Fotografia/Wybór obiektu do zdjęcia

Gdy nasz aparat fotograficzny jest już gotowy do użycia, należy zastanowić się, jaki obiekt będziemy uwieczniać. Do wyboru mamy m.in. ludzi, zwierzęta, rośliny, przedmioty wykonane przez człowieka, budowle, krajobrazy naturalne i miejskie. Ponadto, oprócz zdjęć przedstawiających konkretne obiekty, możemy też fotografować różnego rodzaju zdarzenia. Każdy z tych tematów wymaga odrębnego podejścia.

Na przykład fotografowanie ludzi oraz przedmiotów martwych jest diametralnie odmienne od fotografowania krajobrazu. Wynika to z faktu, że krajobraz stanowi większą całość, natomiast sylwetki osób czy przedmioty są charakterystyczne i wyróżnialne z otoczenia. W związku z tym ustawienia naszego aparatu będą różne w zależności od wybranego przez nas obiektu. Sylwetki osób oraz rzeczy będziemy mogli fotografować z bliska, bądź też z bardzo bliska (przy użyciu funkcji makro), natomiast krajobraz będziemy fotografować z oddalenia, by jak największa część kompozycji znalazła się w kadrze.

• 
  Przykład martwej natury: naleśnik
• 
  Przykład krajobrazu: Zamek Ogrodzieniec
• 
  Przykład zdjęcia portretowego: Majka Jeżowska

Kadrowanie – podstawy

Na tym zdjęciu lwy są zbyt małe wobec całego kadru

Po wykadrowaniu uzyskuje się lepszy efekt

W tym przypadku przed poruszającym się obiektem zostawiono zbyt mało miejsca

Przykład źle dobranego tła

Kadrowanie określa, w jaki sposób wkomponowany jest w całość zdjęcia wybrany przez nas do uwiecznienia obiekt, lub też, jeśli fotografujemy wiele obiektów na raz, jak są one rozplanowane na powierzchni zdjęcia. Sposób kadrowania zależy od tematu zdjęcia, czyli tego, co chcemy widzowi za jego pomocą przekazać.

Ogólna i podstawowa zasada poprawnego kadrowania głosi:

Wykonaj zdjęcie tak, żeby główny temat zdjęcia rzucał się od razu w o czy, a to, co nieważne, nie rozpraszało uwagi widza.

W praktyce, przy fotografowaniu dokumentacyjnym jednego obiektu należy pilnować aby:

1. Fotografowany obiekt był na pierwszym planie i nie był niczym przesłonięty.
2. Obiekt ten zajmował dużo miejsca w kadrze i był wyraźnie widoczny. Zobacz rozdział Edycja kadru.
3. Powinien być jednak widoczny w całości i w kadrze powinno być też trochę "powietrza" – tzn. odpowiednie tło dookoła obiektu – obiekt w żadnym razie nie powinien stykać się z krawędzią zdjęcia, ani być "ucięty"; o ile ucięcie mniej istotnych fragmentów obiektu jest czasami akceptowalne, o tyle stykający się z krawędzią zdjęcia obiekt jest ewidentnym błędem kadrowania; jeśli obiekt ma być obcięty – musi być obcięty świadomie i w dobrze przemyślanym miejscu.
4. Tło nie powinno rozpraszać widza – np. w tle nie powinno być zbyt ostrych i zbyt kolorowych obiektów.

Jeżeli chcemy, aby zdjęcie miało walor dokumentacyjny, fotografowany obiekt powinien zajmować centralną część zdjęcia, nawet jeśli elementy tła są ciekawe i uzyskać dzięki nim można dobry efekt artystyczny. Czasami jednak ze względów kompozycyjnych fotografowany obiekt może znajdować się w części prawej czy lewej kadru, ze względu na istotne inne obiekty sytuacyjne – np. artysta z instrumentem muzycznym, który ze względu na profesję tej osoby, nie powinien być ucinany, aby lepiej wyeksponować sylwetkę muzyka.

Nieco inne zasady dotyczą fotografowania scen i zdarzeń. Ich głównym tematem jest bowiem owo zdarzenie, a nie sam fizyczny obiekt w nim uczestniczący. Najważniejsze w tego rodzaju zdjęciach jest przedstawienie epicentrum wydarzeń. Np. zdjęcie z katastrofy kolejowej powinno przedstawiać głównie punkt, w którym do niego doszło i dawać pogląd na skalę zniszczeń. Nie jest tu błędem obcięcie części pociągu, która nie uległa zniszczeniu. Zdarzenia warto czasami fotografować też w tzw. ciasnych kadrach – to znaczy z celowo obciętymi fragmentami obiektów, gdyż daje to często wrażenie uczestniczenia z bliska w fotografowanej sytuacji.

