Mentalizm/Mnemoniczny System Podstawowy

Czasem w edukacji wykorzystuje się najprostsze mnemotechniki, co jednak jest tylko głuchym echem po czasach, gdy za pomocą technik pamięciowych zapamiętywano całe podręczniki. Wśród tych prostych systemów pamięciowych wymienić należy akronimy, wierszyki, gry słów etc. Mimo swej prostoty są one bardzo skuteczną metodą na zapamiętywanie informacji, kompatybilną z działaniem ludzkiego mózgu. Niestety ich możliwości są ograniczone i do zapamiętywania bardziej złożonych informacji nie wystarczą. Potrzebne są wtedy zaawansowane systemy mnemotechniczne.

Proste mnemotechniki

Łatwo zapamiętać listę witamin rozpuszczalnych w tłuszczach, ponieważ tworzą one męskie imię ADEK.

To nie jest tak, że mnemoniki nie używa się w szkołach. Pewnie z łatwością potrafisz wymienić o każdej porze dnia i nocy listę witamin rozpuszczalnych w tłuszczach, spisane bowiem w kolejności alfabetycznej tworzą razem imię męskie ADEK. Ten przykład zastosowania prostego akronimu zapadł mi w pamięć i często wymieniam go jako koronny przykład zastosowania i jednocześnie skuteczności mnemoniki w edukacji. Jednakże jest to najprostszy możliwy system, nie można z jego pomocą zrobić tak spektakularnej rzeczy jak zapamiętanie imion wszystkich żołnierzy swojej armii, czym szczycił się Juliusz Cezar czy Cyrus, albo nawet nazwiska wszystkich mieszkańców Rzymu, czym chwalił się Lucjusz Scypion, czy też szczegółowe zapamiętanie mapy współczesnego Londynu, wraz z ulicami i większością obiektów, a tym popisywał się na jednym ze swoich show Derren Brown lub zapamiętanie wszystkich samochodów w jednym z angielskich salonów sprzedaży, wraz z numerem rejestracyjnym, przebiegiem, rocznikiem, ceną i miejscem położenia na parkingu, a z tego zasłynął Keith Berry w jednym z odcinków programu Deception, emitowanym w Discovery Channel.

Skuteczność prostych systemów mnemonicznych, niewymagających użycia wyobraźni, polega na zakodowaniu większej porcji informacji mniejszą, będącą pamięciowym “hakiem”. Istnieje co najmniej sześć typów takich prostych mnemotechnik. Są to:

1. Pierwsze litery.
2. Akronimy, w tym akrostychy.
3. Wierszyki.
4. Układy skojarzeniowe.
5. Cyfry reprezentowane przez słowa.
6. Gry słów.

Każda z tym odmian jest stosowana gdzieś na jakimś etapie edukacji w wielu państwach, pomagając w zapamiętaniu prostych informacji. Nie będę się rozwodził na tymi banalnymi technikami, gdyż nas interesują skuteczne, złożone systemy mnemoniczne. Jeżeli interesują Cię proste mnemoniki, odsyłam do mojej książki Pałac Pamięci, którą bezpłatnie udostępniam dla Ciebie i do książki Jak podwoić skuteczność uczenia się? pana Geoffreya Dudleya, on zajął się tym tematem chyba najbardziej szczegółowo, ze wszystkich polskojęzycznych publikacji jakie znam.

Łańcuchowa Metoda Skojarzeń

Przejdźmy do konkretów. Będę miał dla Ciebie zadanie, które możesz spróbować teraz wykonać. Poniżej znajduje się lista dwudziestu przypadkowych słów, tradycyjna lista zakupów, przytaczana chyba w każdej książce o zapamiętywaniu. Dla utrudnienia zawarłem na niej nazwiska, nazwy własne, trudne słowa, rzeczowniki, czasowniki i przymiotniki. Bądź tak miły i przeczytaj tę listę, a następnie korzystając z metod, których uczono Cię w szkole, spróbuj ją zapamiętać w ciągu dwóch minut. To pierwszy i ostatni raz, kiedy proszę Cię o zapamiętanie czegoś z jakimś wysiłkiem. W dalszej części dowiesz się, jak uczynić z zapamiętywania dobrą zabawę. Oto lista:

• cezar
• ósemka
• żyrafa
• zegarek
• atom
• piękna
• Internet
• echo
• kapusta
• nożyczki
• Albert Einstein
• kobieta
• olbrzym
• brat
• ichtiozaur
• engram
• tapeta
• auto

Już? Spróbuj teraz nie zerkając na listę, spisać jak najwięcej słów. Jeśli dysponujesz przeciętną pamięcią, pewnie udało Ci się zapamiętać kilka z nich, np. nazwisko Albert Einstein. Celowo wytłuściłem jest w tekście co sprawia, że jeszcze bardziej wyróżnia się spośród listy przypadkowych słów. W ten sposób łatwo zapamiętać coś, co kontrastuje z otoczeniem, jest niecodziennie i inne. Na tej zasadzie opierają się złożone systemy mnemoniczne, o czym przekonasz się już za moment.

