Geografia dla gimnazjum

Podręcznik
Geografia dla gimnazjum

Podręcznik do geografii dla gimnazjum. Pierwotna wersja tego podręcznika była umieszczona w serwisie "Wolne podręczniki", ale w 2013 roku została przeniesiona za zgodą twórców portalu do projektu Wikibooks.

Wersja do druku i do ściągania jako pdf.

< Okładka podręcznika

Wstęp

1. Geografia jako nauka. Podstawowe źródła informacji

Kształt i rozmiary Ziemi. Określanie położenia geograficznego

1. Kształt i rozmiary Ziemi
2. Określanie położenia geograficznego
   1. Siatka geograficzna - właściwości równoleżników i południków
   2. Współrzędne geograficzne
   3. Rozciągłość równoleżnikowa i południkowa
3. Mapa i jej własności
   1. Odwzorowania kartograficzne
   2. Proces generalizacji kartograficznej. Skala mapy
   3. Kartograficzne metody prezentacji
4. Rodzaje map

• Mapy ogólnogeograficzne i mapy tematyczne

• Mapa topograficzna
• Mapa drogowa
• Mapa turystyczna
• Mapa a plan

Ziemia - planeta w Układzie Słonecznym

1. Układ Słoneczny
2. Ruch obrotowy Ziemi i jego następstwa
   1. Rachuba czasu – czas słoneczny, strefowy i urzędowy
   2. Międzynarodowa linia zmiany daty
3. Ruch obiegowy Ziemi i jego następstwa
   1. Strefy oświetlenia Ziemi
   2. Kalendarz

Środowisko przyrodnicze Ziemi

1. Geosfery Ziemi i ich wzajemne zależności
2. Wewnętrzne procesy geologiczne. Teoria płyt litosfery
   1. Rodzaje granic płyt litosfery
   2. Rozmieszczenie zjawisk wulkanicznych, strefy sejsmiczne na świecie
3. Zewnętrzne procesy geologiczne i ich wpływ na cechy krajobrazu
   1. Rodzaje i intensywność wietrzenia skał
   2. Czynniki modelujące rzeźbę terenu
      1. Działalność rzeźbotwórcza wiatru
      2. Działalność rzeźbotwórcza wody morskiej - rodzaje wybrzeży
      3. Działalność rzeźbotwórcza rzek
      4. Działalność rzeźbotwórcza lodowców i lądolodów
4. Klimat
   1. Pogoda a klimat
   2. Czynniki geograficzne kształtujące klimat
   3. Zróżnicowanie klimatów świata
5. Zależności pomiędzy komponentami środowiska przyrodniczego - strefy klimatyczno-glebowo-roślinne świata

