Muzyka/Skala durowa
Podstawą zachodniej muzyki klasycznej od XVII do XIX wieku, a także współczesnej muzyki rozrywkowej, jest system dur-mol. W systemie tym istnieją dwa podstawowe schematy budowania skal muzycznych: skale durowe (inaczej majorowe) o „radosnym” brzmieniu i molowe (inaczej minorowe) o brzmieniu „smutnym”. Zarówno durową, jak i molową skalę można zbudować zaczynając od dowolnego dźwięku skali chromatycznej. W pierwszej kolejności omówimy skalę durową.
Budowa skali C-dur
[edytuj]![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/14/Piano_keys_en.svg/300px-Piano_keys_en.svg.png)
Na początku przeanalizujemy budowę skali C-dur, aby uzyskać schemat dowolnej skali durowej.
Skorzystamy z obserwacji, że sąsiednie białe klawisze pianina różnią się:
- o cały ton (ozn. T), jeśli jest między nimi czarny klawisz,
- o półton (ozn. P), jeżeli nie ma między nimi czarnego klawisza.
![\relative c'{
s2 \cadenzaOn c1 d e f g a b c \cadenzaOff
}](http://upload.wikimedia.org/score/e/m/em8kk3un4marbcn5qv7jnt5yxbcow2k/em8kk3un.png)
![\relative c'{
s2 \cadenzaOn c1 s_\markup{T} d s_\markup{T} e s_\markup{P} f \cadenzaOff
}](http://upload.wikimedia.org/score/1/o/1ob1re8y7blw6g7layzkgrcvqbir557/1ob1re8y.png)
Pomiędzy C i D jest czarny klawisz (cis/des), a zatem różnica między nimi wynosi cały ton.
Pomiędzy D i E również jest czarny klawisz (dis/es), zatem różnica między nimi wynosi cały ton.
Pomiędzy E i F nie ma czarnego klawisza, a zatem różnica między nimi wynosi pół tonu.
![\relative c'{
s2 \cadenzaOn e1 s_\markup{P} f s_\markup{T} g s_\markup{T} a \cadenzaOff
}](http://upload.wikimedia.org/score/g/3/g30k1gy6g0y2d5k2m6q1b0oiqfoafy5/g30k1gy6.png)
Skończyliśmy na tym, że pomiędzy E i F jest tylko półton.
Pomiędzy F i G jest czarny klawisz (fis/ges), zatem różnica znów wynosi cały ton.
Pomiędzy G i A także jest czarny klawisz (gis/as), więc różnica wynosi cały ton.
![\relative c''{
s2 \cadenzaOn g1 s_\markup{T} a s_\markup{T} b s_\markup{P} c \cadenzaOff
}](http://upload.wikimedia.org/score/t/l/tlvw89t62sp8lj8ptbgv5833jkzrck9/tlvw89t6.png)
Pomiędzy G i A jest cały ton.
Między A i B jest czarny klawisz (ais/bes), zatem różnica między nimi wynosi cały ton.
Jednak między B i C nie ma czarnego klawisza, co oznacza że rónica wynosi pół tonu.
Mamy zatem następujący schemat budowy skali durowej:
T T P T T T P
Można użyć go do budowy skali durowej, rozpoczynąjcej się od dowolnego dźwięku. Jako przykłady przedstawimy skale D-dur, As-dur i Fis-dur.
Przykład 1: skala D-dur
[edytuj]Rozpoczynając od dźwięku D, przesuwamy się o cały ton i dochodzimy do E.
Uwaga: dodając do E cały ton, otrzymujemy nie F, lecz fis.
Następnie dodając do fis pół tonu, otrzymujemy G.
![\relative d'{
s2 \cadenzaOn d1 s_\markup{T} e s_\markup{T} fis s_\markup{P} g \cadenzaOff
}](http://upload.wikimedia.org/score/h/d/hdholyp3buptn9i2w0ul8al4okzo6pb/hdholyp3.png)
Przesuwając się o cały ton od G, dochodzimy do A.
Dodając cały ton do A, otrzymujemy B.
![\relative c'{
s2 \cadenzaOn fis1 s_\markup{P} g s_\markup{T} a s_\markup{T} b \cadenzaOff
}](http://upload.wikimedia.org/score/r/9/r96e8xfnk3rbe3vgkj37hizea7les4s/r96e8xfn.png)
Uwaga: dodając do B cały ton, otrzymujemy nie C, lecz cis.
Przesuwając się o pół tonu od cis, kończymy skalę na dźwięku D.
![\relative c''{
s2 \cadenzaOn a1 s_\markup{T} b s_\markup{T} cis s_\markup{P} d \cadenzaOff
}](http://upload.wikimedia.org/score/3/c/3cjf224b3a2hjolggkhm1qqkmsmupnt/3cjf224b.png)
Możemy zapisać tę skalę używając znaków przygodnych...
