Tkanki, narządy i układy narządów

Pojęcie tkanki

Tkanka jest układem podobnych komórek, wyspecjalizowanych do pełnienia określonej funkcji w organizmie. Nauką biologii zajmującą się badaniem tkanek jest histologia. W organizmie człowieka wyróżniamy wiele tkanek, np. nabłonkową, nerwową czy mięśniową.

Tkanki nabłonkowe

Nabłonki są tkankami pełniącymi zróżnicowane funkcje w organizmie. Nabłonki mogą pełnić różne funkcje. Rolą nabłonków okrywających jest przede wszystkim ochrona. Oddzielają tkanki od środowiska zewnętrznego, zapobiegają traceniu wody i wyściełają ściany narządów zewnętrznych. Liczne rzęski na niektórych rodzajach nabłonków mogą także zatrzymywać lub przesuwać różne drobiny - jest to funkcja ruchowa. Kosmki znajdujące się np. w błonie śluzowej jelita cienkiego powiększają jego przestrzeń chłonną. Niektóre komórki tkanek nabłonkowych mogą także wydzielać różne związki - funkcja gruczołowa. Są także nabłonki zmysłowe pomagające odbierać bodźce z zewnątrz - z nich jest zbudowana np. siatkówka oka. Jeden rodzaj nabłonka może często pełnić więcej niż jedną funkcję. Tkanka nabłonkowa cechuje się zwartą budową - jej komórki przylegają ściśle do siebie i są dodatkowo połączone tzw. błoną podstawną. Tkanka nabłonkowa nie jest także unaczyniona, a w odpowiednie związki odżywcze jest zaopatrywana z przylegającej do niej tkanki łącznej. Między poszczególnymi komórkami nabłonka mogą także występować specjalne połączenia międzykomórkowe. Na powierzchni niektórych komórek nabłonka występują rzęski lub mikrokosmki. Tkanka nabłonkowa cechuje się dużą zdolnością do podziałów i regeneracji.

Tkankę nabłonkową dzielimy ze względu na budowę na nabłonki jednowarstwowe i nabłonki wielowarstwowe.

Nabłonek jednowarstwowy płaski składa się z cienkich, płaskich i wielobocznych komórek z jądrem komórkowym znajdującym się pośrodku. Cienka budowa tej tkanki pozwala na przenikanie substancji, dlatego też występuje w takich miejscach jak pęcherzyki płucne i naczyniach krwionośnych.

Nabłonek jednowarstwowy sześcienny, jak sama nazwa wskazuje składa się z jednej warstwy sześciennych komórek. Ich jądra komórkowe znajdują się pośrodku komórki. Ten typ tkanki nabłonkowej występuje w miejscach intensywnego wchłaniania i wydzielania.

Nabłonek jednowarstwowy walcowaty tworzony jest przez wydłużone, cylindryczne komórki, z jądrami komórkowymi znajdującymi się w spodniej części, nad błoną podstawną. Na ich powierzchni często znajdują się specjalne cytoplazmatyczne wyrostki zwane mikrokosmkami lub rzęski. W przewodzie pokarmowym mikrokosmki zwiększają przestrzeń chłonną, natomiast liczne rzęski w jajowodach pomagają przemieścić się komórce jajowej.

Nabłonek jednowarstwowy wielorzędowy jest zbudowany z wyższych, podobnych do graniastosłupa komórek i niższych, klinowego kształtu. Nieregularne ułożenie komórek i jąder komórkowych tego nabłonka sprawia wrażenie budowy wielowarstwowej, jednakże wszystkie jego komórki są przytwierdzone do błony podstawnej. Na szycie komórek tego nabłonka znajdują się liczne rzęski i np. w drogach węchowych pomagają wyłapywać zanieczyszczenia.

Nabłonek wielowarstwowy płaski tworzy kilka warstw komórek. Wierzchnia warstwa zbudowana jest ze spłaszczonych komórek, które obumierają i ulegają złuszczaniu. Komórki głębszych warstwy (tzw. rozrodczych) ulegają ciągłym podziałom, dzięki czemu cały nabłonek ulega regeneracji. Taki nabłonek np. tworzy wierzchnią warstwę naszej skóry.

Nabłonek wielowarstwowy sześcienny składa się z kilku warstw komórek sześciennego kształtu. Wyścieła np gruczoły potowe.

Nabłonki mogą pełnić różne funkcje. Rolą nabłonków okrywających jest przede wszystkim ochrona. Oddzielają tkanki od środowiska zewnętrznego, zapobiegają traceniu wody i wyściełają ściany narządów zewnętrznych. Liczne rzęski na niektórych rodzajach nabłonków mogą także zatrzymywać lub przesuwać różne drobiny - jest to funkcja ruchowa. Komski znajdujące się np. w błonie śluzowej jelita cienkiego powiększają jego przestrzeń chłonną. Niektóre komórki tkanek nabłonkowych mogą także wydzielać różne związki - funkcja gruczołowa. Są także nabłonki zmysłowe pomagające odbierać bodźce z zewnątrz - z nich jest zbudowana np. siatkówka oka. Jeden rodzaj nabłonka może często pełnić więcej niż jedną funkcję.

