Wikijunior:Zwierzęta

Wikijunior

Jest to książka o zwierzętach. Zwierzęta to głównie organizmy, które się poruszają: koty, myszy, chomiki, dżdżownice, mrówki itp. Ale nie tylko. Pamiętaj, że również ukwiał jest zwierzęciem. Królestwo zwierząt dzieli się na dwie grupy: bezkręgowce i kręgowce. Te grupy zwierząt różnią się tym, że kręgowce mają kręgosłup, kości i inne części szkieletu, a bezkręgowce ich nie mają.

Kręgowce

Ssaki

Bardzo często ssaki są trzymane jako zwierzęta domowe. Jako przykład mogą posłużyć:

Pies domowy
Kot domowy

Pochodzą one od dzikich gatunków takich jak:

Wilk szary
Kot nubijski

W gospodarstwach rolnych można spotkać takie ssaki jak:

Koń domowy
Osioł domowy
Świnia domowa
Koza domowa
Owca domowa

W lasach Europy występują:

Niedźwiedź brunatny
Sarna europejska

Afrykańskie sawanny zamieszkują:

Lew
Zebra stepowa
Żyrafa
Słoń afrykański
Nosorożec biały

Inne ssaki o których warto wiedzieć to:

Tygrys
Renifer
Bizon
Hipopotam
Mrówkojad wielki
Foka krabojad
Delfin butlonosy
Małpa
Kret
Jeż
Królik
Bóbr
Wiewiórka
Chomik syryjski
Mysz

Nazwa ssaki pochodzi od tego, że młode ssą mleko matki. Dzięki gruczołom mlekowym samice ssaków wytwarzają pokarm dla swojego potomstwa. Ssaki to ogromna grupa zwierząt, która zamieszkuje wszystkie środowiska. Ssaki są stałocieplne. Skóra ssaków jest najczęściej pokryta włosami lub sierścią. Najmniejszym ssakiem na ziemi jest ryjówka etruska, a największym płetwal błękitny. Większość to gatunki lądowe. Należą do nich takie zwierzęta jak jelenie czy niedźwiedzie. Niektóre ssaki żyją wśród koron drzew, jak małpy, inne przystosowały się do życia pod ziemią, jak krety, jeszcze inne opanowały zdolność aktywnego lotu, jak nietoperze. Część ssaków zamieszkuje środowiska wodne. Spotykamy wśród nich zwierzęta, które nigdy nie opuszczają wody, takie jak delfiny, wieloryby oraz zwierzęta, które co jakiś czas wychodzą na ląd, np. foki.
Ssaki dzielą się na trzy grupy:

mięsożerne
roślinożerne
wszystkożerne

Ssaki możemy także podzielić na trzy grupy:

łożyskowce
torbacze
stekowce

Ssaki (Mammalia) – zwierzęta należące do kręgowców, charakteryzujące się głównie występowaniem gruczołów mlekowych u samic, zazwyczaj obecnością owłosienia (włosy lub futro; silnie zredukowane u gatunków wodnych, jak hipopotamy, u waleni całkowicie zanikają przed porodem lub w trakcie) oraz stałocieplnością (potocznie „ciepłokrwistość”). Ok. 60% ssaków utrzymuje temperaturę w granicach 34–39 °C, 40% wykazuje zróżnicowaną jej zmienność[2]. Stałocieplność umożliwia aktywny tryb życia w różnych środowiskach — od mroźnych obszarów podbiegunowych do gorących tropików. Futro i tłuszcz pomagają uchronić się przed zimnem, a wydzielanie potu i szybki oddech pomagają pozbyć się nadmiernego ciepła. Znaczna zmienność temperatury ciała umożliwia im natomiast ograniczenie strat ciepła do otoczenia.

Ssaki zamieszkują zarówno środowiska wodne (walenie i brzegowce), jak i lądowe (większość), opanowały także przestrzeń powietrzną (nietoperze). Obecnie żyje na świecie blisko 5500 gatunków ssaków[3]. Z wyjątkiem nielicznych jajorodnych stekowców, wszystkie współczesne ssaki są żyworodne.

