Wikizeszyt klasy I-III/Wikizeszyt Jesień

Wikizeszyt dla klas I-III. Temat: Jesień

Odniesienie do podstawy programowej: edukacja polonistyczna, przyrodnicza, informatyczna, plastyczna; Zadania szkoły: zapewnienie dostępu do wartościowych, w kontekście rozwoju ucznia, źródeł informacji i nowoczesnych technologii; Organizacja zajęć: ...wspierających dostrzeganie środowiska przyrodniczego i jego eksplorację, możliwość poznania wartości i wzajemnych powiązań składników środowiska przyrodniczego, poznanie wartości i norm, których źródłem jest zdrowy ekosystem, oraz zachowań wynikających z tych wartości, a także odkrycia przez dziecko siebie jako istotnego integralnego podmiotu tego środowiska

Uczeń:W zakresie poznawczego obszaru rozwoju uczeń osiąga: umiejętność obserwacji faktów, zjawisk przyrodniczych, społecznych i gospodarczych, wykonywania eksperymentów i doświadczeń, a także umiejętność formułowania wniosków i spostrzeżeń; umiejętność rozumienia zależności pomiędzy składnikami środowiska przyrodniczego

Wybór materiałów do zestawu: Wojciech Szczęsny, Klara Sielicka-Baryłka (wikipedystka Klarqa), tekst, redakcja i opracowanie - Klara Sielicka-Baryłka

Wikizeszyty to projekt realizowany od kwietnia 2020 r. przez Wikimedia Polska i wikipedystów - wolontariuszy. Utwórz książkę na Wikibooks z naszych materiałów i używaj jej jako materiałów pomocniczych podczas nauki lub nauczania innych!

Jesień

Zwierzęta leśne

Przypomnij sobie wakacje i to, jak wieczorem można było jeszcze wyjść na rower albo na spacer nad jezioro. Było jasno! Teraz, jesienią, dni są coraz krótsze, popołudniu już jest ciemno, trochę chce się spać... Ludzie nie zapadają w sen zimowy, choćby bardzo chcieli, ale wiele zwierząt przesypia zimę albo jest mniej aktywna w tym czasie. Na taki długi odpoczynek trzeba się przygotować: to właśnie jesienią wiewiórki zbierają orzechy, a niedźwiedzie dużo jedzą na zapas, by nie czuć głodu w swoich gawrach. Ptaki, które u nas nie zostają, odlatują do cieplejszych krajów (np. bociany), dla innych (gile, sikorki) możemy przygotować karmniki ze specjalnymi ziarnami (pamiętaj, że chleb, bułki itp. są dla nich niezdrowe!). Z kolei dla zwierząt leśnych, które nie zasypiają (np. żubrów, saren), ludzie szykują w lasach miejsca z pożywieniem na czas mrozu i śniegu.

Dowiedz się, czym żywią się żubry - w artykule w Wikipedii znajdziesz te informacje w sekcji Pożywienie.

Czy wiesz, że.... małe świstaki tatrzańskie przesypiają zimę otulone przez starsze osobniki? Przeczytaj w Wikipedii więcej o życiu tych niezwykłych zwierząt!

Galeria

Zwierzęta leśne (kliknij, na zdjęcia, by je powiększyć)
Przygotowany na zimę paśnik dla zwierząt
Niedźwiedź brunatny
Świstak tatrzański
Wiewiórka
Sarny
Dzik
Sowa włochatka
Dzięcioł duży

Zobacz też dawne ilustracje zwierząt leśnych - znajdziesz je w zasobach Wikimedia Commons.Grafiki pozyskaliśmy do otwartych zasobów w ramach współpracy z Biblioteką Narodową. Ze wszystkich plików możesz korzystać za darmo, pamiętaj tylko o podaniu autorstwa. Kliknij tutaj

Grzyby

Jesienią pojawiają się takie pyszne owoce jak śliwki, jabłka i gruszki; jest dużo warzyw jesiennych: ziemniaków, buraków. Ale są i grzyby, które mają swoje osobne królestwo i żeby je odnaleźć, trzeba wybrać się do lasu! W wielu krajach ludzie jesienią udają się na grzybobranie, czyli zbieranie grzybów. Niektórzy mają specjalne stroje i narzędzia, ale najważniejsze to nauczyć się rozpoznawać grzyby jadalne i niejadalne. Przydają się do tego specjalne Atlasy grzybów i... duże doświadczenie.

Każdy grzyb składa się z kapelusza, trzonu i grzybni (zobacz ilustrację niżej). Nie każdego możemy bezpiecznie zerwać. Borowiki szlachetne, maślaki, rydze, koźlarze czerwone, kurki - te grzyby są pyszne i możemy je zbierać. Uważaj na muchomory czerwone, muchomory sromotnikowe i borowiki szatańskie: są bardzo trujące. Pamiętaj, że nie niszczymy grzybów trujących, one należą do lasu - omiń je i szukaj podgrzybków, powodzenia!