Z kolei fotografowanie obiektów ruchomych rządzi się jeszcze innymi prawami – mianowicie obowiązuje tu zasada, że na zdjęciu musi pozostać ok. 1/3 pustego kadru w kierunku, w którym następuje ruch, tak żeby widz miał wrażenie, że obiekt za chwilę wejdzie w tę pustą część kadru. Dużym błędem kompozycyjnym w takich zdjęciach jest pozostawienie więcej wolnego miejsca za obiektem niż przed nim. Daje to bowiem wrażenie, że fotograf nie zdążył wykonać zdjęcia na czas, a fotografowany obiekt zaraz ze zdjęcia ucieknie. Podobnymi prawami kadrowania rządzi się też dokumentacyjna fotografia sportowa.

Jeszcze inne zasady dotyczą zdjęć pejzażowych. Na zdjęciach tych ważne często jest przedstawienie ogromu pustej, niezagospodarowanej przez człowieka przestrzeni. Efekt ten można uzyskać przez umieszczenie w kadrze dużego obszaru nieba (który powinien zająć od 1/3 do nawet 2/3 kadru) oraz zadbanie, aby na zdjęciu na pierwszym i drugim planie były jakieś niewielkie obiekty, które dają wyobrażenie o rozmiarach fotografowanej przestrzeni. Często stosowanym zabiegiem jest tu np. pozornie przypadkowe umieszczenie w rogu kadru gałązki drzewa, które tworzy rodzaj obramowania zdjęcia. Inny zabieg polega na poczekaniu aż w kadrze znajdzie się choć jedna, mała ludzka sylwetka na drugim planie. Jeszcze inny zabieg polega na użyciu obiektów, które wchodzą w głąb zdjęcia – np. płotu, drogi czy szpaleru drzew. Zdjęcia pejzażowe bez obiektów na pierwszym i drugim planie sprawiają wrażenie płaskich – składają się jakby tylko z samego tła. W przypadku rozległych zdjęć widokowych, oddanie ich w całości wymaga często wykonania zdjęć panoramicznych. Zdjęcia te mogą nie mieć obiektów na pierwszym i drugim planie oraz dużego obszaru nieba, gdyż wrażenie ogromu przestrzeni dają same wymiary zdjęcia.

Wreszcie zdjęcia portretowe ludzi i zwierząt także rządzą się swoimi prawami, które zależą w dużym stopniu od rodzaju portretu. Można wyróżnić następujące rodzaje:

• Z rozmytym tłem – zdjęcia te wykonuje się z małą głębią ostrości, tak aby wyodrębnić ciało portretowanej osoby; postać portretowana powinna być umieszczona centralnie, ale nie całkowicie symetrycznie przy czym należy zostawić więcej pustego miejsca po tej stronie kadru, w którą skierowane są oczy lub przód osoby; duży wpływ na odbiór takiego zdjęcia ma barwa rozmytego tła; która musi tworzyć albo miły dla oka kontrast z dominującą barwą ciała; albo mieć "zgaszone" kolory, których istnienia się nawet świadomie nie zauważa.
• Na specjalnie dobranym tle – przy tego rodzaju zdjęciach zwykle aranżuje się modela, umieszczając go bardzo blisko tła – np. sadza się na interesująco wyglądającym meblu pod ścianą, która ma ciekawy kolor lub fakturę. Model musi być tak ustawiony w kadrze, aby tło zajmowało co najmniej połowę zdjęcia; w tego rodzaju zdjęciach nie jest błędem pozostawienie dużej przestrzeni z jednego boku lub nad głową modela – o ile oczywiście mamy tam interesujące tło. Tego rodzaju zdjęcia wykonuje się często przy bocznym świetle; dzięki czemu pojawiają się na nim głębokie cienie, wzbogacające fakturę tła; należy w takich przypadkach uważać, aby owych cieni nie obciąć; gdyż stanowią one istotny element kompozycji.
• Sytuacyjny – taki portret przedstawia fotografowaną osobę wykonującą charakterystyczną dla niej czynność czy znajdującą się w charakterystycznej dla niej sytuacji (np. kolarz pozujący na rowerze, ksiądz trzymający hostię, muzyk trzymający instrument itp.) – tego rodzaju portrety rządzą się prawami podobnymi do zdjęć dokumentujących wydarzenia – ich faktycznym tematem jest nie tyle sama osoba, ile udział tej osoby w fotografowanym zdarzeniu. Należy zatem tak wykadrować zdjęcie, aby widoczne były wszystkie istotne elementy zdarzenia; np. można muzykowi grającemu na gitarze "obciąć" nogi, ale musi być na zdjęciu dobrze widoczny cały instrument i ręce muzyka.