Zdecydowanie największym rzędem, co do liczby gatunków pośród ssaków są gryzonie, obejmujące ponad 2200 gatunków. Następnie nietoperze, z ok. 1100 gatunkami. Najmniejszymi liczebnie grupami ssaków są słoniowate (trzy gatunki) i mrówniki z jednym przedstawicielem. Liczba ssaków jest stosunkowo niewielka w porównaniu z innymi zwierzętami. Największym żywym ssakiem i zarazem największym ssakiem w historii jest płetwal błękitny. Osiąga on ok. 30 m długości i 180 ton wagi. Najmniejszymi ssakami są nietoperze i ryjówki. Nietoperz ryjkonos malutki z południowo-wschodniej Azji waży zaledwie 2 g przy długości ciała ok. 3 cm. Ryjówka etruska waży 2 g, a jej długość łącznie z ogonem to zaledwie 4 cm.

Psy domowe słyną z tego, że są bardzo przyjacielskie. Posiadają sierść, dzięki której podtrzymują ciepło. Pazury i kły są potrzebne do samoobrony i do upolowania pokarmu dla siebie i młodych. Są różnej wielkości — małe, które mogą sięgać do kolana i duże, które nawet mogą mieć ponad 1,3 metra. Jeśli psy przywiążą się do człowieka mogą nawet oddać własne życie, by uratować swojego przyjaciela. Niektóre psy są bardzo leniwe, np. mopsy, inne zaś bardzo, ale to bardzo energiczne, np. wszystkie rodzaje terrierów. Są psy bardzo chude, czyli charty — wyglądają, jakby miały anoreksję, ale muszą takie być, ponieważ są szybkie i moja opływowy kształt ciała. Pamiętaj, że niektóre zwierzęta są niebezpieczne i mogą zabić człowieka nawet w ciągu 5 minut. Do nich zalicza się nie tylko dzikie zwierzęta, ale też i domowe — np. jeśli wejdziesz na czyjąś posesję, może zaatakować cię pies. Zwierzęta zawsze kierują się instynktem. Gdy pies was zaatakuje, pamiętajcie, że za szkody i spowodowanie uszczerbku na zdrowiu odpowiada właściciel.
Należy pamiętać, że pies to nie zabawka i nie można go porzucić. Wiele osób tak robi, ale to pokazuje jacy są nieodpowiedzialni, najczęściej psy odrzucane są w okresie letnim.

Gryzonie to zwierzęta zarówno udomowione jak i dzikie. Do gryzoni udomowionych zaliczamy zwierzęta takie jak:

chomiki
świnki morskie
koszatniczka
szynszyla
myszoskoczek

Do gryzoni dzikich zaliczymy zaś takie zwierzęta jak:

wiewiórki
bobry
szczury
myszy (ale nie zawsze, niektóre myszy można też posiadać w domu)
susły

Ptaki

Ptaki to zwierzęta, które posiadają skrzydła (choć nie zawsze potrafią latać). W odróżnieniu od nietoperzy (które są ssakami) ciało ptaków jest pokryte piórami. Ich młode wykluwają się z jaj.

Ptaki występują w praktycznie we wszystkich typach środowisk. Większość ptaków jest zdolna do lotu. Unoszą się w powietrzu, ponieważ ich kości są puste, w przeciwieństwie do ssaków, a kończyny przednie są przekształcone w skrzydła. Kończyny tylne służą ptakom do poruszania się na lądzie, w wodzie oraz do:

grzebania w ziemi
pływania
nurkowania
brodzenia.

Niektóre ptaki wylatują na zimę do ciepłych krajów, np.:

wilga
słowik
bocian
kraska
jaskółka.

