Przejdź do zawartości

Logika dla prawników/Nazwy własne

Dodaj linki
Z Wikibooks, biblioteki wolnych podręczników.
Spis treści

Nazwy własne

[edytuj]

Nazwy własne, jak wiemy, mogą być nazwami prostymi lub złożonymi; są nazwami indywidualnymi; pustymi lub jednostkowymi oraz konkretnymi. Warto więc przyjrzeć się im bliżej.[1]

W tym miejscu zejdziemy nieco z pola logiki na grunt językoznawstwa. Nazwy własne obejmują rzeczowniki. W pierwszej kolejności (prymarnie) wiążą się z osobami i obiektami geograficznymi. Przyjmuje się, iż pozostałe (sekundarne) nazwy własne (nieoznaczające ani osób ani obiektów geograficznych) pochodzą od tych pierwszych (prymarnych). Definicje zakresowe nazw własnych nie sprawdziły się bowiem w językoznawstwie.

Pomimo, że często powtarzają się identyczne nazwy własne, to z reguły ludzie nie mają problemów z ich rozpoznaniem (a ściślej: określeniem desygnatu danej nazwy własnej). Dzieje się tak dlatego, gdyż - jak napisał Czesław Kosyl - znajomość danej nazwy własnej (najczęściej imion, nazwisk, pseudonimów, rzadziej nazw miejscowych) ograniczona jest do wąskiej wspólnoty komunikatywnej.[2]

Wspólnota komunikatywna to grupa ludzi, pozostających w bezpośrednim lub pośrednim kontakcie dzięki posiadaniu wspólnego, zindywidualizowanego języka i rozumiejących używane przez siebie wyrażenia, którym nadaje swoisty sens.[3] Do powstania wspólnoty komunikatywnej wystarcza dwoje ludzi, którzy np. nazwą hostel gdzie mieszkają "ruderą". Wtedy rozmawiając przez telefon mogą użyć słowa "rudera" w swoistym sensie przez nich wymyślonym; tworząc własną (hermetyczną) wspólnotę komunikatywną. Jeśli zaś ich znajomi zaczną również określać ten hostel mianem "rudery" - wspólnota komunikatywna się poszerzy.

W językoznawstwie w miejsce "desygnatu" wprowadza się pojęcie "denotatu". Dlatego między nazwą własną a jej odpowiednikiem w rzeczywistości (rzeczywistości pozajęzykowej) zachodzi związek denotacyjny. Na przykład: słowo "stół" oraz duży mebel z drewna z blatem i czterema nogami. Podkreśla się również związek wyrazu z jego znaczeniem i materialnym przedmiotem, który to obrazuje się trójkątem Ogdena i Richardsa, obejmującym: symbol - znaczenie - desygnat.

Ponadto mówi się o wartości denotacyjnej, tj. klasie przedmiotów, do której należy denotat danej nazwy własnej. Jak już była o tym wyżej mowa Czesław Kosyl wyróżnił dwie klasy podstawowe: osób i obiektów geograficznych. Wśród nich wyodrębnia się różne podklasy. W klasie osób będą to podklasy osób płci męskiej i żeńskiej. Zaś wśród obiektów geograficznych podklasy obiektów zamieszkałych (Warszawa) i niezamieszkałych (np. Wisła).

Dodatkowo traktuje się o gnieździe nazewniczym - zespole nazw posiadających ten sam rdzeń, np. Lipa, Lipka, Lipsko; jak również o mikrostrukturze nazewniczej, tzn. zespole kiku nazw blisko powiązanych ze sobą, np. Babin i Matczyn, Strzeszkowice Małe i Strzeszkowice Duże, Pan Tadeusz i Telimena, Bychawa i Bychawka [Cz. Kosyl, s. 21].

Dla lingwistów interesujące są warianty nazw własnych, np. Chopin i Szopen oraz ekwiwalenty, np. Żelazny Kanclerz i Bismarck, nad Wisłą i w Polsce. Badane jest powstawanie zdrobnień nazw miejscowych, np. Wrzelowiec i Wrzelów, Świdnik i Mały Świdnik. Ciekawe jest także poznawanie genezy pseudonimów oraz funkcji nazw obiektów hotelowych i gastronomicznych.[4]

Funkcje nazw własnych

[edytuj]

Nazwy własne pełnią wiele istotnych, często nieuświadamianych, funkcji: [Cz. Kosyl]

  1. konotacyjną - utrwalają w świadomości społecznej zbiór sądów i wyobrażeń na temat danej nazwy własnej. Na przykład: Einstein - wybitny naukowiec albo jak w piosence braci Golców: "Tu na razie jest ściernisko. Ale będzie San Francisco".
  2. asocjacyjną - umożliwiają skojarzenie danej nazwy własnej z innymi nazwami, np. miejscowość na Śląsku Góra i góra jako forma ukształtowania terenu.
  3. ekspresywną i emocjonalną - wyrażającą stosunek nadawcy do desygnatu nazwy własnej.
  4. stylistyczną - pozwalającą na kształtowanie stylu wypowiedzi, np. Jerozolima (styl neutralny) i Jeruzalem (styl podniosły), Anglia (neutralny) i Albion (poetycki).
  5. estetyczną - określającą daną nazwę w kryteriach piękna, np. wieś Chlewiska, ulica Chlewna w przedwojennym Lublinie przemianowana na prośbę mieszkańców na... Parkową (co chyba jednoznacznie obrazuje funkcję estetyczną).

Pytania testowe

[edytuj]
  • Wymień 3 funkcje nazw własnych ...

Przypisy

  1. ↑ Moduł jest oparty na książce: Czesław Kosyl, Forma i funkcja nazw własnych, Lublin 1983.
  2. ↑ Ibidem, s. 8.
  3. ↑ S. Borawski, Podstawy idei poznawczej studiów nad dziejami używania języka. Esej o diachronii, [w:] Rozprawy z historii języka polskiego, red. S. Borawski, Zielona Góra 2005.
  4. ↑ Na marginesie można dodać, iż na Wikipedii utrwaliła się zasada pisowni nazw własnych - imion i nazwisk w formie przyjętej w ojczystym języku, zatem nie Juliusz de Blaas, ale Julius de Blaas.
Powrót do spisu treści
Źródło: „https://pl.wikibooks.org/w/index.php?title=Logika_dla_prawników/Nazwy_własne&oldid=394464”