Nie przejmuj się zbytnio, jeśli nie udało Ci się zapamiętać zbyt wielu słów. Za chwilę to się zmieni. Wcześniej ułatwię Ci trochę zadanie przypomnienia sobie chociaż części z nich - być może, jeśli bystry z Ciebie obserwator, zauważyłeś że słowa celowo ułożyłem w taki sposób, że pierwsze litery tworzą akronim: Cóż za piękna kobieta. Jeżeli naprawdę jesteś przenikliwą osobą, to może dostrzeżesz też, że wyrazy “piękna” i “kobieta” występują także na liście słów, co tym bardziej ułatwia ich zapamiętanie. Spróbuj teraz tylko przeczytać listę po czym mając wiedzę, o której Ci powiedziałem, wymień tyle słów ile dasz radę zapamiętać.

Być może teraz udało Ci się odtworzyć znacznie więcej wyrazów jeśli nie wszystkie. W ten sposób prosta mnemonika ułatwiła proces zapamiętania. Ale idźmy dalej. Zajmijmy się teraz złożoną mnemoniką. Poproszę Cię o wyobrażenie sobie kilku rzeczy, związanych z powyższą listą. Staraj się, aby obrazy w Twoim umyśle były żywe, zabawne, barwne i absurdalne, zupełnie jak we śnie.

Pierwsze na naszej liście do zapamiętanie są słowa “cezar” i “ósemka”. Jaki pierwszy obraz przychodzi Ci na myśl, gdy czytasz słowo “cezar”? Nasz mózg odkodowuje pisane informacje tworząc właśnie wyobrażenia, czyli ikony. Wyobraź sobie Juliusza Cezara z zadartym nosem, w wieńcu z liści laurowych, który jest atrybutem władzy cezara. Juliusz ma zadarty, wielki nos i robi coś bardzo dziwnego - próbuje kręcić wielką, stalową ósemką tak, jakby kręcił hula hopem. Strasznie się przy tym męczy i wyraźnie jest zdegustowany. To zabawny obraz - dumny cezar z zadartym nosem kręci ósemki biodrami. A cóż robi wielka, żółta, pasiasta “żyrafa”? Widzisz, jak zdając prawo jazdy na motor biega szybko po linii w kształcie ósemki? Bardzo ciężko jej wyrobić się na ostrych zakrętach tej ósemki. No i zapomniała chyba motoru.

Jeszcze głupszym obrazem będzie wyobrażenie żyrafy, która na każdej nodze i dodatkowo na długiej szyi ma zapiętą całą masę różnorodnych zegarków. Próbuje odczytać z któregoś godzinę, ale marnie jej to wychodzi, bo nie jest w stanie tak bardzo wygiąć szyi przez te wszystkie, ciasne zegarki. Widać, że coraz bardziej się przez to złości.

Teraz dopiero będzie zadanie dla Twojej wyobraźni. Pomijając fakt, że istnieje coś takiego jak zegar atomowy, wyobraź sobie raczej wielki bombowiec, który zrzuca gigantyczny zegarek. Ten uderza z impetem o grunt i momentalnie powstaje atomowy grzyb. Cóż za wybuch! Aż czuć gorącą falę uderzeniową.

Jak zapamiętać przymiotnik? Wystarczy już samo odniesienie do ikony przedstawiającej inny rzeczownik. Np. jeżeli czytając wyraz “piękna” na myśl przychodzi nam róża lub inny kwiat - będzie to dobre wyobrażenie. Lub kobieta - wszak to z kobietą wiąże się prawdziwe piękno. Czasem też z mężczyzną, ale to rzadziej. No i ta piękna kobieta spaceruje ze skupioną miną zbierając atomowe grzybki do swojego koszyka. Prawda, że absurdalny obraz? Ale za to jaki piękny! Możesz też wyobrazić sobie coś innego - bomba atomowa wybucha, ale w miejsce atomowego grzyba wyrasta piękny, ogromny kwiat. To dopiero widok.