![\relative c'{
s2 \cadenzaOn d1 e fis g a b cis d \cadenzaOff
}](http://upload.wikimedia.org/score/m/u/mu5ez71jm7au4ak9f0991j37eorc8ox/mu5ez71j.png)
... lub znaków przykluczowych:
![\relative c'{
\key d \major
s2 \cadenzaOn d1 e fis g a b cis d \cadenzaOff
}](http://upload.wikimedia.org/score/6/a/6a7jgmqojvwu53kg4y9npr2a7tephvj/6a7jgmqo.png)
Według przyjętej konwencji znaki przykluczowe zapisujemy na górnych liniach pięciolinii, natomiast obowiązują one we wszystkich oktawach.
Przykład 2: skala As-dur
[edytuj]Schemat skali durowej dla przypomnienia:
T T P T T T P
As i cały ton to bes.
Bes i cały ton to C.
C i pół tonu to des.
![\relative a'{
s2 \cadenzaOn as1 s_\markup{T} bes s_\markup{T} c s_\markup{P} des \cadenzaOff
}](http://upload.wikimedia.org/score/h/x/hxh475jz880rjwh66da9rs266j1zkdt/hxh475jz.png)
Des i cały ton to es.
Es i cały ton to F.
![\relative d''{
s2 \cadenzaOn c1 s_\markup{P} des s_\markup{T} es s_\markup{T} f \cadenzaOff
}](http://upload.wikimedia.org/score/8/i/8i62hh92s8iqskcem1ovgdgtac5jxoe/8i62hh92.png)
F i cały ton to G.
G i pół tonu to as.
![\relative a''{
s2 \cadenzaOn es1 s_\markup{T} f s_\markup{T} g s_\markup{P} as \cadenzaOff
}](http://upload.wikimedia.org/score/j/u/ju3ug8tm0m7b77wcn0gfvuwhv0wwlfq/ju3ug8tm.png)
Cała skala As-dur ze znakami przygodnymi:
![\relative a'{
s2 \cadenzaOn as1 bes c des es f g as \cadenzaOff
}](http://upload.wikimedia.org/score/t/4/t40nqufaliza1nj413u5ukx0b3gk3wm/t40nqufa.png)
Ze znakami przykluczowymi:
![\relative a'{
\key as \major
s2 \cadenzaOn as1 bes c des es f g as \cadenzaOff
}](http://upload.wikimedia.org/score/k/h/kho30rkd3gxr7to2acxu6ad9sj4y8d7/kho30rkd.png)
Przykład 3: skala Fis-dur
[edytuj]Fis i cały ton to gis.
Gis i cały ton to ais.
Ais i pół tonu to B.
![\relative f'{
s2 \cadenzaOn fis1 s_\markup{T} gis s_\markup{T} ais s_\markup{P} b \cadenzaOff
}](http://upload.wikimedia.org/score/4/t/4tns2frr4n213dhrfkw670xjsaga8lz/4tns2frr.png)
B i cały ton ton to cis.
Cis i cały ton to dis.
![\relative c''{
s2 \cadenzaOn ais1 s_\markup{P} b s_\markup{T} cis s_\markup{T} dis \cadenzaOff
}](http://upload.wikimedia.org/score/g/2/g2ylxp6s0mnkngtcgi8qyvwlrf3j21n/g2ylxp6s.png)
Dis i cały ton to F, które tutaj nazwiemy eis.
Eis i pół tonu to fis.
![\relative c''{
s2 \cadenzaOn cis1 s_\markup{T} dis s_\markup{T} eis s_\markup{P} fis \cadenzaOff
}](http://upload.wikimedia.org/score/o/7/o78hynhlemailu938opo8u31j40v4vh/o78hynhl.png)
Cała skala Fis-dur ze znakami przygodnymi:
![\relative f'{
s2 \cadenzaOn fis1 gis ais b cis dis eis fis \cadenzaOff
}](http://upload.wikimedia.org/score/e/1/e1s11njsah3nio6mwtvdquudpxbmarg/e1s11njs.png)
Ze znakami przykluczowymi:
![\relative f'{
\key fis \major
s2 \cadenzaOn fis1 gis ais b cis dis eis fis \cadenzaOff
}](http://upload.wikimedia.org/score/t/m/tmxwx1jmqwj14dijgba3puwk7xzkm1y/tmxwx1jm.png)
W tej skali wykorzystane zostały wszystkie czarne klawisze.
Ćwiczenia
[edytuj]- Zbudować skale F-dur i G-dur. Zapisać dla nich konfiguracje znaków przykluczowych.
- W podobny sposób opracować skale A-dur i Es-dur.
- W podobny sposób opracować skale B-dur i Des-dur.
Odpowiedzi (w postaci konfiguracji znaków przykluczowych) można sprawdzić w artykule Znaki przykluczowe lub na diagramie Koło kwintowe.
W kategorii Gamy muzyczne w Wikipedii można też znaleźć artykuły poświęcone poszczególnym skalom.
Zobacz też
[edytuj]- http://www.music4vip.eu/pl/music_theory_book/pl/8
- http://tepramu.w.interiowo.pl/teoria/gama_c_major_tonacja.htm
- http://tepramu.w.interiowo.pl/teoria/gama_naturalna_i_harmoniczna.htm
- http://www.musictheory.net/lessons/21
- http://www.dolmetsch.com/musictheory8.htm
- http://www.wolframalpha.com/input/?i=major+scale