Materiały do nauk administracyjnych/III Republika
III Republika
[edytuj]III Republika Francuska istniała od 1870 do 1940 roku. Była to republika parlamentarna z przewagą władzy ustawodawczej nad wykonawczą. Stanowi przykład państwa, które mimo konfliktów politycznych, społecznych i gospodarczych utrzymało republikańską formę ustroju. Zapewniało jednocześnie swobody polityczne dla ogółu społeczeństwa, ale z zagwarantowaniem prymatu burżuazji i kształtowaniu się kadry zawodowych polityków. Oś konfliktów przebiegała między monarchistami, konserwatystami, liberałami a socjalistami. Ponadto model formy rządów, zapewniający przewagę rozdrobnionego i niestabilnego politycznie parlamentu nad prezydentem (głową państwa) był transponowany do państw Europy Środkowo - Wschodniej po zakończeniu I wojny światowej. Sam kształt słabej prezydentury francuskiej był wzorcem dla polityków parlamentarnych z innych krajów. Z drugiej jednak strony negatywne doświadczenia polityczne III Republiki dały asumpt do poszukiwania rozwiązań racjonalizujących system parlamentarny: instytucji weta konstruktywnego, 5 % progu wyborczego dla partii politycznych itp.
Ustrój III Republiki
[edytuj]Władzę ustawodawczą powierzono dwuizbowemu parlamentowi złożonego z:
- Izby Deputowanych: (600 posłów) wyłanianej w wyborach powszechnych, bezpośrednich, równych i głosowaniu tajnym;
- Senatu: (300 senatorów), którego skład pochodził z wyborów mieszanych. Część senatorów była wybierana dożywotnio (do 1884 roku), część z wyborów dokonywanych przez wąskie grupę wyborców (kolegia wyborcze departamentalne), a część z kooptacji. Senat posiadał kompetencje sądowe (sąd konstytucyjny i orzekanie w przestępstwach politycznych), a także wyrażał zgodę na rozwiązanie Izby Deputowanych przez prezydenta.
Izba Deputowanych i Senat były równorzędne i jako obie izby parlamentu posiadały inicjatywę ustawodawczą Natomiast Zgromadzenie Narodowe było odpowiedzialne za rewizję konstytucji i wybór prezydenta.
Władza wykonawcza została złożona w ręce Rady Ministrów oraz Prezydenta Republiki.
Rada Ministrów składała się z premiera i ministrów, odpowiedzialnych politycznie przed parlamentem, konstytucyjnie, solidarnie, a także indywidualnie. Jednak formalnie urząd premiera wprowadzono dopiero w 1934 r. Zaś w okresie międzywojennym rząd otrzymał prawo wydawania dekretów z mocą ustawy, co ograniczało supremację parlamentu. Było to jednak rozwiązanie wyjątkowe, stosowane np. w okresie Wielkiego Kryzysu.
Prezydent posiadał formalnie nad wyraz szerokie uprawnienia. Był wybierany na 7 lat przez Zgromadzenie Narodowe z możliwością ponownego (i dalszego) wyboru. Był nieodpowiedzialny politycznie, ale odpowiedzialny konstytucyjnie (oskarżony mógł zostać przez Izbę Deputowanych a sądzony przed Senatem). Kierował polityką wewnętrzną i zewnętrzną, powoływał urzędników, ministrów, premiera, zwierzchnik sił zbrojnych, zawierał traktaty międzynarodowe, prowadził rokowania, wypowiadał wojnę za zgodą parlamentu, miał prawo łaski, nadawania orderów.
W zakresie władzy ustawodawczej posiadał inicjatywę ustawodawczą, ogłaszał ustawy, zamykał sesje parlamentu, zwoływał nadzwyczajne posiedzenia, odraczał obrady parlamentu, występował z orędziami, mógł żądać ponownego rozpatrzenia projektu ustawy (weto zawieszające), a nawet miał prawo rozwiązania Izby Deputowanych za zgodą Senatu.
Faktycznie jego uprawnienia ograniczono do funkcji reprezentacyjnych, tylko formalnie mianował premiera i ministrów, skrępowany był zasadą kontrasygnaty, a rząd został w pełni uzależniony od parlamentu.
Centralnym organem państwa była istniejąca od czasów napoleońskich Rada Stanu. Jako organ opiniodawczy i doradczy, oceniała akty prawne pod względem ich zgodności z konstytucją, przygotowywała projekty aktów prawnych. Jednocześnie był to sąd administracyjny i kompetencyjny (orzecznictwo Rady Stanu wzmogło rozwój nauki administracji i prawa administracyjnego we Francji). Na czele Rady stał minister sprawiedliwości, a jej członkowie byli mianowani przez prezydenta.
Jeśli chodzi o podział terytorialny, to w stosunku do systemu napoleońskiego wprowadzono wybory powszechne do rad gminnych, okręgowych i departamentalnych, obieralnych merów i zwiększono samodzielność gmin. Jednakże do 1975 r. samorządu nie posiadał Paryż.
Prezydenci III Republiki w latach 1870 - 1918
[edytuj]- Louis Jules Trochu (1870 - 1871)
- Louis Adolphe Thiers (1871 - 1873)
- Patrice Mac-Mahon (1873 - 1879)
- Jules Grévy (1879 - 1887)
- Marie François Sadi Carnot (1887 - 1894)
- Jean Casimir-Périer (1894 - 1895)
- Félix François Faure (1895 - 1899)
- Émile François Loubet (1899 - 1906)
- Armand Fallières (1906 - 1913)
- Raymond Poincaré (1913 - 1920)
Literatura
[edytuj]- Marks K., 18 Brumaire`a Ludwika Bonaparte, Warszawa 1949.
- France A., Wyspa Pingwinów, Warszawa 1956.
- France A., Zbrodnia Sylwestra Bonnard, Warszawa 1982.
- Hugo W., Nędznicy, t. 1-2, Warszawa 1986.