Fotografia/Jaki wybrać sprzęt fotograficzny?

Niegdyś popularny w Polsce aparat rosyjskiej produkcji Zorki 4

Na początku warto zaznaczyć, że nie da się jednoznacznie odpowiedzieć na pytanie postawione w tytule. Żaden podręcznik nie podyktuje marki i modelu aparatu, jaki powinieneś kupić. To Twój własny wybór. Poniższy rozdział pomoże Ci jedynie wybrać aparat najlepiej dostosowany do Twoich potrzeb. Doradzi także, na jakie kwestie należy przede wszystkim zwrócić uwagę.

Na wybór sprzętu fotograficznego ma wpływ wiele czynników. Oto niektóre z nich:

• stopień zaawansowania fotografa (bądź entuzjasty fotografii),
• dostępne środki finansowe,
• typ uprawianej fotografii (przyrodnicza, prasowa, sportowa, portretowa itp.),
• posiadany sprzęt (kwestia kompatybilności),
• możliwości aparatu i zakres ich rozszerzalności,
• wygoda użytkowania aparatu.

Cena i możliwości

Pierwszą i zasadniczą cechą aparatu jest jego cena. To ona uderza nas po kieszeniach, niejednokrotnie uniemożliwia zakup sprzętu czy też blokuje rozwój naszego talentu w dziedzinie fotografii. Cenę sprzętu warunkuje głównie typ aparatu (aparat cyfrowy lub analogowy) oraz docelowa grupa odbiorców.

Profesjonalne aparaty projektowane dla zawodowców są nawet kilkunastokrotnie droższe niż popularne, tworzone z myślą o masowym odbiorcy. W aparatach dla zupełnych amatorów, okazyjnie fotografujących dla rodziny i znajomych, nacisk producentów jest nakierowany na prostotę i wygodę użytkowania, natomiast aparaty dla profesjonalistów są przede wszystkim niezawodne, solidnie wykonane i mają wyśrubowane do granic możliwości parametry optyczne. Między tymi dwoma skrajnościami istnieje cały zakres aparatów dla zaawansowanych amatorów i półprofesjonalistów. Większość osób, które się wciągają w fotografowanie, mając większe ambicje niż tylko fotografowanie do rodzinnego albumu, zaczyna zazwyczaj od umiarkowanie taniego kompaktowego aparatu oferującego nieco większe możliwości niż aparaty dla zupełnych amatorów i w miarę rozwoju przechodzi stopniowo do coraz bardziej zaawansowanych (i droższych) aparatów półprofesjonalnych. Ci, którzy w końcu decydują się żyć z fotografowania, wcześniej czy później dojrzewają do zakupu aparatu w pełni profesjonalnego.

Analogowy czy cyfrowy?

Współcześnie fotografia cyfrowa niemal całkowicie wyparła analogową i to zarówno w sektorze amatorskim, jak i profesjonalnym. Dla amatorów fotografia cyfrowa jest po prostu wygodniejsza i na dłuższą metę zdecydowanie tańsza. Najtańsze aparaty cyfrowe są niewiele droższe od prostych analogowych aparatów kompaktowych, zaś w zakresie aparatów nieco droższych ceny cyfrówek i aparatów analogowych są praktycznie niemal takie same. Aparatem cyfrowym można bez ponoszenia zauważalnych kosztów wykonywać setki zdjęć, z których potem drukuje się tylko nieliczne, natomiast każde zdjęcie analogowe wymaga zużycia jednej klatki filmu, która w razie błędu jest bezpowrotnie tracona. W dodatku, aby się przekonać, co wyszło, trzeba wydać pieniądze na wywołanie filmu i druk odbitki, podczas gdy w aparacie cyfrowym widzimy efekt natychmiast na ekraniku ciekłokrystalicznym czy później na ekranie komputerowego monitora.

Profesjonaliści dość długo bronili się przed przejściem z fotografii analogowej do cyfrowej. Barierą były tu najpierw za małe rozdzielczości matryc światłoczułych, następnie brak modeli cyfrowych aparatów o odpowiednich do profesjonalnych zastosowań parametrach optycznych i w końcu, gdy na rynku pojawiły się lustrzanki o rozdzielczościach matryc powyżej 10 milionów pikseli, do których można było użyć profesjonalne obiektywy z aparatów analogowych, barierą były początkowo astronomiczne ceny tych urządzeń. W końcu jednak tego rodzaju aparaty potaniały, a profesjonaliści docenili wygodę, elastyczność i nowe możliwości kreatywnego modyfikowania zdjęć, jakie oferuje fotografia cyfrowa i olbrzymia większość z nich odłożyła stare aparaty analogowe do szaf.