Europa

1. Zróżnicowanie środowiska przyrodniczego Europy
   1. Ukształtowanie poziome i pionowe
   2. Budowa geologiczna
   3. Klimat Europy
   4. Krajobraz Europy
   5. Środowisko przyrodnicze Alp
2. Regiony Europy na tle podziałów politycznych
   1. Zmiany na mapie politycznej Europy w ostatnim trzydziestoleciu
   2. Najważniejsze organizacje wspólnotowe
   3. Podziały regionalne
3. Zróżnicowanie kulturowe Europy
   1. Rozmieszczenie ludności
   2. Zróżnicowanie językowe
   3. Religia
   4. Zróżnicowanie etniczne i jego konsekwencje
4. Wielkie metropolie Europy
   1. Czynniki lokalizacji miast europejskich
   2. Przebieg procesów urbanizacyjnych
   3. Struktura przestrzenna miast Europejskich
   4. Rola układów metropolitarnych Europy w gospodarce globalnej – przykład Londynu
5. Rozwój turystyki w Europie a uwarunkowania przyrodnicze
   1. Państwa alpejskie
      • Zróżnicowanie środowiska przyrodniczego na obszarach górskich
      • Przemysł turystyczny metrem rozwoju gospodarczego regionu
   2. Państwa śródziemnomorskie
      • Walory przyrodnicze rozwoju turystyki w Europie Południowej
      • Dziedzictwo kulturowe regionu
6. Zróżnicowanie poziomu rozwoju rolnictwa w Europie na tle uwarunkowań przyrodniczych
   1. Uwarunkowania rozwoju rolnictwa
      • Uwarunkowania przyrodnicze
      • Uwarunkowania społeczno-gospodarcze
   2. Gospodarka rolna we Francji i w Rumunii
7. Rewolucja naukowo-badawcza a rozwój przemysłu w państwach Zachodniej Europy
   1. Rozwój przemysłu - od gospodarki surowcowej do przemysłu wysokich technologii
   2. Zagłębie Ruhry - przykład zrestrukturyzowanego okregu przemysłowego
   3. Technopolia - nowoczesne okręgi przemysłowe. Przykład Korytarza M4 Z
8. Uwarunkowania rozwoju gospodarczego w Europie Północnej
   1. Środowisko przyrodnicze a działalność gospodarcza
   2. Od gospodarki tradycyjnej po przemysł hi-tech. Rola sektora usług w gospodarce Państw Skandynawskich na przykładzie Finlandii
9. Europa Środkowo-Wschodnia - sąsiedzi Polski
   1. Zróżnicowanie środowiska przyrodniczego regionu
   2. Przemiany polityczne i gospodarcze w Europie Środkowo-Wschodniej
      1. Zmiany struktury gospodarczej – uwarunkowania, charakterystyka
      2. Od rozpadu do integracji - rozrost Unii Europejskiej
      3. Rola Wspólnoty Niepodległych Państw w gospodarce państw członkowskich
   3. Niemcy – największa gospodarka Zachodniej Europy
   4. Ukraina – stan gospodarki i przemiany polityczne
      • od państwa komunistycznego do Pomarańczowej Rewolucji
   5. Rosja – federacja kontrastów
      1. Zróżnicowanie poziomu rozwoju gospodarczego Federacji Rosyjskiej
      2. Struktura Federacji na tle zróżnicowania etnicznego i kulturowego

Położenie, środowisko przyrodnicze

1. Polska w Europie
   • Położenie Polski w Europie – zalety i wady
   • Podział administracyjny kraju
2. Geologia Polski
   1. Wpływ wydarzeń geologicznych na zróżnicowanie krajobrazowe Polski
      • Ruchy górotwórcze
      • Transgresje i regresje morskie
      • Wpływ zlodowaceń na budowę geologiczną i rzeźbę terenu
   2. Rodzaje skał i ich wykorzystanie. Złoża surowców mineralnych.
      • Surowce energetyczne (węgiel kamienny, węgiel brunatny, gaz ziemny, ropa naftowa)
      • Surowce metaliczne (rudy miedzi, rudy cynku i ołowiu)
      • Surowce chemiczne (sól kamienna, siarka rodzima)
      • Surowce skalne (wapienie, marmury, granity, bazalty)
3. Klimat Polski
   1. Geograficzne czynniki klimatotwórcze i ich wpływ na klimat Polski
   2. Charakterystyka wybranych klimatów lokalnych
      • Klimat górski
      • Klimat wybrzeży morskich
4. Zasoby naturalne
   1. Zasoby wodne
      • Stosunki wodne (obszary deficytu i namiaru wód)
      • Zanieczyszczenia wód powierzchniowych
5. Główne rodzaje ekosystemów w Polsce (podłoże, gleby i formacje roślinne) i ich znaczenie gospodarcze

Ludność i sieć osadnicza

1. Charakterystyka demograficzna społeczeństwa Polski
   1. Rozmieszczenie ludności - uwarunkowania, charakterystyka
   2. Przemiany demograficzne polski po II wojnie światowej
      • Struktura demograficzna ludności
   3. Piramida wieku (przyczyny i konsekwencje zmian)
   4. Migracje – kierunki, intensywność migracji wewnętrznych i zewnętrznych

1. Struktura zatrudnienia i problem bezrobocia ludności Polski
   1. Charakterystyka i czynniki wpływające na zróżnicowanie struktury zatrudnienia
   2. Problem bezrobocia
      • Bezrobocie ukryte, zjawisko sezonowego zatrudnienia - analiza uwarunkowań
      • Zróżnicowanie poziomu stopy bezrobocia w skali województw
2. Sieć osadnicza
   1. Czynniki lokalizacji miast, proces urbanizacji
   2. Struktura hierarchiczna sieci miast
   3. Rozwój największych aglomeracji miejskich

