Wikipedysta:Szwedzki/Samorząd

Jak sądzisz, dlaczego współczesne państwa demokratyczne tworzą samorządy terytorialne, które umożliwiają mieszkańcom danego regonu na bezpośrednie partycypowanie w sprawowaniu władzy publicznej? Czy wiesz, gdzie załatwisz większość codziennych spraw związanych z koniecznością kontaktu z władzą publiczną? Jak ważne jest osobiste uczestnictwo w funkcjonowaniu Twojej wspólnoty lokalnej? W niniejszym rozdziale dowiesz się, czym jest samorządność i jak funkcjonuje ona w Polsce.

Idea samorządności

W celu zapewnienia obywatelom bezpośredniego udziału w administrowaniu sprawami publicznymi od początku XIX wieku w Europie rozwija się idea i praktyka samorządności. Generalnie rzecz ujmując, samorządność polega na wydzieleniu z zakresu władzy państwowej pewnych typów spraw i powierzeniu ich do samodzielnego rozwiązywania danej grupie społecznej. Władza centralna może zdecydować się na przekazanie zadań administracji państwowej do niezależnego zawiadywania pewnej grupie zawodowej (wówczas mówimy o samorządzie zawodowym), grupie osób prowadzących działalność gospodarczą w określonej dziedzinie wytwórczości (samorząd gospodarczy) czy np. wspólnocie lokalnej (samorząd terytorialny). Samorządu nie należy więc mylić z decentralizacją władzy centralnej. Wymienione wyżej grupy osób uzyskują bowiem prawa administracji państwowej, nie będąc jednak organem władzy państwowej.

Pomyśl! Jak sądzisz, jakie są zalety przekazywania niektórych zdań, które wykonuje władza publiczna, wspólnotom lokalnym do samodzielnego wykonywania?

Przekazanie części władzy wspólnotom lokalnym w postaci samorządu terytorialnego, omawianego w niniejszym rozdziale, zapewnia obywatelom możliwość bezpośredniego kontaktu z władzą publiczną i wpływu na nią (radni to z reguły nasi sąsiedzi). Ideą samorządu terytorialnego jest zwiększenie zaangażowania obywateli w najbliższe im sprawy lokalne. Sprawy dnia codziennego to przecież z reguły sprawy najbliższej okolicy – wyposażenie szkoły w sprzęt dydaktyczny, bezpieczeństwo na osiedlu, kanalizacja na wsi, czystość w parku obok domu, to kwestie, które mogą być rozwiązane na szczeblu lokalnym przez samych mieszkańców. Samorząd ma także na celu zapewnić większą spójność działań władzy publicznej z potrzebami mieszkańców konkretnego miejsca i ich większą efektywność. Samorząd jest także dobrą szkołą demokracji i stwarza możliwość tworzenia silnych więzi lokalnych. Jednocześnie samorządność pozwala na kultywowanie lokalnych tradycji.

Samorząd terytorialny na Litwie

Na Litwie samorząd terytorialny składa się z 60 terytoriów samorządowych (lit. savivaldybė), które z kolei są dzielone na 546 starostwa (lit. seniūnija). W wyniku reformy samorządowej w 2010 roku zlikwidowano funkcjonujące dotychczas dziesięć okręgów (lit. apskritis). Podstawowym aktem prawnym regulującym działalność samorządu terytorialnego na Litwie jest ustawa o samorządzie lokalnym z 1994 r. (lit. vietos savivaldos įstatymas), która określa:

• porządek tworzenia i funkcjonowania instytucji samorządowych,
• zasady samorządności municypalnej (czyli miejskiej),
• status radnego samorządu,
• podstawy finansowe i gospodarcze działania samorządu.

Inne ustawy określające działalność samorządów to m.in.: ustawa o wyborach do rad samorządowych (lit. savivaldybių tarybų rinkimų įstatymas) oraz ustawa o jednostkach administracji terytorialnej i ich granicach (lit. teritorijos administracinių vienetų ir jų ribų įstatymas).

Na Litwie nadzór samorządowy (sprawdzanie, czy samorząd przestrzega Konstytucji, ustaw, postanowień rządowych) sprawuje Przedstawiciel Rządowy. Jego uprawnienia oraz zasady działalności określa ustawa o administracyjnym nadzorze samorządowym (lit. savivaldybių administracinės priežiūros įstatymas).