Ostatnią niszą, w której przetrwały aparaty analogowe jest artystyczna fotografia czarno-biała. Ceny wysokiej jakości błon i papierów do fotografii czarno-białej są bardzo niskie i można je stosunkowo prosto samemu wywoływać. Proces wywoływania i produkcji odbitek daje wiele możliwości do kreacji artystycznej i jednocześnie daje dużą frajdę z samodzielnego kontrolowania całego procesu uzyskiwania obrazu. Sama fotografia czarno-biała, wciąż jest ceniona przez wielu artystów, gdyż brak koloru pozwala się lepiej skupić na strukturalnych i fakturalnych aspektach tej sztuki.

Czasami podnosi się, że przy nauce fotografowania wadą aparatów cyfrowych jest to, że oduczają one odpowiedzialności. Gdy każde "pstryknięcie" kosztowało jedną klatkę filmu, należało się dobrze zastanowić, zanim się to zrobiło. Wykonywało się zatem mniej zdjęć, ale za to w bardziej przemyślany i świadomy sposób. Pstrykanie zdjęć cyfrówką praktycznie nic nie kosztuje, można zatem przyjąć postawę w rodzaju będę pstrykał wszystko, co się tylko da, a w końcu coś tam mi wyjdzie. Stąd, jeśli myślimy o naszym rozwoju jako świadomych fotografów, warto jest przynajmniej spróbować choć raz w życiu porobić zdjęcia aparatem analogowym (najlepiej bez automatyki), co może pomóc w zmianie naszego nastawienia z "bezmyślnego pstrykacza" na świadomie wybierającego kadr i warunki ekspozycji fachowca.

Kompakt czy lustrzanka?

Olympus C350Z - typowy, poręczny kompakt

Canon EOS Rebel XT bez obiektywu - lustrzanka przeznaczona dla zaawansowanego fotoamatora

Typy aparatów są dokładnie opisane w rozdziale Rodzaje aparatów fotograficznych, tutaj skoncentrujemy się tylko na tym, czy zdecydować się nabyć aparat kompaktowy, czy lustrzankę, gdyż ta decyzja ma spory wpływ na późniejsze możliwości rozwoju.

Aparaty kompaktowe mają zwykle małe wymiary i są dzięki temu dużo poręczniejsze od lustrzanek. Ich główną wadą jest jednak brak możliwości wymiany obiektywów oraz, w przypadku tańszych odmian, podłączenia do nich zewnętrznych lamp błyskowych. Oprócz tego bardziej zaawansowane kompakty mają w zasadzie niemal takie same możliwości jak lustrzanki, jeśli chodzi o możliwość sterowania parametrami wykonywania zdjęć, i są przy tym dużo łatwiejsze w obsłudze. Jeśli zatem chcemy głównie wykonywać zdjęcia w typowych warunkach z użyciem średniego zakresu ogniskowych obiektywu, to w zupełności wystarczy nam kompakt.

Jeśli jednak dużo fotografujemy, wcześniej czy później natrafimy na sytuację, kiedy kompakt nam nie wystarczy. Takie typowe sytuacje to np. fotografowanie architektury miejskiej, która wymaga stosowania obiektywów szerokokątnych z korekcją perspektywy, fotografowanie krajobrazów, które wymaga jasnych obiektywów szerokokątnych o dużej głębi ostrości i nie generujące dystorsji optycznych czy fotografowanie w dużych wnętrzach z pewnej odległości, które wymaga zastosowania reporterskiego teleobiektywu i mocnej lampy błyskowej, w pełni współpracującej z automatyką aparatu. Lustrzanki, jakkolwiek droższe i mniej poręczne od kompaktów, oferują jednak bez porównania lepsze parametry optyczne oraz można ich możliwości stopniowo poszerzać, dokupując kolejne akcesoria. Wszystko to powoduje, że większość zaawansowanych amatorów i praktycznie wszyscy profesjonaliści posługują się lustrzankami, a nie aparatami kompaktowymi.

Kluczowe parametry

Kupując aparat, gdy już zdecydujemy się na analogowy lub cyfrowy oraz na kompaktowy czy lustrzankę, należy jeszcze przeanalizować podstawowe parametry różnych modeli i zdecydować się na ten dla nas najbardziej optymalny. Do parametrów tych (oprócz ceny) można zaliczyć:

Masę i wymiary

Jest to często pomijany parametr, choć wbrew pozorom bardzo ważny – zbyt ciężki aparat i o dużych gabarytach będzie ciążyć, gdyż musimy go przecież ze sobą nosić; z drugiej strony aparaty o zbyt małych wymiarach okazują się w praktyce niewygodne w użyciu.

