed nim karmę, samemu ukryć się za drzewem i czekać z pilotem w ręku aż ptaki przylecą zwabione karmą.