W niektórych przypadkach (np. jeśli dochodzi do rażącego łamania prawa przez władze samorządowe) tymczasowo litewski Sejm może wprowadzić zarządzanie bezpośrednie na terytorium danego samorządu.

Więcej informacji na temat funkcjonowania samorządu lokalnego na Litwie można znaleźć na utworzonej przez Stowarzyszenie Litewskich Samorządów stronie internetowej. Tu też znajdują się informacje o poszczególnych jednostkach samorządowych oraz trybie załatwiania poszczególnych spraw znajdujących się w kompetencji jednostki samorządowej.

Pomyśl! Czy wiesz, jakie sprawy załatwisz w urzędzie samorządowym odpowiadającym Twojemu miejscu zamieszkania?

Podział terytorialny Litwy

W ciągu pięćdziesięciu lat rządów radzieckich na Litwie samorząd terytorialny właściwie nie istniał, gdyż obywatele tylko formalnie mogli wybierać rady lokalne. Dopiero odzyskanie niepodległości zmieniło tę sytuację. Dziś władza w samorządach należy do rady miejskiej lub samorządów rejonowych. Samorządami kierują merowie wybierani przez członków rad. Członkowie rad są wybierani na 3 lata w wyborach powszechnych.

Do podstawowych uprawień samorządów należą: planowanie miejscowe i mieszkalnictwo, lokalny transport publiczny, gospodarka wodna i ściekowa, drogi lokalne, przedszkola i szkolnictwo podstawowe, ochrona zdrowia, opieka społeczna i kultura. Największymi problemami samorządów są zazwyczaj fundusze – rok 2010 zakończyły bez zaciągania długów tylko dwa samorządy: rejonu wileńskiego oraz birsztańskiego.

Samorządy na Litwie

Indeks samorządów

Instytut wolnego rynku (lit. Laisvosios rinkos institutas) sporządza indeks samorządów, celem którego jest ukazanie najlepiej zarządzanych samorządów na Litwie. Ocenia się zarówno samorządy rejonowe jak i samorządy miast. Ocenia się:

• wykorzystanie środków z budżetu przez samorząd,
• konkurencyjność,
• lokalną przedsiębiorczość,
• zarządzanie majątkiem,
• zwalczanie nadmiernej biurokracji.

W 2011 roku najwięcej punktów (59,1 z 100) zebrał samorząd Kłajpedy, drugie miejsce zajął samorząd poniewieski, natomiast na trzecim miejscu znalazł się – olicki. Z samorządów rejonowych pierwsze miejsce zajął kowieński (60,7 z 100 punktów), a kolejne samorządy: Birsztanów, Szyłeli, Mariampola i Druskiennik.

Najważniejsze pojęcia

• Samorząd to zrzeszenie osób (np. wspólnota terytorialna czy grupa zawodowa), któremu władza państwowa powierzyła realizację różnego rodzaju zadań z zakresu administracji publicznej, a czasami także sądowniczej.
• Samorząd terytorialny to wspólnota lokalna lub regionalna, która otrzymała od władzy państwowej do samodzielnego wykonywania zadania z zakresu administracji publicznej.

Zadanie

Przeczytaj poniższy fragment Konstytucji Republiki Litewskiej. Jak sądzisz, dlaczego radnych wybiera się w wyborach tajnych? Dlaczego prawo wyborcze mają nie tylko obywatele, ale również stali mieszkańcy?

Konstytucja Republiki Litewskiej z 1992 r., rozdział X Samorząd terytorialny i zarządzanie:

Art. 119 Prawo do samorządu przysługuje przewidzianym w ustawie jednostkom administracyjnym terytorium państwa. Jest ono realizowane za pośrednictwem odpowiednich rad samorządowych.
Członków rad samorządowych w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich i w głosowaniu tajnym wybierają obywatele Republiki Litewskiej i inni stali mieszkańcy jednostki administracyjnej. Członkiem rady samorządowej może zostać obywatel Republiki Litewskiej, inny stały mieszkaniec jednostki administracyjnej.

Art. 120 Państwo wspiera samorządy.
Na podstawie kompetencji przewidzianej w Konstytucji i ustawach samorządy działają swobodnie oraz samodzielnie.

Zobacz więcej

• Strona Stowarzyszenia Litewskich Samorządów, na której znajdują się informacje o poszczególnych jednostkach samorządowych oraz trybie załatwiania poszczególnych spraw