Przewodnik po OZE/Historia Ruchu Otwartego Dostępu do Nauki (open access)
W tym module zaprezentowana zostanie historia społecznego naukowego ruchu, który zapoczątkował działania na rzecz otwartości w nauce. Nie będzie w nim za dużo ćwiczeń, a raczej lektura zalecająca dla tych, którzy chcą dowiedzieć się czegoś więcej o kontekście, jaki towarzyszył powstawaniu inicjatyw open access. Proszę zwrócić uwagę na to, że Ruch Open Access piszemy dużą literą, a model open access małą; to jest wskazówka dla poprawnego rozumienia tekstu i terminów. Studenci, którzy po raz pierwszy uczą się tych spraw, często mylą te pojęcia.
Z czym należy kojarzyć pojęcie open access?
- Z naukowym ruchem społecznym (Open Access Movement);
- Z naukowymi modelami i kanałami komunikacji naukowej (open access models, channels). Oto kanały komunikacyjne:
- Otwarte czasopisma,
- Otwarte repozytoria,
- Otwarte dane surowe,
- Otwarte kursy, szkolenia,
- Otwarte konferencje i inne.
W tym module będzie mowa przede wszystkim o ruchu społecznym, w następnym – o kanałach komunikacyjnych.
Na początek naszego modułu pozwolę sobie zadać pytania, które może są banalne, ale uzmysłowią nam, jak można myśleć o nauce i jej roli społecznej w dzisiejszym — technologicznie zaawansowanym — świecie. A więc, czy zastanawialiśmy się i kiedy, jakie są odpowiedzi na następujące pytania:
- Dlaczego dostęp do edukacji i wiedzy jest tak ważny dla ludzi, że gwarantują go deklaracje praw człowieka?
- Do kogo należy nauka i wyniki badań, jakie generuje?
- Kto ma decydować o tym, w jakim kierunku zmierzają badania i jak mają być dostępne ich rezultaty?
- Kto ma korzystać ze zdobyczy nauki i w jakim zakresie?
- Czy produkty informacji, wiedzy, kultury są takimi samymi produktami, jak grunty, domy czy towary przemysłowe?
- Czy wolno wybranym grupom społecznym zawłaszczać wiedzę?
Dlaczego je zadaję? Bo odpowiedź stała się problematyczna, choć może powinna być prosta. Kontrowersja polega na tym, iż bardzo wiele grup interesów dostrzega dziś, że nauka, wiedza, badania, informacja mogą być doskonałym towarem, z którego popłyną zyski. Przekonują nas o tym codziennie tacy giganci, którzy handlują informacją, jak Google, Elsevier, IBM, Amazon czy News Corporation (OUTFOXED: Rupert Murdoch's War on Journalism, film o zagrożeniach monopolizacji mediów: [data dostępu 20 sierpnia 2011]. Tryb dostępu:
Dla wielu użytkowników Internetu jest paradoksem, że mając do swojej dyspozycji takie platformy współpracy i wymiany wiedzy jak nigdy dotąd, napotykają w Internecie na bariery, które są dla nich niezrozumiałe, chociażby stosowanie prawa autorskiego i nakładanie nieuzasadnionych restrykcji na dostęp do upowszechnionych treści.
Znalezione obrazy dla zapytania: open science benefits
Benefits of Open Access, [data dostępu marzec 2020]. Dostępne w: https://aoasg.org.au/resources/benefits-of-open-access/.
Żyjąc w świecie mediów tradycyjnych przyzwyczailiśmy się do tego, że to, co zapisane na papierze, pokazane na ekranie jest wartościowe i godne uwagi, przejrzane, zrecenzowane, zaopiniowane, doinwestowane i jedyną naszą rolą, konsumentów tej wiedzy czy rozrywki było bierne jej odbieranie. Nowe medium XXI wieku - Internet i narzędzia mu towarzyszące, bardzo odmieniły tę sytuację, gołym okiem widać, że rodzi się nowa gospodarka, która opiera się na bardzo odmiennych zasadach, między innymi na partycypacji. Szybkość przepływu informacji, łatwość jej tworzenia i przetwarzania w wiedzę, sprawne i inteligentne technologie, minimalne koszty produkcji, wspólnoty, jakie wokół sieci się tworzą, nowe podejście do wykorzystania wspólnych zasobów, spowodowało zmianę myślenia — szczególnie ludzi świata nauki i młodej generacji internautów.
Na styku starego i nowego systemu wymiany wiedzy pojawia się konflikt między tymi, którzy chcą wymieniać szybko wiedzę a tymi, którzy chcą na tym zarobić. Dziś nauka, wiedza, badania, edukacja postrzegane są jako doskonałe pola eksploatacji finansowej, kiedyś opierały się jedynie o wymianę idei. Stale rosnące ceny czasopism, książek naukowych doprowadziły do sytuacji niepewności i coraz większych barier oraz luk informacyjnych.
To z powodu tych zmian znani na świecie badacze i naukowcy, bibliotekarze i informatycy — rozpoznając zagrożenia związane z produkcją wiedzy, zawłaszczaniem zasobów przez monopole wydawnicze czy medialne, opóźnianiem procesu naukowego, biurokrację, dostrzegając, że może to mieć fatalne skutki nie tylko dla dynamiki rozwoju wiedzy, innowacji, ale i jakości życia nowych generacji — postanowili działać. Stworzyli oddolnie Ruch Open Access, który ma być alternatywą dla wydawniczej produkcji komercyjnej.
Ćwiczenie 1: Zobacz list "Trump pressed by Nobel laureates to make US-funded research available for free" kilkunastu noblistów popierających działania Ruchu Open Access https://news.berkeley.edu/2020/01/28/nobelists-urge-trump-to-require-free-access-to-taxpayer-funded-publications/ [2]. odpowiedz sobie na pytanie, jakie jest fundamentalny argument użyty przez naukowców w obronie swobodnego dostępu do nauki? Jeśli nie znasz angielskiego skorzystaj z translatorów sieciowych, np. Google Translator.