Problem z zapamiętaniem abstrakcyjnych wyrazów, które nie mają jakiegoś konkretnego desygnatu miał sam Szereszewski, jeden z najlepszych mnemonistów. Dlatego, podobnie jak w przypadku przymiotników, aby zapamiętać “Internet”, musimy wyobrazić sobie jakiś zastępczy obraz. Być może internet kojarzy Ci się z jakąś stroną internetową? Lub migającym urządzeniem, routerem, które go rozdziela w Twoim domu? Albo z internatem, w którym dane Ci było mieszkać w czasach szkolnych? Możesz wyobrazić sobie ten internat pełen pięknych kobiet, bo “piękna” jest słowem, które chcesz zapamiętać. Możesz to sobie wyobrazić? Cały internat i kobiety tylko dla Ciebie. Ewentualnie mężczyźni, co kto lubi.

Teraz zastanówmy się nad wyrazem, który oznacza dźwięk. Większość ludzi z dużą łatwością wyobraża sobie ikony obrazów, ale też dźwięki. Mówimy wtedy o echach, czyli właśnie wyobrażeniach dźwięków. Łatwo wyobrazić sobie echo, a jeszcze łatwiej lawinę laptopów czy komputerów z dostępem do internetu, wywołaną Twoim krzykiem. Echo odbija się od wielkiej skały a strumień laptopów sunie w Twoją stronę.

Wyobrażeniem kapusty nie powinno być żadnych problemów. Proponuję Ci taki obraz - krzyczysz głośno w stronę budynku czy skały, od której odbija się dźwięk w postaci echo. Jednak z Twoich ust wypadają same, zielone, dojrzałe kapusty i odbijają się od tego obiektu z hukiem, wracając do Ciebie. Dodatkowo w ten sposób ćwiczysz synestezję, bo bodźce dźwiękowe zastępowane są wzrokowymi wyobrażeniami... kapusty. To dopiero absurdalny obraz.

Znając już metodę, z łatwością samodzielnie wymyślisz obraz, który połączy “nożyczki” i “kapustę”. Myślę, że wystarczy nawet jeśli wyobrazisz sobie tylko, jak tniesz z fantazją liście kapusty czy przecinasz kapustę na pół wielkimi nożyczkami. Ten obraz jest mniej absurdalny niż mógłby być, ale sądzę, że wystarczy, aby zapamiętać te dwa wyrazy.

Możesz znacznie zwiększyć pojemność pamięci, tworząc w wyobraźni absurdalne łańcuchy, np. wyobrażając sobie tańczącego z nożyczkami Einsteina.

Teraz spróbujemy zapamiętać “nożyczki” i Alberta Einsteina. Ponieważ wciąż jest on najsłynniejszym z fizyków, a właściwie jednym z najsłynniejszych naukowców, większość ludzi ma w umyśle jakąś ikonę jego osoby. Zwłaszcza, że posiadał charakterystyczne, rozczochrane włosy, zamyśloną minę. Pewnie też pamiętasz słynne zdjęcie Einsteina, na którym chwali się swoim językiem. Wystarczy więc jak wyobrazisz sobie, że Einstein wystawia z ust wielkie... nożyczki. Są ostre i twarde, zastanawiasz się, jak on je zmieścił w ustach.

Jeśli masz problem z wyobrażeniem sobie Einsteina, to zastosuj sztuczkę. Wyobraź sobie obraz tego naukowca, przyjrzyj się mu przez chwilę i jeśli nie jest zadowalający, wyobraź sobie prawdziwego Einsteina stojącego obok tej postaci. Dziwne? Teraz spróbuj połączyć jakoś obraz Einsteina z obrazem kobiety. Np. wyobraź sobie Einsteina w sukience w kwiaty jak wystawia język. Albo z kobiecym biustem. Nie martw się też, jeśli wcześniej w Twojej wyobraźni była sobie kobietę jako obraz zastępczy dla przymiotnika “piękna”. Nic Ci się nie pomyli.

Jak zapamiętać wyrazy “kobieta” i “olbrzym”? Tak, wystarczy wyobrazić sobie kobietę olbrzyma, jest naprawdę wielka, olbrzymia! Większość mężczyzn nie ma problemów z zapamiętaniem obrazów związanych z kobietą, gdyż często mają one dla nich podtekst erotyczny. Zwykle mężczyzna pożąda kobiety. Erotyczne obrazy całkiem łatwo zachodzą w pamięć zarówno mężczyznom jak i kobietom.