Inne ptaki są przystosowane do zimna i ciepła i nie wylatują z Polski ani na zimę, ani na lato, np.:

gołębie
wróble
kawki
szpaki
sowy
sikorki

Ich ciało jest lekkie, ponieważ ich znaczną część szkieletu budują kości wypełnione powietrzem.
Do zmniejszania ciężaru ciała służy im również dużo lżejszy rogowy dziób. Zadaniem dzioba jest pobieranie pokarmu, ale u wielu ptaków także obrona lub pielęgnacja piór. Wszystkie ptaki są zwierzętami jajorodnymi. Składane przez samice do gniazda jaja są osłonięte twardą, wapienną skorupką a ich ilość rozmiar, kształt i kolor zależy od gatunku. Ptaki są podzielone na gniazdowniki i zagniazdowniki. Gniazdownikami nazywamy takie ptaki, które przebywają po wykluciu z jajka od kilku miesięcy do roku i są pod stałą opieką rodziców. Zagniazdownikami nazywamy ptaki, które niedługo po wykluciu opuszczają gniazdo. Ssaki między innymi domowe są dużą pociechą dla dzieci ale także dla dorosłych. Ptaki domowe to np.:

papużka falista
kanarek
amadynka
świergotki
nierozłączki

Gatunki sów.

Płomykówka (Tyto alba)
Puszczyk żółtobrzuchy (Pulsatrix perspicillata)
Włochatka (Aegolius funereus)
Puchacz mleczny (Bubo lacteus)
Sóweczka (Glaucidium passerinum)
Pójdźka ziemna (Athene cunicularia)
Puszczyk uralski (Strix uralensis)
Puszczyk mszarny (Strix nebulosa)
Sowa śnieżna (Bubo scandiacus)
Uszatka (Asio otus)
Uszatka błotna (Asio flammeus)
Sowa jarzębata (Surnia ulula)
Syczek (Otus scops)
Szlarogłówka północna (Ptilopsis leucotis)
Rybiarka duża (Scotopelia peli)
Puchacz (Bubo bubo)

Kura jest ptakiem trzymanym w niektórych gospodarstwach wiejskich.
Orzeł przedni
Bażant
Struś jest jednym z nie potrafiących latać gatunków ptaków

Ptaki to najliczniejsza grupa kręgowców lądowych. Przystosowały się do różnych środowisk dzięki stałocieplności (utrzymaniu stałej temperatury ciała niezależnie od temperatury otoczenia). Należą do owodniowców (wytwarzają błony płodowe umożliwiające rozmnażanie się oraz rozwój zarodka na lądzie) tak jak gady i ssaki. Większość z nich ma zdolność aktywnego lotu. Największy ptak to struś afrykański (ma wysokość 2,5 m, waży 160 kg), a wśród latających kondor wielki (rozpiętość skrzydeł wynosi około 310 cm, waga 8–12 kg). Za najmniejszego spośród ptaków uznaje się koliberka hawańskiego (waga 2 g, długość 6 cm).

Płazy

Żaba
Ropucha
Salamandra plamista
Traszka

Płazy to zwierzęta, które żyją na lądzie i w wodzie. Świadczą o tym: cienka, pozbawiona łusek skóra, która bierze udział w oddychaniu, śluz pokrywający skórę, silne kończyny tylne służące do skakania i pływania, błona pławna pomiędzy palcami, płuca. Płazy rodzą się ze skrzeku.

Płazy:

płazy ogoniaste: traszka grzebieniasta, salamandra plamista
płazy bezogonowe: grzebiuszka ziemna, żaba wodna, ropucha
płazy beznogie: marszczelec pierścieniowy

Ryby

Ryby to kręgowce przystosowane do życia w wodzie.

Przystosowania ryb do pływania:

opływowy kształt ciała
płetwy
skrzela
skóra pokryta śluzem
łuski
linia brzegowa

wewnętrzne:

dobrze umięśnione ciało
pęcherz pławny
dobrze ukrwione skrzela
produkcja dużej ilości gamet
zapłodnienie zewnętrzne
są zmiennocieplne
1 przedsionek, 1 komora serca, 1 obieg krwi
samoregulacja ciśnienia i soli mineralnych

Rodzaje płetw

Ryby mają kilka rodzajów płetw, a każda z nich pełni inną funkcję:

Płetwa grzbietowa - umożliwia utrzymywanie równowagi
Płetwa ogonowa - tłumi zawirowania wody
Płetwa odbytowa - wspomaga funkcje płetwy grzbietowej
Dwie płetwy brzuszne - sterowanie ruchem
Dwie płetwy piersiowe - sterowanie ruchem.