Gospodarka

1. Kondycja gospodarki polskiej
   1. Przemiany gospodarcze od czasu transformacji ustrojowej
   2. Sytuacja gospodarcza Polski na tle państw regionu oraz innych państw europejskich
   3. Regionalne zróżnicowanie poziomu rozwoju gospodarczego
2. Rolnictwo
   1. Struktura użytkowania ziemi na tle uwarunkowań rozwoju rolnictwa
   2. Główne uprawy Polski – rozmieszczenie, zmiany struktury upraw – przyczyny i konsekwencje
   3. Hodowla bydła i trzony chlewnej – rozmieszczenie, uwarunkowania i cechy prowadzonej gospodarki,
   4. Wady i zalety polskiego rolnictwa (analiza SWOT)
3. Energetyka
   1. Struktura produkcji energii w Polsce i jej wpływ na stan środowiska przyrodniczego
   2. Dominująca rola węgla – konsekwencje przyrodnicze i ekonomiczne
   3. Znaczenie odnawialnych źródeł energii w produkcji energii elektrycznej
   4. Rola hydroelektrowni w produkcji energii
   5. Potencjał energetyczny dla rozwoju alternatywnych źródeł energii
4. Przemysł
   1. Czynniki lokalizacji produkcji przemysłowej
   2. Współczesne przekształcenia przemysłu – uwarunkowania i konsekwencje
   3. Bezpośrednie inwestycje zagraniczne i ich rola w procesie restrukturyzacji przemysłu
   4. Struktura gałęziowa przemysłu w Polsce –gałęzie wiodące
      • Hutnictwo miedzi i aluminium
      • Przemysł samochodowy
      • Przemysł elektroniczny
5. Usługi
   1. Rodzaje usług
   2. Transport - wpływ rozwoju sieci transportowej na możliwości rozwoju gospodarczego kraju
      1. Transport kołowy – uwarunkowania zróżnicowania gęstości szlaków komunikacyjnych
         • Transport samochodowy
         • Transport kolejowy
      2. Transport lotniczy
      3. Transport morski
      4. Transport przesyłowy
   3. Turystyka
      1. Walory przyrodnicze i ich wpływ na rozwój turystyki
      2. Znaczenie walorów antropogenicznych i infrastruktury technicznej dla intensywności ruchu turystycznego
      3. Rola różnorodnych form ochrony przyrody w rozwoju turystyki

Regiony geograficzne

1. Pas gór
   1. Karpaty Wewnętrzne (Tatry, Pieniny)
   2. Karpaty Zewnętrzne (Beskidy: Bieszczady, Beskid Niski, Beskid Sądecki, Gorce, Beskid Żywiecki, Beskid Śląski)
   3. Sudety (Góry Stołowe, Karkonosze)
2. Pas Wyżyn
   • Wyżyna Śląska
   • Wyżyna Kielecko-Sandomierska
   • Wyżyna Małopolska
   • Wyżyna Lubelska
   • Roztocze
3. Pas Nizin
   • Nizina Śląska
   • Nizina Wielkopolska
   • Nizina Mazowiecka
   • Polesie Lubelskie
   • Nizina Podlaska
4. Pas pojezierzy
   • Pojezierze Wielkopolskie
   • Pojezierze Pomorskie
   • Pojezierze Mazurskie
   • Pojezierze Suwalskie
5. Pas Pobrzeży
   • Pobrzeże Szczecińskie
   • Pobrzeże Słowińskie
   • Pobrzeże Gdańskie
   • Żuławy Wiślane
   • Mierzeja Helska
6. Morze Bałtyckie
   1. Geneza, położenie
   2. Charakterystyka środowiska przyrodniczego
   3. Znaczenie gospodarcze
   4. Ochrona wód