Zasada trójpodziału

Siatka podziału 1/3 z zaznaczonymi punktami "gorącymi"

Kadr podzielony siatką 1/3; główny obiekt zdjęcia – drzewo – jest umieszczony w dolnym, prawym punkcie "gorącym", a linia horyzontu przecina kadr w 1/3 wysokości, dzięki czemu cała kompozycja jest przyjemna dla oka i sprawia wrażenie przemyślanej

Zasada trójpodziału jest ogólną metodą komponowania kadru. Polega ona na podziale kadru w pionie i poziomie na trzy równe części. W rezultacie tworzy się 9 pól kadru i cztery punkty krzyżowania się linii podziału.

Punkty te nazywa się gorącymi, ponieważ badania percepcji ludzkiej wskazują, że ludzie mają tendencję do szczególnego zwracania uwagi właśnie na te punkty. Praktyka pokazuje, że w tych punktach warto umieszczać kluczowe elementy kadru oraz że centrowanie obiektów względem tych punktów daje ciekawsze dla oka efekty niż umieszczanie ich ściśle w środku kadru. Np. zdjęcie portretowe, o ile to możliwe, warto wykonać tak, aby jedno oko portretowanej osoby wypadło w jednym z punktów gorących. Podobnie jeśli mamy np. zdjęcie krajobrazowe z płotem wchodzącym w głąb kadru najlepiej będzie wyglądało zdjęcie, na którym płot będzie się kończył w jednym z punktów gorących.

Linie trójpodziału warto z kolei brać pod uwagę, gdy mamy kadr, na którym występują naturalne linie – zwłaszcza linia horyzontu i krawędzie budynków. Przy wykonywaniu zdjęć krajobrazowych, np. na plaży, uzyskamy najbardziej zrównoważony i konwencjonalny kadr, gdy linię horyzontu ustawimy na wysokości 2/3 kadru, a granicę morza i piasku na wysokości 1/3 kadru.

Trójpodział ułatwia też ogólne równoważenie kadru. Np. jeśli fotografujemy dwa równoważne obiekty, między którymi występuje jakaś relacja, warto rozważyć umieszczenie jednego z nich w środku górnego, lewego pola kadru, a drugiego w środku prawego dolnego – w efekcie uzyskamy oś akcji, przechodzącą skośnie przez dwa gorące punkty i środek kadru.

Warto jednak zawsze pamiętać, że zasada trójpodziału jest tylko elementem wspomagającym uzyskanie ciekawego kadru i nie należy się tej zasady niewolniczo trzymać. Jeśli ma się lepszy pomysł na organizację kadru, wynikający naturalnie z tematu zdjęcia, można a nawet trzeba zignorować zasadę trójpodziału. Zasada ta pomaga jednak zorganizować kadr, gdy nie ma się lepszego pomysłu na jego kompozycję.

Zasada "prawo-dół"

Zasada "prawo-dół" głosi, że przy niezrównoważonych, niesymetrycznych kadrach lepiej jest kluczowy obiekt zdjęcia, mający największą "wagę optyczną", umieścić w dolnym, prawym punkcie gorącym, niż lewym, górnym. Jest to szczególnie dobrze zauważalne przy kadrach pionowych, w których umieszczenie obiektu w środku lub u góry kadru daje wyraźne wrażenie dyskomfortu u większości osób. Obiekty umieszczone zbyt wysoko w kadrze pionowym sprawiają bowiem wrażenie, jakby miały zaraz spaść albo jakbyśmy patrzyli się na nie z dołu. Zasada ta działa też, choć w mniejszym stopniu, w przypadku kadrów poziomych.

W stosunku do obiektów ruchomych i ujęć dynamicznych zasada "prawo-dół" oznacza z kolei, że ruch na zdjęciu powinien się raczej odbywać z prawej na lewą a nie na odwrót. Prowadzi to do wniosku, że w tych przypadkach sam obiekt powinien raczej znajdować się w górnym lub dolnym prawym punkcie gorącym.