Ergonomię

Ważne jest tu zarówno, jak się trzyma aparat w dłoni, jak i to, jaki ma zestaw przycisków i pokręteł regulacyjnych i jak są one rozplanowane. Najlepiej jest przed zakupem aparatu wziąć go do ręki i zobaczyć, "jak leży", a także poprosić obsługę sklepu o możliwość jego włączenia i zaprezentowania, jak się w nim obsługuje podstawowe funkcje.

Solidność, niezawodność i precyzję wykonania

Aparat powinien być wykonany z dobrej jakości materiałów i mieć gwarancję producenta. Przed zakupem warto poszukać w Internecie opinii użytkowników na jego temat. Na ogół aparaty produkowane przez najbardziej znanych producentów specjalizujących się od lat w aparatach fotograficznych dla profesjonalistów (Canon, Leica, Minolta, Nikon, Olympus, Pentax) cechuje większa staranność i precyzja wykonania od pozostałych marek, choć nie zawsze jest to żelazna reguła.

Zakres dostępnych parametrów ekspozycji

Parametry ekspozycji to czas otwarcia migawki i wartość przysłony. Im aparat zapewnia większy zakres tych parametrów, tym w większej liczbie przypadków będziemy mogli wykonać prawidłowo naświetlone zdjęcie. Czas otwarcia migawki powinien wynosić od nieskończoności do co najmniej 1/1000 sek, zaś przysłona powinna być regulowana w zakresie od f/2.8 do f/22. Więcej na ten temat w rozdziale Ustawianie czasu i przysłony.

Parametry optyki

O parametrach optyki decyduje głównie obiektyw. Na parametry te składa się ogniskowa (lub jej zakres w przypadku obiektywów typu "zoom"), jasność, kąt widzenia, jakość odwzorowywania, brak lub występowanie aberracji oraz dystorsji. Jest to bardziej szczegółowo omówione w rozdziale Obiektywy. Na parametry optyki ma jednak także spory wpływ rozmiar kadru. Zasadniczo im większy, tym łatwiej jest w aparacie kontrolować głębię ostrości, łatwiej o dokładne odwzorowywanie obrazu, szczególnie przy szerokim kącie widzenia obiektywu. Wzrost rozmiaru kadru wymusza też jednak większe wymiary całego aparatu.

Cenę i dostępność dodatkowych akcesoriów

Wcześniej czy później będzie się chciało dokupić dodatkowe akcesoria takie jak pilot bezprzewodowy, filtry, zewnętrzną lampę błyskową itp. – dlatego zanim się kupi aparat, warto popatrzeć, jakie akcesoria są do niego dostępne. Czasem warto bowiem dołożyć trochę na starcie po to, aby kupić aparat znanego producenta, który oferuje duży zakres różnych akcesoriów i do którego akcesoria produkowane są też przez małe, niezależne firmy, niż aparat mniej znanego producenta oferującego mały zestaw akcesoriów i stosujący nietypowe normy uniemożliwiające dobranie akcesoriów innych producentów. Więcej na ten temat w rozdziale Akcesoria.

Wartość aparatu przy odsprzedaży

Po kilku latach ze względu na postęp technologiczny zapewne postanowimy wymienić nasz aparat na lepszy. Stary aparat trafi do szafy jako aparat rezerwowy, zostanie podarowany osobie znajomej (jednak taki podarunek należy przemyśleć, nie każdy ucieszy się z używanego aparatu) lub trafi na aukcję lub do działu ogłoszeń w gazecie lub czasopiśmie. Należy pamiętać, że aparat fotograficzny znanego i szanowanego producenta osiągnie zazwyczaj znacznie wyższą cenę od aparatu nieznanego producenta.