Zobacz jaka długa jest lista grzybów jadalnych wymienionych w artykule w Wikipedii. Znajdź też tam informacje o potrawach z grzybami.

Czy wiesz, że.... słowo muchomor pochodzi od dwóch słów: mucha i morzyć (=zabijać)? Czyli muchomor to ten, który zabija muchy!

Galeria

Grzyby jadalne i niejadalne (kliknij na zdjęcia, by je powiększyć!)
Borowik szlachetny
Pieprznik jadalny (kurka)
Rydz
Maślak zwyczajny
Muchomor czerwony
Muchomor sromotnikowy
Ponurnik aksamitny

Zobacz także dawne ilustracje na temat grzybów - znajdziesz je w zasobach Wikimedia Commons. Ilustracje pozyskaliśmy do otwartych zasobów w ramach współpracy z Biblioteką Narodową. Kliknij tutaj i tutaj.

Materiały uzupełniające do tematu

W Wikiźródłach, siostrzanym projekcie Wikipedii, znajduje się dużo tekstów dotyczących jesieni, do których jest darmowy dostęp. Możesz na przykład przeczytać wiersze Marii Konopnickiej: Grzyby, Jesień lub wiersz Józefa Birkenmajera również o tytule Jesień: A poniżej fragment z książki pt. „Las. Książka przeznaczona dla dzieci od lat 6^-iu do 10^-iu”, napisanej ponad 100 lat temu przez Marię Weryho:

W obszernym lesie iglastym mieszkała sobie wiewióreczka mała zwinna i wesoła. Bo tak prawdę mówiąc, czego się miała smucić! Las cały do niej należał, a nikt jej nie wzbraniał i do drugiego polecieć. Szyszki w lesie i orzechy mogła choćby wszystkie pozabierać, nikt nie przeszkadzał, a przed nieprzyjaciółmi umiała tak zemknąć, że żaden dogonić jej nie zdołał. Burze, wiatry, niepogody, również jej nie przestraszały. Miała ona własne mieszkanie w dużej dziupli starego dębu, a gdy się w niej skryła, żadna kropelka do niej się nie dostała, ani wiatr przez szparę nie doleciał. W zimie też żadnego zmartwienia nie zaznała. Na skórze jej odrastało gęste i ciepłe futerko; mogła bezpiecznie mrozy wytrzymać, a chociaż na leszczynie orzechów już nie było, to jednak miała ich dosyć w dziupli złożonych. Uzbierała sobie jeszcze na jesieni. Długo tak szczęśliwie wiewióreczka skakała po lesie, żadnej biedy nie zaznała, ale razu jednego i jej się wydarzył smutny wypadek.

Cały rozdział pt. Wiewiórka możesz przeczytać tutaj. A całą książkę zacznij czytać z tego miejsca.

Zobacz też więcej zdjęć i grafik na temat jesieni - znajdziesz je w siostrzanym projekcie Wikipedii, Wikimedia Commons: jesienne liście tutaj, polskie grzyby na starych ilustracjach tutaj, lasy na świecie jesienią tutaj, jesień w Polsce tutaj. Wszystkie pliki można pobrać i używać ich za darmo, pamiętając o oznaczeniu autorstwa.

Propozycja lekcji/działania na bazie wikizeszytu

1. Kliknij na bardzo stare ilustracje grzybów trujących i jadalnych, które widać po prawej stronie. Przeczytaj ich nazwy albo poproś o pomoc w przeczytaniu/wysłuchaj czytanych nazw. Co o nich myślisz? Czy zapamiętasz kilka z nich i powtórzysz bardzo szybko i poprawnie? Spróbuj znaleźć w nazwach grzybów litery ó, u, ch, h, rz, ż

2. Rozmowa. Jakie ty znasz nazwy grzybów? Czy uczestniczyłeś/uczestniczyłaś kiedyś w grzybobraniu? W jakim lesie? Jak wyglądał taki dzień: pamiętasz jaka była pogoda, jak trzeba było się ubrać, co ze sobą spakować? Co potem robiliście z zebranymi grzybami? Czy znalazłeś/-łaś kiedyś któreś z grzybów, które są tutaj narysowane?

3. Po lewej stronie jest ilustracja, pokazująca trufle.Te grzyby rosną pod ziemią i były zawsze bardzo cennym dodatkiem do potraw. Przeczytaj definicję trufli w Słowniku z XIX wieku, która jest zamieszczona w Wikiźródłach, siostrzanym projekcie Wikipedii. Zapoznaj się też z przepisem na pyszne danie z truflami z wydanej przed wojną książki kucharskiej - Wikźródła polecają!. Zobacz także zdjęcia ilustrujące hasło o truflach w Wikipedii i dowiedz się, co niezwykłego o truflach napisano w tym artykule w części Znaczenie.

4. Zobacz w Wikisłowniku jak w innych językach zapisuje się słowo muchomor - te informacje znajdziesz w części pt. Tłumaczenia