Gramatyka języka słowackiego/Rzeczownik

Rzeczownik

Przypadki

Język słowacki ma 6 przypadków:

• mianownik
• dopełniacz
• celownik
• biernik
• miejscownik
• narzędnik

Kilka słów zachowało nadal formę wołacza i jest ona zaznaczona osobno w słowniku. Kolejność przypadków taka, jaką podają gramatyki słowackie.

Rodzaj męski

Typ I - męskoosobowy

Liczba pojedyncza

Przypadek	Wzór 1		Wzór 2	Wzór 3
M.	-	-o	-a	-
D.	-a		-u	-ho
C.	-ovi		-ovi	-mu
B.	-a		-u	-ho
Msc.	-ovi		-ovi	-m
N.	-om		-om	-m

Liczba mnoga

Przypadek	Wzór 1			Wzór 2		Wzór 3
M.	-i	-ia	-ovia	-ovia	-i	-ovia
D.	-ov	-í	-ov	-ov		-ov
C.	-om			-om		-om
B.	-ov			-ov		-ov
Msc.	-och			-och		-och
N.	-mi		-ami	-ami	-mi	-ami

Uwagi do wzoru 1:

• Wzór 1 stosuje się dla rzeczowników męskoosobowych zak. na spółgłoskę lub -o
• Rzeczowniki obcego pochodzenia z końcówkami -us, -os, -es, -as, tracą je podczas odmiany: Archimedes → Archimeda
• Rzeczowniki z wstawnymi -e-, -o-, tracą je.
• M lm. użycie końcówek:
  • -i - najczęstsza, tow. alternacje k:c, ch:s
  • -ovia - rzeczowniki zakończone na -o, -h, -g, -ok, nazwy pokrewieństwa, niektóre rzeczowniki obce.
  • -ia rzeczowniki z przyrostkami -teľ i -ič
• D lm. końcówka -í tylko dla rzeczowników ľudia i hostia.
• N lm. -ami używamy w rzeczownikach z ruchomym -e- i -o- oraz w rzecz. zak. na -m.

Uwagi do wzoru 2:

• Wzór 2 stosuje się dla rzeczowników męskoosobowych zak. na -a oraz nazwisk rodzimych zakończonych na -o.
• M lm. użycie końcówek
  • -ovia przeważająca większość.
  • -i rzecz. obce zak. na -ta oraz -ista.
• N lm. tylko niektóre rzeczowniki obce zak. na -ta posiadają końcówkę -mi, reszta używa -ami.

Uwagi do wzoru 3:

• Wzór 3 stosuje się do nazwisk obcych zakończonych na -i, -í, -y, -e, -é

Typ II - męskożywotny

Liczba pojedyncza

Przypadek	Wzór 1	Wzór 2
M.	-	-
D.	-a	-a
C.	-ovi	-ovi
B.	-a	-a
Msc.	-ovi	-ovi
N.	-om	-om

Liczba mnoga

Przypadek	Wzór 1		Wzór 2
M.	-y		-e
D.	-ov		-í	-ov
C.	-om		-om
B.	-a		-y
Msc.	-ovi		-e
N.	-mi	-ami	-mi	-ami

Uwagi do wzoru 1:

• wzór 1 stosowany jest do rzeczowników męskożywotnych zakończonych na spółgłoskę neutralną, twardą lub -o.
• M lm. rzeczowniki vlk, pes, vták mogą przybierać także końcówki rzecz. męskoosobowych (p. typ I)
• N lm. końcówka -ami używana w rzeczownikach z wstawnym -o-, -e- oraz zak. na -o.

Uwagi do wzoru 2:

• wzór 2 stosowany jest do rzeczowników męskożywotnych zakończonych na spółgłoskę miękką.
• D lm. przeważa końcówka -ov. Rzeczownik kôň posiada końcówkę -í.
• N lm. końcówka -ami używana w rzeczownikach z wstawnym -o-, -e- oraz zak. na -o.

Typ III - męskonieżywotny

Liczba pojedyncza

Przypadek	Wzór 1		Wzór 2		Wzór 3
M.	-		-		-
D.	-a	-u	-a	-u	-a
C.	-u		-u		-u
B.	-		-		-
Msc.	-e	-u	-i		-i
N.	-om		-om		-om

Liczba mnoga

Przypadek	Wzór 1		Wzór 2		Wzór 3
M.	-y		-e		-y
D.	-ov		-ov		-ov
C.	-om		-om		-om
B.	-y		-e		-y
Msc.	-och		-och		-och
N.	-mi	-ami	-mi	-ami	-mi

Uwagi do wzoru 1:

• Wzór 1 stosujemy do rzeczowników męskonieżywotnych zakończonych na sp. twardą lub neutralną.
• Końcówki -us -os, -es znikają podczas odmiany, ale w niektórych wyrazach (np. cirkus, trolejbus, vírus, epos).
• W rzeczownikach jednosylabowych z długą samogłoską, ulega ona najczęściej skróceniu (mráz → mrazu)
• D lp. reguły użycia końcówek -a oraz -u są trudne do sprecyzowania. Końcówka -u stosowana jest zazwyczaj w:
  • rzeczownikach abstrakcyjnych: rozbor
  • rzeczownikach materiałowych: papier, piesok
  • rzeczownikach zak. na -m: dom, strom
  • rzeczownikach zak. na -s, -x, -z, -d', -ot: dovoz, zjazd.
• Msc. lp. końcówka -u używana w rzeczownikach zak. na spółgłoskę tylnojęzyczną: -k, -g, -ch, -h, np. vlak.
• N lm. końcówka -ami używana w rzeczownikach z wstawnym -o-, -e- oraz zak. na -m oraz w utartych zwrotach (np. dolu schodami).