Przykład cyfrowego aparatu kompaktowego przeznaczonego dla amatorów-entuzjastów z uchylnym ekranem ciekłokrystalicznym

Dodatkowo, jeśli zdecydowaliśmy się kupić aparat cyfrowy, należy wziąć pod uwagę:

Rozdzielczość, wymiary i jakość matrycy

Rozdzielczość matrycy podawana zwykle w milionach pikseli jest ważnym, ale często bardzo przecenianym parametrem aparatów cyfrowych. W praktyce, o ile nie potrzebujemy robić powiększeń zdjęć wielkości plakatu A0, w zupełności wystarczy nam rozdzielczość rzędu 8-10 megapikseli, która mniej więcej odpowiada rozdzielczości typowego, kolorowego filmu małoobrazkowego. Równie ważny, a może nawet ważniejszy, choć zwykle mniej brany pod uwagę, jest rozmiar matrycy. Im matryca większa, tym przy tej samej liczbie megapikseli jest precyzyjniejsza w rejestrowaniu obrazu, co przekłada się na jej maksymalną czułość, faktyczną rozdzielczość odwzorowywania i ilość szumu. Czasami, zwłaszcza w przypadku aparatów kompaktowych, lepiej jest kupić aparat z matrycą o mniejszej liczbie megapikseli, ale za to oferującą większy zakres czułości i mniejsze zaszumienie. Więcej na ten temat w rozdziale Czułość matrycy lub kliszy.

Rodzaj kart pamięci i akumulatorów

Na rynku dostępnych jest kilkanaście rodzajów kart pamięci, które mają różne ceny i rozmiary. Kupując aparat, warto się dowiedzieć, z jakim rodzajem kart współpracuje i czy przypadkiem nie są to te najdroższe. Aparaty są zasilane albo specjalnymi akumulatorami pasującymi tylko do danego rodzaju aparatu, albo typowymi, zwykle typu AA lub AAA. Oba rozwiązania mają swoje wady i zalety. Ważne jest też, ile zdjęć można wykonać z jednym zestawem akumulatorów – oczywiście im więcej, tym lepiej. Więcej na ten temat w rozdziale Wykonywanie zdjęć aparatami cyfrowymi (sekcja Karty pamięci i Baterie).

Możliwość automatyki

Na automatykę aparatu składa się światłomierz i automatyczny nastaw ostrości, zwany autofocusem. Na bazie światłomierza amatorskie aparaty cyfrowe mają opracowane gotowe programy tematyczne, które automatycznie ustawiają parametry ekspozycji dostosowane do sytuacji zdjęciowej. Programy tematyczne i ogólnie automatyka wyboru warunków naświetlania często jednak zawodzi w nietypowych sytuacjach, dlatego warto sprawdzić nie tylko, jakie programy automatyczne ma aparat, ale także, czy ma programy półautomatyczne i możliwość przejścia na tryb w pełni manualny. Ważne jest też, w jakiego rodzaju światłomierz jest zaopatrzony aparat (zwłaszcza ile ma punktów pomiarowych) i w jakich trybach może on działać. To samo odnosi się do autofocusu. Więcej na ten temat w rozdziałach: Automatyczny focus, Funkcje w pełni automatyczne i Funkcje półautomatyczne.

Szybkość działania

Szybkość działania aparatów cyfrowych jest ich słabą stroną w stosunku do aparatów analogowych. Aparat cyfrowy jest w gruncie rzeczy rodzajem komputera, którego uruchomienie wymaga wczytania do pamięci podręcznej systemu operacyjnego, uruchomienia matrycy i silniczków sterujących obiektywem. W trakcie wykonywania zdjęć aparat musi przetworzyć dane z matrycy do postaci pliku i następnie zapisać ten plik na karcie pamięci. Stąd przed kupnem aparatu warto zapoznać się z informacjami o tym, ile czasu zajmuje jego uruchomienie (czasami to jest nawet do 30 sekund), ile aparat jest w stanie wykonać zdjęć w jednej, nieprzerwanej serii oraz jak szybko działa jego autofocus. Niektóre, najprostsze kompakty potrafią być irytująco "ślamazarne", zwłaszcza w sytuacjach, gdy np. chcemy fotografować szybko poruszające się obiekty.

Parametry ekranu ciekłokrystalicznego

Ekrany ciekłokrystaliczne montowane w aparatach cyfrowych mają różne wymiary, rozdzielczość, jakość odwzorowywania barw i bywają uchylne albo wbudowane na sztywno w tylną ściankę aparatu. Uchylne ekrany są wygodne, ale są też dużo bardziej podatne na uszkodzenia niż ekrany wbudowane na stałe w aparat. Generalnie od ekranu nie należy oczekiwać cudów – ma on służyć w zasadzie tylko do kadrowania i pobieżnego sprawdzania, czy zdjęcie wyszło, czy też jest od razu do skasowania. Stąd nie warto zbytnio przywiązywać wagi do jego parametrów, aczkolwiek, jeśli mamy wybór między dwoma aparatami, które oprócz tego mają identyczne pozostałe kluczowe cechy, można wziąć pod uwagę na koniec jakość ekranika.