Jak już wiesz, jedną z najlepszych metod zapamiętania dwóch obrazów w umyśle jest ich zastąpienie miejscami. Dlatego wyobrażenie sobie swojego olbrzymiego, naprawdę dużego brata, depczącego lasy, budynki itp. powinno wystarczyć, aby zapamiętać te dwa słowa: “brat” i “olbrzym”. Jeśli nie masz brata, nic nie szkodzi. Po prostu wyobraź sobie, że go masz.

Teraz będzie coś trudnego: “ichtiozaur” i “brat”. Pewnie nie jesteś takim szczęściarzem jak ja i nie interesowałeś się nigdy dinozaurami oraz innymi grupami zwierząt z ery, gdy królowały dinozaury. Ja wciąż mam w umyśle żywe ikony wielu gatunków i przedstawicieli tamtejszej fauny, także morskiego, podobnego do gigantycznej ryby ichtiozaura. Jeżeli Twoja wyobraźnia nie podsuwa Ci nic konkretnego, pokażę Ci, jak zapamiętywać takie wyrazy, których wcześniej nie znasz. Wystarczy, jeśli znajdziesz słowa zastępcze dla “ichtiozaur” o podobnym brzmieniu: nit i żarł, niech to żar!, mnich to zżarł lub układzie liter: ich to laur itp. Dobrze, jeśli te słowa zastępcze mają jakieś wyraziste ikony w Twoim umyśle. W ten sposób zapamiętasz też dowolne obcojęzyczne słowa. Wyobraź więc sobie brata w stroju mnicha, który właśnie zżarł wielką misę jedzenia. Ichtiozaur - mnich to zżarł. Powinno Ci to wystarczyć, aby zapamiętać te dwa słowa.

“Engram” jest określeniem na biochemiczny ślad pamięciowy, czyli stanowi człon jednej z teorii mówiącej o powstawaniu wspomnień. Być może jest to słowo Ci już znane, zwłaszcza, że wcześniej o tym pisałem. Być może więc masz w umyśle już jakąś ikonę, która zastępuje ten wyraz, np. ja widzę elektryczny przeskok na sieci neuronowej, który powoduje “usztywnienie” niektórych elementów tej sieci. Jeżeli nie masz jakiejś konkretnej ikony w umyśle, znajdź jakieś słowa zastępcze, które Ci przypomną wyraz “engram”, analogicznie, jak we wcześniejszym obrazie. Np. “N” i “gram”. No więc zobacz wyraźnie mnicha siedzącego przed wielkim talerzem (obraz zastępczy dla słowa “ichtiozaur” - mnich to zżarł), który ma na talerzu tylko maleńką literkę “en”, ważącą zaledwie gram i który łapczywie porywa ją i zżera. Mnich to zżarł.

Gratuluję, jeśli udało Ci się wytrzymać aż do tego momentu. Twoja wyobraźnia nieźle musiała się już rozgrzać. Jeszcze tylko dwa wyrazy i koniec zabawy. Teraz chcesz zapamiętać “engram” i powiązać go ze słowem “tapeta”. Wytapetuj więc sobie pokój maleńkimi, gramowymi literkami N (oczywiście w wyobraźni!). Poczuj, jak przyklejasz je do ściany.

Czy naprawdę będziesz mieć najmniejszy problem, aby zapamiętać jeszcze słowo “auto”? Nie sądzę, z łatwością połączysz obraz auta i tapety. Dla przykładu - samo wytapetowanie auta, tak żeby zasłonić wszystkie szyby i okna jest na tyle absurdalne, że wyobrażenie tego pozwoli Ci zapamiętać te dwa słowa z łatwością. Jeszcze lepiej będzie, jak wyobrazisz sobie pokój wytapetowany... autami. Tego obrazu z pewnością nie zapomnisz.

Uf! Udało się. Może jeszcze nie wiesz, ale właśnie zapamiętałeś listę dwudziestu przypadkowych słów, nazwisk i trudnych lub obcych określeń. Nie wierzysz? Pamiętasz pierwsze słowo z listy? Tak, to “cezar”. Po prostu pozwól, aby w Twoim umyśle pojawił się obraz, a zdziwisz się, jakie to banalnie proste. Obrazy będą pojawiać się jeden za drugim, kolejny wyraz przypomni Ci o następnym. Dlatego niektórzy nazywają tę mnemotechnikę łańcuchową metodą skojarzeń.

