Japoński/Wymowa
Wymowa
[edytuj]Japońska wymowa jest bardzo prosta, nieznacznie tylko różniąca się od wymowy języka polskiego. Przedstawione zostaną najpierw samogłoski, następnie spółgłoski, później pokażemy jak składają się one na dźwięki sylab.
Samogłoski
[edytuj]W języku japońskim jest tylko pięć samogłosek: a, i, u, e, o.
| Samogłoska | Przybliżony dźwięk | Uwagi |
|---|---|---|
| a | mama | |
| i | kino | |
| u | but | nie powinno się zaokrąglać ust przy wymowie tej samogłoski |
| e | beret | |
| o | morze |
Spółgłoski
[edytuj]W języku japońskim jest 14 spółgłosek: k, s, t, n, h, m, y, r, w, g, z, d, b, p.
| Normalnie | Dźwięcznie | Zwarty wybuchowy |
|---|---|---|
| k | g | |
| s | z | |
| t | d | |
| n | ||
| h | b | p |
| m | ||
| y | ||
| r | ||
| w |
"Normalna spółgłoska" może przejść w "dźwięczną" lub "zwartą" spółgłoskę. Reprezentowane to jest poprzez znaki diakrytyczne umieszczone przy znaku (kreseczki lub kółeczko).
Złożenia
[edytuj]Składając samogłoski ze spółgłoskami otrzymujemy dźwięk sylabiczny (mora). Niektóre mory (zaznaczone kursywą) mają nieznacznie zmodyfikowany dźwięk.
| Normalnie | Dźwięcznie | Zwarcie wybuchowo | |||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| a | i | u | e | o | a | i | u | e | o | a | i | u | e | o | |||||
| a | i | u | e | o | |||||||||||||||
| k | ka | ki | ku | ke | ko | g | ga | gi | gu | ge | go | ||||||||
| s | sa | shi | su | se | so | z | za | ji | zu | ze | zo | ||||||||
| t | ta | chi | tsu | te | to | d | da | ji | zu | de | do | ||||||||
| n | na | ni | nu | ne | no | ||||||||||||||
| h | ha | hi | fu | he | ho | b | ba | bi | bu | be | bo | p | pa | pi | pu | pe | po | ||
| m | ma | mi | mu | me | mo | ||||||||||||||
| y | ya | - | yu | - | yo | ||||||||||||||
| r | ra | ri | ru | re | ro | ||||||||||||||
| w | wa | - | - | - | wo | ||||||||||||||
| n | n | ||||||||||||||||||
W pierwszej tabeli wymieniono wszystkie sylaby normalne, w kolejnych są odpowiednio udźwięcznione w ostatniej "zwarte wybuchowe" (tylko jedna spółgłoska - p). Zapisane kaną sylaby z tabel drugiej i trzeciej wyglądają tylko trochę inaczej niż odpowiadające im dźwięki z tabeli pierwszej.
Różnice w wymowie
[edytuj]Kilka spółgłosek różni się wymową w języku japońskim i polskim:
| Mora | Przybliżony dźwięk | Uwagi |
|---|---|---|
| g | g | gruz, zong |
| sh | ś | siniak, siano |
| ch | ć | cisza, ciastko |
| j | dź | dzik, dziadek |
| ts | c | cukier |
| z | dz | rdza |
| f | f (h) | wymów to wydmuchując powietrze pomiędzy wargami, a nie pomiędzy wargami a zębami. |
| r | r (l) | dźwięk pośredni pomiędzy r a l. |
| n(i) | ń(i) | n przed i, jak w nic, nie dotyczy zapisu n'i |
Spółgłoski nie mogą nigdy kończyć sylaby (wyjątkiem są podwójne spółgłoski i n).
Poniżej zawarto różnice w zapisie kilku spółgłosek:
- zamiast "si" jest "shi"
- zamiast "ti" jest "chi"
- zamiast "tu" jest "tsu"
- zamiast "zi" i "di" jest "ji"
- zamiast "du" jest "zu"
- zamiast "hu" jest "fu"
Środkowe y
[edytuj]Kolumna -i (ki, gi, shi, ji, chi, ni, hi, bi, pi, mi, ri) może być łączona z wierszem y- (ya, yu, yo):
| Normalnie | Dźwięcznie | Zwarcie wybuchowo | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ya | yu | yo | ya | yu | yo | ya | yu | yo | |||||
| ki | kya | kyu | kyo | gi | gya | gyu | gyo | ||||||
| shi | sha | shu | sho | ji | ja | ju | jo | ||||||
| chi | cha | chu | cho | ji | ja | ju | jo | ||||||
| ni | nya | nyu | nyo | ||||||||||
| hi | hya | hyu | hyo | bi | bya | byu | byo | pi | pya | pyu | pyo | ||
| mi | mya | myu | myo | ||||||||||
| ri | rya | ryu | ryo | ||||||||||
Powinno się je wymawiać jako jedną morę (każdy dźwięk w języku japońskim ma taką samą długość).
Przedłużone samogłoski
[edytuj]Kiedy dwie samogłoski występują obok siebie, następuje przedłużenie dźwięku. Tak zapisuje się te dźwięki:
aa, ii, uu, ee, oo
(W zapisie Hebon-shiki, zapisuje się je jako: ā, ī, ū, ē, ō).