Uwagi do wzoru 2:

• Wzór 2 stosujemy do rzeczowników męskonieżywotnych zakończonych na sp. miękką oraz tych zakończonych na -iar.
• W rzeczownikach jednosylabowych z długą samogłoską, ulega ona najczęściej skróceniu (kôš → koša)
• D lp. reguły użycia końcówek -a oraz -u są trudne do sprecyzowania. Końcówka -u stosowana jest zazwyczaj w:
  • rzeczownikach abstrakcyjnych: plač.
  • rzeczownikach materiałowych: čaj.
• Rzeczowniki zak. na -teľ posiadają w C lp. oraz B lp., a -ec w B lp. końcówki męskoosobowe (typ I).
• M lm. wyraz deň posiada końcówkę -i
• D lm. wyrazy deň i peniaze posiadają końcówkę -í
• N lm. końcówka -ami używana w rzeczownikach z wstawnym -o-, -e- oraz zak. na grupę spółgłoskową, np. dážď.

Uwagi do wzoru 3:

• Wzór 3 stosujemy do rzeczowników męskonieżywotnych obcego pochodzenia zak. na -el i -er, gdy -e- nie jest ruchome (nie jest samogłoską wstawną), np. hotel, tunel.

Rodzaj żeński

Typ IV - żeński twardotematowy

Liczba pojedyncza

Przypadek	Wzór 1		Wzór 2
M.	-a		-a
D.	-y		-y
C.	-e	-i	-e
B.	-u		-u
Msc.	-e	-i	-e
N.	-ou		-ou

Liczba mnoga

Przypadek	Wzór 1		Wzór 2
M.	-y		-y
D.	-	-í	-
C.	-ám		-am
B.	-y		-y
Msc.	-ách		-ach
N.	-ami		-ami

Uwagi do wzoru 1:

• wzór 1 stosowany jest do rzeczowników żeńskich zakończonych na -a z poprzedzającą ją spółgłoską neutralną lub twardą z krótką ostatnią sylabą tematu (np. matka, žena)
• do opracowania

Uwagi do wzoru 2:

• wzór 1 stosowany jest do rzeczowników żeńskich zakończonych na -a z poprzedzającą ją spółgłoską neutralną lub twardą z długą ostatnią sylabą tematu (np. látka, trieda)
• do opracowania

Typ V - żeński miękkotematowy

Liczba pojedyncza

Przypadek	Wzór 1	Wzór 2
M.	-a	-a
D.	-e	-e
C.	-i	-i
B.	-u	-u
Msc.	-i	-i
N.	-ou	-ou

Liczba mnoga

Przypadek	Wzór 1		Wzór 2
M.	-e		-e
D.	-	-í	-	-í
C.	-iam		-am
B.	-e		-e
Msc.	-iach		-ach
N.	-ami		-ami

Uwagi do wzoru 1:

• stosowany do rzeczowników zakończonych na -a z poprzedzającą miękką spółgłoską i krótką ostatnią sylabą tematu, np. ulica.
• w dop. lm. dla końcówki - alternacja samogłoski (wydłużenie) lub wstawne -ie-, gdy zak. na grupę spółgłoskową.
• w dop. lm. dla wyrazów zakończonych na -ľa, -ča, -ša, -ňa mają jedną z dwóch podanych końcówek. Dla niektórych słów poprawne są obie formy. Wszystkie pozostałe wyrazy posiadają końcówkę -í.

Uwagi do wzoru 2:

• stosowany do rzeczowników zakończonych na -a z poprzedzającą miękką spółgłoską i długą ostatnią sylabą tematu, np. práca oraz pluralia tantum, np. pomyje.
• w dopełniaczu lm. dla końcówki - brak alternacji.
• w dop. lm. dla wyrazów zakończonych na -ľa, -ča, -ša, -ňa mają jedną z dwóch podanych końcówek. Dla niektórych słów poprawne są obie formy. Wszystkie pozostałe wyrazy posiadają końcówkę -í (wyjątek od prawa rytmicznego).

Rodzaj nijaki

Typ X - nijaki z przyrostkiem -ie

Liczba pojedyncza

Przypadek	Wzór 1
M.	-ie
D.	-ia
C.	-iu
B.	-ie
Msc.	-í
N.	-ím

Liczba mnoga

Przypadek	Wzór 1
M.	-ia
D.	-í
C.	-iam
B.	-ia
Msc.	-iach
N.	-iami

Uwagi:

• Wzór 1 stosowany jest do rzeczowników nijakich zakończonych na dyftong -ie.
• W tym wzorze nie obowiązuje prawo rytmiczne, ponieważ wszystkie końcówki posiadają jedynie warianty długie.