Nabłonek	Lokalizacja
Jednowarstwowy płaski	pęcherzyki płucne, wnętrze naczyń krwionośnych i limfatycznych, torebki ciałek nerkowych, osierdzie, otrzewna
Jednowarstwowy sześcienny	jajniki, tarczyca, cewki nerwowe, oskrzeliki oddechowe, kanaliki nerkowe, końcowe części gruczołów
Jednowarstwowy walocwaty	jelita, żołądek, jajowody
Jednowarstwowy wielorzędowy	drogi oddechowe
Wielowarstwowy płaski	wierzchnia warstwa skóry, jama ustna i przełyk, pochwa, przednia warstwa rogówki oka
Wielowarstwowy sześcienny	ślinianki i gruczoły potowe

Tkanki łączne

Tkanka łączna jest jedną z najbardziej podstawowych tkanek i pełni takie funkcje jak: podporowa, odżywcza, wypełniająca, odżywcza, transportowa. Jest zbudowana z istoty międzykomórkowej, organicznej i bezpostaciowej substancji oraz zanurzonych w niej komórek i włókien białkowych. Mogą to być włókna kolagenowe zbudowanych z nierozpuszczalnego w wodzie kolagenu. Są one mocne i odporne na zrywanie. Włókna elastyczne natomiast składają się z białka o nazwie elastyna. Ten rodzaj włókien jest słabszy od kolagenowych, ale za to zapewnia dużą elastyczność. Znajduje się np w naczyniach krwionośnych. Włókna retikulinowe są bardzo delikatne i współtworzą tkankę łączną siateczkowatą występującą np w węzłach chłonnych i szpiku kostnym.

Istota międzykomórkowa (podstawowa) również różni się w zależności od rodzaju tkanki łącznej. Może mieć charakter żelu lub być też bardzo twarda i zmineralizowana.

Tkanki łączne dzielimy na właściwe , oporowe i płynne.

Tkanki łączne właściwe

Tkanka łączna właściwa cechuje się brakiem twardych substancji w istocie podstawowej i duża zdolność regeneracji. Najpowszechniej występującą tkanka łączną w naszym organizmie jest tkanka łączna właściwa włóknista wiotka (luźna). Zawiera ona wszystkie rodzaje komórek i włókien i tworzy takie struktury jak błony śluzowe, torebki otaczające organy, otacza naczynia krwionośne i nerwy a także współtworzy tkankę podskórną.

Tkanka łączna właściwa włóknista zbita (włóknista) zawiera liczne włókna. W ścięgnach są to regularnie ułożone włókna kolagenowe zapewniające odporność na zrywanie, natomiast w skórze właściwej występują nieregularnie ułożone włókna kolagenowe i elastyczne, co zapewnia możliwość odkształcania się.

Tkanka łączna właściwa tłuszczowa zawiera rezerwę metaboliczną organizmu w postaci tłuszczu. W tkance tłuszczowej żółtej komórki zawierają dużych rozmiarów kroplę tłuszczu, otoczoną cytoplazmą. Tkanka tłuszczowa brunatna występuje u człowieka w okresie noworodkowym i jej rolą jest przede wszystkim wydzielanie ciepła.

Tkanka łączna właściwa siateczkowata zbudowana jest z komórek o gwiaździstym kształcie, połączonych ze sobą wypustkami cytoplazmatycznymi. Przestrzenie międzykomórkowe wypełnia gąbczasta substancja podstawowa wypełniona włóknami retikulinowymi. Niektóre komórki tej tkanki mają zdolności przeistaczania się w inne typy komórek tkanki łącznej. Ta tkanka tworzy zrąb narządów układu immunologicznego, buduje także błonę śluzową jelita cienkiego i grubego.

Tkanka łączna właściwa zarodkowa (mezenchyma) występuje jedynie w okresie zarodkowym. Gwiaździste komórki tej tkanki mogą się różnicować w inne rodzaje komórek (tak zwana "totipotencjalność"). Substancja podstawowa mezenchymy jest galaretowata i nie zawiera żadnych włókien.

Tkanki łączne oporowe

Tkanki łączne oporowe cechują się zawartością twardych substancji zawartych w istocie podstawowej, takich jak sole mineralne. Jej główną rolą jest zapewnienie ochrony mechanicznej miękkim częścią ciała. Wyróżniamy tutaj tkankę chrzęstną i kostną.

Tkanka chrzęstna zbudowana jest z bezpostaciowej substancji podstawowej zawierającej włókna oraz komórek chrzęstnych (chondrocytów) znajdujących się w tzw. jamkach chrzęstnych. Tkanka chrzęstna nie jest unaczyniona ani unerwiona - substancje odżywcze pobiera na drodze dyfuzji z otaczającej ją ochrzęstnej zbudowanej z tkanki łącznej włóknistej. Tkankę chrzęstną dzielimy na szklistą, sprężystą i włóknistą.

Tkanka chrzęstna szklista składa się z mleczno-lśniącej istoty podstawowej z zanurzonymi w niej chondrocytami i ułożonymi najczęściej nieregularnie włóknami kolagenowymi. Ten rodzaj tkanki chrzęstnej jest bardzo odporny na ścieranie, tym samym buduje powierzchnie stawowe kości długich oraz przymostkowe części żeber. W okresie zarodkowym i płodowym jest głównym elementem szkieletu człowieka (później zostaje zastępowana przez kość). Tkanka chrzęstna szklista ma zdolność reminalizacji.

Tkanka chrzęstna sprężysta zawiera w swojej istocie podstawowej sieć licznych włókien elastycznych przebiegających we wszystkich kierunkach. Nadaje jej to dość dużą sprężystość, ważną w układach związanych z dźwiękiem. Dlatego też ten rodzaj tkanki chrzęstnej współtworzy krtań i nagłośnię, występuje też w małżowinie usznej. W związku ze swoją rolą, tkanka chrzęstna sprężysta nie ulega mineralizacji.

Tkanka chrzęstna włóknista zawiera dużą liczbę włókien kolagenowych zgrupowanych w pęczki. Jest odporna na zrywanie, dlatego też tworzy połączenia ścięgien i więzadeł z kośćmi, buduje także krążki międzykręgowe w kręgosłupie. Jej istota podstawowa jest zbliżona do istoty podstawowej tkanki chrzęstnej szklistej.