Bardzo często spotyka się zapis: "ei" oraz "ou" do przedłużenia dźwięku e oraz o. Należy zwrócić uwagę, że nie jest to regułą. Na przykład, arigatou wymawiamy jako arigatō, podczas gdy sensei sensē.
arigatou a-ri-ga-to-o Dziękuję sensei se-n-se-e Nauczyciel
-n
[edytuj]Jeżeli "n" nie poprzedza żadnej samogłoski albo litery "y", wtedy jest określany jako "specjalny dźwięk". Na przykład:
- san "trzy"
- Nihon "Japonia"
- shinbun "gazeta"
- sensei "nauczyciel"
- tennō "cesarz"
To /-n/ nazywa się sylabą nosową.
Wymowa /-n/ zmienia się w zależności od następnego dźwięku. Może brzmieć jak "m", "n" lub "ng".
| Przybliżony dźwięk | Następna spółgłoska | Uwaga |
|---|---|---|
| n | d, t | |
| m | b, p | shinbun → shimbun |
Czasami po "n" w wyrazie występuje samogłoska lub "y" a nie jest to mora "n-". Wtedy zaznaczamy literę "n" apostrofem:
kin'en (ki-n-en) nie palić - kinen (ki-ne-n) prezent.
hon'ya - księgarnia, Ken’ichi - Ken’ichi (imię męskie)
Apostrof przekazuje informację, że wyraz należy odczytać jako kiNeN i hoNya, a nie kineN lub honya.
Sylaba kończąca się na /N/ jest dwukrotnie dłuższa.
Podwajanie spółgłosek
[edytuj]Cztery spółgłoski w języku japońskim, /p/, /t/, /k/, oraz /s/, można przedłużać. W tym przypadku wymawia się je z jedną morą więcej. Wstawiamy pauzę, która brzmi tak samo długo jak sylaba.
Na przykład:
jippun - dziesięć minut
chotto - troszkę
gakko - szkoła
kissaten - herbaciarnia
Nie wymawiaj spółgłoski dwa razy, wymów ją po prostu trochę dłużej. Podobnie w języku polskim wymawiamy słowa: "lekko", "miękko" itp.
Mora
[edytuj]Każde japońskie słowo złożone jest z jednej lub kilku mór. Słowo złożone z dwóch mór powinno brzmieć dwukrotnie dłużej niż słowo z pojedynczą morą. Słowo z sześcioma morami powinno brzmieć trzykrotnie dłużej niż słowo z dwoma morami. Każda mora trwa jednakową ilość czasu.
Poniższe składają się z jednej mory:
- pojedyncza samogłoska
- spółgłoska i samogłoska
- spółgłoska, -y-, i samogłoska
- /N/
- podwojona spółgłoska (na przykład: "kata" składa się z 2 mora, "katta" z 3)
- druga połowa długiej samogłoski (podwójnej samogłoski) - tak więc wszystkie sylaby długiej samogłoski zajmują 2 mory.
Dla każdej mory w języku japońskim istnieje znak kana. Złożone sylaby zapisywane są dwoma znakami kana. Mora nigdy nie kończy się spółgłoską.
Intonacja (akcent tonowy)
[edytuj]Każda mora w języku japońskim może być wymówiona z tonem wysokim lub niskim. Akcent tonowy umożliwia rozróżnienie różnych wyrazów zapisywanych tymi samymi kanami. Na przykład (pogrubiono wysoki ton):
ima - "teraz" ima - "pokój gościnny"
Mimo tego Japończycy zrozumieją o co chodzi z kontekstu zdania, nawet jeżeli nie uwzględnimy odpowiedniego tonu.
Kilka przykładów:
zero - nisko WYSOKO WYSOKO WYSOKO WYSOKO WYSOKO ...
kodomo - "dziecko"
watashi - "ja"
tomodachi - "przyjaciel"
zasshi - "magazyn"
jeden - WYSOKO nisko nisko nisko nisko nisko ...
jisho - "słownik"
chuugoku - "Chiny"
nani - "co?"
hashi - "pałeczki"
dwa - nisko WYSOKO nisko nisko nisko nisko ...
akai - "czerwony"
kokoro - "serce"
jitensha - "rower"
purezento - "prezent"
trzy - nisko WYSOKO WYSOKO nisko nisko nisko ...
sensei - "nauczyciel"
gakkou - "szkoła"
ookii - "duży"
takusan - "wiele"
cztery - nisko WYSOKO WYSOKO WYSOKO nisko nisko ...
atarashii - "nowy"
utsukushii - "piękny"
otouto - "młodszy brat"
panfuretto - "pamflet"
i tak dalej.
Zwróć uwagę na otouto (4) i tomodachi (0). Wyglądają one jakby miały tę samą strukturę. Różnica jest bardziej widoczna jeżeli doda się np. partykułę -wa. Wtedy tony wyglądają następująco: otoutowa oraz tomodachiwa.
Oddźwięcznienie
[edytuj]Niekiedy samogłoski "i" oraz "u" są "nieme". Dzieje się tak kiedy znajdują się pomiędzy bezdźwięcznymi spółgłoskami (k, s, sh, t, ch, h, f, b, p) lub na końcu słowa poprzedzone bezdźwięczną spółgłoską.
Przykłady:
des- de-su (jest) tabemash-ta ta-be-ma-shi-ta (zjadł(em/am/a/liśmy/łyśmy itd.)) s-kiyaki su-ki-ya-ki (popularne japońskie jedzenie)
Więcej o nieregularnościach w wymowie japońskiej na stronie: Alternatywne FAQ grupy sci.lang.japan.