Zasada "prawo-dół" nie jest jednak, podobnie jak zasada trójpodziału regułą, której się trzeba za wszelką cenę niewolniczo trzymać.

Proporcje rozmiarów kadru

Na wrażenie, jakie wywołuje zdjęcie, znaczny wpływ mają proporcje jego boków. Dwie najczęściej stosowane proporcje boków prostokąta kadru to 3:2 i 4:3.

Proporcje 3:2 to standard stosowany w filmach małoobrazkowych, papierze fotograficznym i przeniesiony do cyfrowych lustrzanek. Kadr 3:2 jest stosunkowo długi i w układzie poziomym odpowiada mniej więcej typowemu polu widzenia człowieka. Kadr ten ma silną dynamikę, gdyż punkty gorące są w nim wyraźnie oddalone od środka kadru i umieszczenie w nim obiektów poza bocznymi liniami trójpodziału jest odbierane jako zdecydowanie asymetryczne ujęcie tematu. Wymiary te dobrze nadają się do zdjęć krajobrazowych, architektury i w pozycji pionowej są idealnie dostosowane do przedstawienia stojącej sylwetki człowieka. Kadr ten świetnie nadaje się też do fotografowania obiektów ruchomych, gdyż bez żadnej szkody dla równowagi zdjęcia można pozostawić 1/3 kadru pustą. Kadr ten jednak jest często za długi do przedstawiana w jego środku obiektów o proporcjach zbliżonych do koła lub kwadratu, gdyż po jego bokach zostaje wtedy za dużo niewykorzystanej przestrzeni.

Zdjęcie wykonane kompaktem (4:3), wywołane w opcji FIT

Proporcje kadru 4:3 ma większość matryc kompaktowych aparatów cyfrowych, jest to również standardowa proporcja zwykłych telewizorów i monitorów komputerowych. Jest to na tyle typowy kadr, że ludzie odbierają go jako coś oczywistego, dzięki czemu same jego proporcje nie narzucają prawie żadnej dynamiki zdjęcia. Boki w kadrze 4:3 są na tyle różne, że nie sprawiają wrażenia kwadratu, ale też nie dają wrażenia, że jest on długi. Kadr 4:3 jest zatem z natury bardziej statyczny od 3:2. Nadaje się on świetnie do zrównoważonych ujęć pojedynczych obiektów, zwłaszcza takich, które nie są szczególnie długie. Umieszczenie obiektu w jednym z punktów gorących tego kadru sprawia wrażenie jakby był on niemal w środku, zatem cała kompozycja nie daje wrażenia silnej nierównowagi. Należy jednak pamiętać, że w przypadku tego kadru zdjęcie wywołane w punkcie fotograficznym na standardowym papierze fotograficznym zostanie wyskalowane tak, by jego szerokość odpowiadała szerokości papieru, natomiast nadmiar wysokości zostanie przycięty (od góry i od dołu) i możemy stracić czasem istotną część kadru (np. obcięty zostanie czubek głowy). Warto zatem zastanowić się, czy zamiast oferowanych w standardzie zdjęć przyciętych (FILL) nie wybrać odbitek "pełnych" (niepasujących do tradycyjnych albumów fotograficznych) lub "z ramką" (FIT). W tych ostatnich zamiast przycinać wystającą ponad kadr część, dopasowuje się jego krótszą część (wysokość), a brakujący kadr wypełnia białymi paskami po bokach.

Kadry o bardziej równych proporcjach boku niż 4:3 sprawiają wrażenie niemal kwadratowych i na ogół sprawiają niemiłe wrażenie na widzach. Wyjątkiem jest tylko kadr ściśle kwadratowy. Kadr daje ciekawe efekty przy ciasnych ujęciach, z obiektami umieszczonymi w pobliżu rogu kadru i skierowanymi do jego środka, a także w przypadku, gdy głównym tematem zdjęcia jest faktura lub kolor detalu, a nie kształty fotografowanych obiektów.

Kadry bardzo długie o proporcjach 5:1 i więcej dają wrażenie panoramiczne, gdyż człowiek nie jest w stanie ogarnąć ich jednym spojrzeniem, lecz musi w trakcie ich oglądania wędrować wzrokiem z jednego końca zdjęcia na drugi. Nadają się one zatem świetnie do ujmowania szerokich pejzaży.

Przykłady złych kadrów

• 
  Ucięte skrzydełka i odwłok
• 
  Ucięta ręka i gryf gitary
• 
  Brak wolnego miejsca w kierunku, w którym patrzy pies