Nawet jeśli nie udało Ci się zapamiętać wszystkich zwrotów, nie martw się. Zrobiłem wszystko, aby utrudnić Ci to zadanie. Możesz mi wierzyć lub nie, ale jeśli tylko pozwolisz sobie poświęcić trochę czasu na trenowanie tej techniki, to wszystko będzie Ci przychodziło z wielką łatwością, nawet jeśli teraz wydaje Ci się to dziwaczne lub głupie.

Ta podstawowa mnemonika stanowi człon późniejszych, zaawansowanych systemów pamięciowych. Jak można ją wykorzystać w praktyce? Chociażby do zapamiętania listy zakupów, jakiejś przemowy lub spraw, o których musisz pamiętać po powrocie do domu - połącz wtedy obraz swoich drzwi czy kluczy z odpowiednią ikoną przedstawiającą sprawę do załatwienia.

Aby wyobrażenia zachodziły w pamięć, muszą spełniać kilka cech: Obraz powinien być żywy. Poświęć mu chwilę i zobacz go jak najwyraźniej w myślach. Nastaw się też do niego emocjonalnie, niech wywoła Twój śmiech lub odrazę. Co prawda część ludzi nie potrafi niczego wizualizować i męczy się, gdy ktoś ich prosi o wizualizowanie czegoś, nie martw się, gdy do nich należysz. Tutaj nie chodzi o żadną wizualizację czy wysiłek. To łatwe. Elementy obrazów muszą jakoś współdziałać, gdyż chodzi nam o ich asocjację. Jak tylko wyobrazisz je sobie obok siebie, to ich nie zapamiętasz. Ale jeśli zamienisz je w siebie nawzajem, wtłoczysz jedno w drugie, każesz im tańczyć, bić się czy kochać się, wtedy nie zapomnisz. Nie zapamiętuje też więcej niż dwa elementy w każdym łańcuchu. Im bardziej niezwykły i absurdalny będzie obraz, tym łatwiej go zapamiętasz. Możesz np. przesadzić z wielkością jakiegoś elementu lub przeciwnie, wyobrazić go sobie jako coś maciupeńkiego. Jeśli wyobrazisz sobie, jak jesz ogórek - pewnie zapomnisz ten obraz. Ale jeśli ten ogórek będzie gigantyczny, albo jeszcze lepiej - jeśli ten ogórek będzie zjadał Ciebie - choćbyś nie wiem jak próbował, nie zapomnisz takiego widoku.

Wykorzystanie mnemotechniki w sztuce iluzji

Na koniec pokażę Ci jeszcze, jak możesz wykorzystać tę prostą mnemotechnikę aby wywrzeć wrażenie i wprawić w osłupienie swoich znajomych czy rodzinę. Wystarczy, że poprosisz o listę przypadkowych słów. Niech będzie długa, w ten sposób wrażenie będzie silniejsze. Weź listę i spójrz na nią efektownie przez trzy sekundy, omieć ją od niechcenia wzrokiem. Zapamiętaj tylko pierwsze słowo, które będzie kluczem do odtworzenia listy. Teraz oddaj ją koledze i poproś, aby zaczął powoli czytać wyrazy. Ten trik ze spojrzeniem na kartkę sprawi, że widzowie nabiorą mylnego przekonania o tym, iż udało Ci się zapamiętać listę w ciągu tych trzech sekund, kiedy na nią patrzyłeś lub patrzyłać. Wierz mi, szybko zapomną, że był na to czas, gdy wyrazy czytano na głos, gdyż jak pisałem wcześniej, nasza pamięć jest nadzwyczaj wybiórcza, jeśli chodzi o wspomnienia.

To tyle na ten temat. Baw się tym ćwiczeniem a już wkrótce zostaniesz mistrzem wśród mnemonistów i mentalistów. Jeśli jednak taka metoda nie daje Ci satysfakcji, to zastanów się proszę, czy dobrze udało Ci się ją pojąć i czy chcesz ją używać, zanim przejdziesz do następnych rozdziałów.

Literatura uzupełniająca

• Dudley, Geoffrey A. "Jak podwoić skuteczność uczenia się." Warszawa: MEDIUM (1994).
• Krzysztof Galos. Pałac pamięci. 2011.