Płetwy piersiowe i brzuszne to są płetwy parzyste, a płetwy nieparzyste to ogonowa, grzbietowa i odbytowa.

Oddychanie u ryb

Narządem oddechowym ryb są skrzela, stale opłukiwane przez wodę, która dostaje się przez otwór gębowy i wypływa na zewnątrz szczelinami skrzelowymi. Gdy woda przepływa przez skrzela następuje wymiana gazowa, podczas której z krwi do wody przenika dwutlenek węgla, a z wody do krwi — tlen.

Ryby Morza Bałtyckiego

Otwarta toń wodna

śledzie
szproty
dorsze
makrele

Wody przybrzeżne

iglicznie
wężynki

Piaszczyste dno

flądry
turboty
gładzice
sole

Ryby dwuśrodowiskowe

Ryby, które część życia spędzają w morzu, a część w rzekach lub jeziorach. Co pewien czas te zwierzęta podejmują długie i niebezpieczne wędrówki w celu złożenia ikry, np.:

węgorze
łososie

Przykłady ryb

Ryby słodkowodne:
- karp
- karaś
- sandacz
- leszcz
- okoń
- amur

Ryby morskie:
- łosoś
- dorsz
- rekin
- makrela
- flądra
- tuńczyk

Stawonogi

Stawonogi, jak sama nazwa wskazuje, mają stawy w nogach (a właściwie w odnóżach). Mają też szkielet zewnętrzny, czyli zamiast kości wewnątrz ciała mają pancerz z chityny na zewnątrz ciała, który nie rośnie, więc te zwierzęta linieją.

Pajęczaki

Pajęczaki mają osiem nóg (cztery pary). Są małymi zwierzętami – osiągają od około 0,1 mm do ponad 30 cm długości. Pajęczaki to nie tylko pająki, ale też na przykład skorpiony, kleszcze, itp. Pajęczaki z tyłu ciała posiadają odwłok, a z przodu tak zwany głowotułów. Pajęczaki tak naprawdę nie atakują tylko blefują aby odstraszyć napastnika. Tylko gdy napastnik naprawdę blisko się zbliży atakują. Niektóre gatunki są bardzo terytorialne. Zdarza się że pajęczak tego samego gatunku pożre innego.

Tylko właściwe pająki wytwarzają w odwłoku nici. Niektóre robią z nich dobrze znane sieci, w które łapią się owady, na przykład muchy, motyle i tym podobne.

Większość pajęczaków prowadzi drapieżny tryb życia, ale część, np. roztocze, jest pasożytami, w większości zewnętrznymi.

Niektóre pajęczaki są silnie jadowite — mogą nawet zabić człowieka i powalić największe zwierzęta, za to inne są niejadowite i mogą najwyżej zwyczajnie ugryźć. Pająki oddychają płucotchawkami, szczelinami na brzusznej powierzchni ciała.

Pająk krzyżak
Pająk ptasznik
Skorpion
Kosarz (pająk ogrodowy)
Kleszcz

Skorupiaki

Rak
Krab

Skorupiaki posiadają 10 nóg czyli pięć par, zaliczmy do nich:

krewetki
raki: rak błotny, rak pręgowaty, rak sygnałowy
kraby: krab tęczowy, krab mangrowy
homary
pustelnik
oczliki