Azja

1. Ukształtowanie poziome i pionowe kontynentu
2. Od obszarów zlodowaconych, po wiecznie zielone lasy równikowe – zróżnicowanie środowiska przyrodniczego Azji
3. Podział regionalny i polityczny Azji
4. Różnorodność cywilizacji – kontynent kontrastów społecznych
   1. Uwarunkowania rozwoju starożytnych cywilizacji Azjatyckich
   2. Gospodarka ryżowa - rolnictwo w regionie Azji Południowo-Wschodniej
5. Chiny – nowa potęga gospodarcza
   1. Przemiany demograficzne w Chinach – uwarunkowania
   2. Uwarunkowania przyrodnicze i antropogeniczne rozmieszczenia ludności Chin
   3. Rozwój gospodarczy Chin – uwarunkowania i kierunki zachodzących przemian
   4. Powstawanie megamiast – przemiany urbanizacyjne
6. Japonia – pierwszy Tygrys Dalekiego Wschodu. Uwarunkowania wysokiego rozwoju gospodarczego Japonii
7. Indie – kraj kontrastów społecznych
   1. Hinduizm - znaczenie religii w rozwoju gospodarczym
      • Wpływ Hinduizmu na rozwój gospodarczy.
      • Rozwarstwienie społeczne w Indiach. Uwarunkowania kulturowe podziałów społecznych.
   2. Rozwój gospodarki Indii w świetle procesu globalizacji
8. Bliski Wschód – zderzenie cywilizacji
   1. Rejon Zatoki Perskiej – znaczenie w gospodarce światowej
   2. Zróżnicowanie kulturowe regionu i jego konsekwencje społeczne, gospodarcze i polityczne
   3. Wpływ Islamu na rozwój społeczno-gospodarczy regionu
   4. Konflikty zbrojne w regionie
      • Konflikt izraelsko-palestyński
      • Irak, Iran, Kuwejt
      • Kurdowie

Afryka

1. Strefy klimatyczno-roślinno-glebowe Afryki
2. Region Sahelu
   1. Gospodarka człowieka w strefie półsuchej
   2. Problem pustynnienia
3. Afryka – kontynent państw słabo rozwiniętych. Uwarunkowania poziomu rozwoju gospodarczego
   1. Uwarunkowania przyrodnicze
   2. Uwarunkowania polityczne, rola kolonializmu
4. Poziom życia w państwach Afryki Subsaharyjskiej - uwarunkowania
   1. Problem głodu i jego konsekwencje
   2. AIDS – wpływ pandemii na sytuację społeczno-ekonomiczną Afryki Południowej

Ameryka Północna i Południowa

1. Zróżnicowanie kulturowe i etniczne kontynentów
   1. Epoka Wielkich Odkryć Geograficznych – konsekwencje
   2. Walka o strefy wpływów imperiów kolonialnych
2. Migracje zewnętrzne i ich rola w kształtowaniu społeczeństw wielokulturowych w regionie
3. Stany Zjednoczone
   1. Wpływ warunków przyrodniczych na zróżnicowanie gospodarcze regionów w Stanach Zjednoczonych
   2. Rola gospodarki Stanów Zjednoczonych na świecie
4. Brazylia
   1. Specyfika procesu urbanizacji w Ameryce Południowej
   2. Wielkie miasta Brazylii – arena konfliktów społecznych
   3. Rola Puszczy Amazońskiej w gospodarce Brazylii
   4. Przyrodnicze znaczenie lasów równikowych i konsekwencje prowadzonej gospodarki rabunkowej

Australia i Oceania

1. Terra Australis Incognita
2. Sytuacja gospodarcza i polityczna państwa
3. Przyrodnicze uwarunkowania rozwoju społeczno-gospodarczego
   1. Zróżnicowanie środowiska naturalnego i jego wpływ na rozmieszczenie ludności
   2. Surowce mineralne Australii – rola w rozwoju gospodarki państwa
   3. Walory przyrodnicze – znaczenie dla możliwości rozwoju turystyki

Arktyka i Antarktyda

1. Uwarunkowania rozwoju pokrywy lodowej na obrębie kół podbiegunowych
2. Flora i fauna obszarów okołobiegunowych
3. Wpływ globalnego ocieplenia na środowisko przyrodnicze Arktyki i Antarktydy

---