Uciążliwość zapachowa/Węch człowieka/Elementy anatomii narządu węchu

Anatomia narządu węchu

Jama nosowa

Nos jest częścią układu oddechowego, w którym strumień wdychanego powietrza jest nawilżany, ogrzewany i oczyszczany przed wprowadzeniem do płuc. Przepływa kanałami nosowymi utworzonymi w jamie nosowej przez małżowiny – dolną, środkową i górną. Małżowiny górna i średnia są częściami kostnej blaszki sitowej. Kość sitowa i parzysta kość nosowa są częściami twarzoczaszki (trzewioczaszki) – pierwotnej części ludzkiej czaszki (jej odpowiedniki występują u np. u lancetnika i osłonic). Kość sitowa jest porowatą częścią kostnej przegrody między jamą nosową i jamą czaszki.

Budowa czaszki człowieka. Lokalizacja jamy nosowej oraz kości nosowej i sitowej

• 
  Kość nosowa
• 
  Kość sitowa
• 
  Unerwienie w obrębie twarzoczaszki

Wnętrze jamy nosowej pokrywa nabłonek – błona śluzowa, zbudowana z komórek z ruchomymi mikrokosmkami i rzęskami (nabłonek migawkowy). W błonie znajdują się też gruczoły wydzielające śluz, który pełni funkcję absorbentu zanieczyszczeń powietrza (m.in. mikroorganizmów).

Blaszkę sitową (sklepienie jamy nosowej) pokrywa nabłonek zbudowany z komórek węchowych, komórek podporowych i gruczołów Bowmana. Komórki węchowe (receptorowe) są neuronami dwubiegunowymi zawierającymi białka receptorowe. Nabłonek składa się z ok. 50 mln komórek węchowych ulokowanych w dwóch obszarach o powierzchni po ok. 2,5 cm². Śluz wytwarzany przez gruczoły Bowmana ma żółtą lub brązowawą barwę.

• 
  Rzęski nabłonka oddechowego
• 
  Budowa nabłonka
• 
  Gruczoły Bowmana w nabłonku

Opuszka węchowa

Schemat połączeń neuronów I (węchowe) i II (komórki mitralne)

Aksony komórek węchowych (neurony I) tworzą wiązki, które przenikają przez otwory blaszki sitowej do jamy czaszki. Ich zakończenia tworzą synaptyczne połączenia z neuronami II, należącymi do opuszki węchowej.

Opuszka człowieka jest znacznie mniejsza od zwierzęcej. Jest ona częścią węchomózgowia – jednej z wewnętrznych części kresomózgowia – przekaz informacji o składzie powietrza do mózgu jest więc bezpośredni i bardzo szybki. Odróżnia to węch od innych zmysłów, np.: zmysłu dotyku czy wzroku, gdzie między receptorami bodźców a odpowiednią częścią kory mózgowej jest wiele pośrednich stacji przekaźnikowych (analizator węchowy jest najszybszy ze wszystkich analizatorów wrażeń zmysłowych).

Złożony system synaptycznych połączeń neuronów I z neuronami II mieści się w tzw. kłębuszkach opuszki (glomerule), mieszczących się w zewnętrznej warstwie opuszki. Liczba neuronów II wynosi ok. 60 tys. – jest wielokrotnie mniejsza od liczby neuronów I (konwergencja sygnałów). Wnętrze opuszki jest jądrem nerwowym komórek mitralnych, których aksony tworzą włókna węchowe, przenoszące informację do wyższych pięter analizatora węchowego. Poza komórkami mitralnymi w opuszce znajdują się komórki kłębuszkowe, kiściowe i ziarniste.

• 
  Położenie nabłonka węchowego w jamie nosowej
• 
  Komórki węchowe i podporowe nabłonka węchowego (urzęsione dendryty i aksony przenikające blaszkę sitową)
• 
  Synapsa chemiczna – połączenie aksonu neuronu I z dendrytem neuronu II

• 
  Węchomózgowie
• 
  Położenie opuszki węchowej (czerwony)
• 
  Opuszka węchowa szczura

Wyższe piętra analizatora węchowego

Włókna nerwowe wychodzące z obu opuszek tworzą pasmo węchowe, prowadzące do struktury nazwanej trójkątem węchowym. Od trójkąta oddzielne pęczki włókien prowadzą do:

• haka zakrętu hipokampa,
• spoidła mózgowego przedniego, a stąd do istoty szarej przegrody przezroczystej i istoty dziurkowanej przedniej (rozbudowana część mózgu zwierząt z bardzo dobrym węchem, nazywana płatem przywęchowym).

W pierwszej połowie XX w. uważano, że korowa część analizatora węchowego znajduje się w obrębie haka zakrętu hipokampa. Według publikacji z lat 70. korowe ośrodki odbiorcze znajdują się w:

• jądrze węchowym przednim,
• polu węchowym wtórnym,
• prążkowiu,
• guzku migdałowatym,
• guzku węchowym,
• przegrodzie,
• polu przedwzrokowym i okolicy kresomózgowia.

Przekazywanie sygnałów do hipokampa – struktury układu limbicznego – tłumaczy silne powiązanie odbieranych wrażeń węchowych z emocjami oraz trwałość pamięci węchowej.

Czy znasz odpowiedzi?

• Jakie są fizjologiczne funkcje nosa?

Odpowiedź
Nos jest częścią układu oddechowego, w którym strumień wdychanego powietrza jest nawilżany, ogrzewany i oczyszczany przed wprowadzeniem do płuc. Jest też częścią narządu węchu. Fragment nabłonka wyściełającego jamę nosową (błony śluzowaj) – nabłonek węchowy – zawiera dwubiegunowe komórki nerwowe (neurony I), w których następuje ekspresja genów kodujących chemoreceptory.

---

• Jakie wymiary ma nabłonek węchowy człowieka i ile zawiera neuronów I?

Odpowiedź
Nabłonek węchowy człowieka zawiera ok. 50 mln komórek węchowych (neuronów I), ulokowanych w dwóch obszarach o powierzchni po ok. 2,5 cm².

---

• Co to jest blaszka sitowa?

Odpowiedź
Blaszka sitowa jest poziomo ułożoną częścią kości sitowej, oddzielającej jamę nosową od opuszki węchowej, która jest obwodową częścią węchomózgowia. Przez otwory blaszki sitowej przenikają wiązki aksonów neuronów I. W opuszce tworzą połączenia synaptyczne z neuronami II.

Przypisy

---

Powrót do spisu treści