Wyraźny podział ciała na kilka odcinków — tagmy (głowotułów i odwłok). Wyraźna segmentacja tułowia i odwłoka. Charakteryzują się dużym stopniem zróżnicowania budowy. Wielkość od 0,5 mm (oczlik) do kilkudziesięciocentymetrowych okazów homarów czy langust. Największy skorupiak to krab japoński. Na głowie znajduje się pięć par silnie zmodyfikowanych odnóży: czułki I pary, czułki II pary, żuwaczki, szczęki I pary i szczęki II pary. Tułów i odwłok mają liczne odnóża służące do lokomocji, chwytania zdobyczy lub oddychania. Odnóża są dwuczęściowe z wyjątkiem pierwszej pary czułków. U większości ciało pokryte pancerzem (karapaksem). Wiele gatunków pasożytniczych np. spośród wąsonogów (Cirripedia) lub widłonogów (Copepoda) to pasożyty wewnętrzne, których skrajnie uproszczona budowa zewnętrzna i wewnętrzna w niczym nie przypomina budowy wolno żyjących przedstawicieli. Ich przynależność do podtypu skorupiaków określa się na podstawie analizy budowy stadiów larwalnych lub badań genetycznych. królestwo obejmujące wielokomórkowe organizmy cudzożywne o komórkach eukariotycznych, bez ściany komórkowej, w większości zdolne do aktywnego poruszania się. Są najbardziej zróżnicowanym gatunkowo królestwem organizmów. Największą grupę zwierząt stanowią bezkręgowce, a wśród nich owady. Drugą, obok bezkręgowców, grupą zwierząt są kręgowce. Wśród nich tradycyjnie wyróżnia się ryby, płazy, gady, ptaki i ssaki, do których należy również człowiek.

Owady

Owady posiadają 6 odnóży, czyli 3 pary. Bardzo często pojawiają się u niektórych gatunków skrzydła, najczęściej są to dwie pary połączone ze sobą.

Mięczaki

Mają miękkie i delikatne ciało pokryte grubą warstwą śluzu. Poruszając się zostawiają za sobą ślad śluzu.

Jedną z głównych cech charakteryzujących morskie mięczaki jest wytwarzanie przez nie muszli. Może się ona znajdować w ciele bądź na nim. Składa się ona ze związków wapnia wchłoniętych przez zwierzęta z wody morskiej. Muszla pełni różne funkcje, między innymi ułatwia pływanie, zabezpiecza przed wrogiem i jest przenośnym domem zwierzęcia. W ciele mięczaków zwykle wyróżnia się trzy rejony. Największą częścią jest stopa (lub noga), nad nią znajduje się worek trzewiowy, w którym zlokalizowane są głównie narządy wewnętrzne, a trzecią częścią jest głowa. Stopa przyczepia zwierzę do podłoża i często ma dużą powierzchnię. Na głowie mięczaków zazwyczaj umieszczone są czułki i oczy. W okolicy otworu gębowego znajduje się radula (tarka), wyposażona w ułożone rzędami ząbki i służąca do rozdrabniania pobieranego pokarmu. Przewody odbytowe, płciowe i wydalnicze otwierają się do jamy płaszczowej.

Noga u mięczaków to mięsisty, nieparzysty narząd lokomotoryczny. U ślimaków służy do pełzania i pływania, a u małży do przemieszczania się w podłożu. U głowonogów noga przekształca się w służące do ataku lub obrony ramiona oraz lejek, umożliwiający odrzutowy sposób poruszania się. Worek trzewiowy to część ciała, w której znajduje się większość narządów wewnętrznych. Okrywa go fałd ściany (powłoki) ciała, zwany płaszczem. Przestrzeń między płaszczem, a workiem trzewiowym tworzy jamę płaszczową. Mieszczą się w niej narządy wymiany gazowej oraz ujścia przewodu pokarmowego, układu wydalniczego i płciowego.

Parzydełkowce

Meduza
Ukwiał

Parzydełkowce jak sama nazwa wskazuje posiadają parzydełka. Służą one najczęściej do obrony bądź ataku. Parzydełkowce żyją wyłącznie w środowisku wodnym, głównie w morzach i oceanach. Są to najprostsze zwierzęta tkankowe. Parzydełkowce mogą występować w postaci polipa lub meduzy. Polip przypomina kształtem worek i jest przyczepiony do podłoża za pomocą stopy. Meduza w odróżnieniu od polipa potrafi pływać. Zwierzęta te najczęściej tworzą zwarte grupy poza niektórymi meduzami.