|
Rozdział
Upadek i odbudowa Polski w XI wieku
Sukcesy i porażka Mieszka II[edytuj]Władzę po Bolesławie Chrobrym w 1025 r. objął Mieszko II Lambert, który jeszcze tego samego roku koronował się na króla. Nie był on pierworodnym synem ojca, tamtym był bowiem przyrodni brat Mieszka, Bezprym, który jeszcze za życia Chrobrego został odsunięty od władzy. Początkowo nic nie zapowiadało upadku państwa polskiego: Mieszko z powodzeniem toczył wojny z Niemcami, pustosząc ziemie cesarskie. Jednak w 1031 r. Niemcy sprzymierzyli się z Rusią. Wspierane przez brata Mieszka Bezpryma wojska niemieckie i ruskie zaatakowały Polskę od dwóch stron, wydzierając jej nabytki Bolesława Chrobrego: Łużyce, Milsko (na rzecz Cesarstwa) i Grody Czerwieńskie (na rzecz Rusi). Wkrótce do Polski przybył Bezprym. Mieszko nie mógł walczyć na dwóch frontach i równocześnie zmagać się z bratem, dlatego też uciekł z państwa. Wykorzystali to Węgrzy, którzy zajęli Słowację oraz Czesi, którym przypadł Morawy. Tak w przeciągu kilku lat od Polski odpadły wszystkie ziemie, o które Bolesław Chrobry walczył całe życie. Bezprym dodatkowo odesłał do Niemiec przez żonę Mieszka insygnia królewskie, tym samym zrzekając się tytułu króla.
Bezprym okazał się bardzo okrutnym władcą, który rozpoczął krwawą rozprawę z przeciwnikami politycznymi, w wyniku czego wystąpili przeciwko niemu możni. W 1032 r. książę został zamordowany. Do kraju powrócił z wygnania król Mieszko II. Monarcha musiał zrzec się tytułu królewskiego, gdyż groził mu atak cesarstwa. Dodatkowo niemiecki władca podzielił Polskę pomiędzy Mieszka, jego brata oraz potomka wygnanych wiele lat temu z kraju braci Bolesława Chrobrego. Mieszkowi udało się zapanować nad dzielnicami krewniaków, jednak jego dążeniom do zaprowadzenia ładu kres położył jego przedwczesny zgon w 1034 r.
Na prowadzenie wojen Bolesław Chrobry potrzebował funduszy, które zapewniał mu jego lud, zmuszany do płacenia podatków. Poddani musieli równocześnie uiszczać opłaty na rzecz Kościoła. Po 1031 r. sytuacja Polski odwróciła się o 180 stopni: z potężnego królestwa stała się słabym, pozbawionym scentralizowanej władzy państewkiem. Liczne przemarsze wrogich wojsk spustoszyły jej ziemie, dodatkowo dochodziło do buntów możnych, które nasiliły się po śmierci Mieszka w 1034 r. Zamieszki wykorzystało chłopstwo, które sprzeciwiło się władzy oraz Kościołowi, kojarzącym się mu z poborem podatków i represjami. Pogańska rebelia połączona z buntem możnym doprowadziła do rozpadu państwa: następca tronu, jedyny syn Mieszka II, Kazimierz uciekł z kraju, Mazowsze odłączyło się rządzone przez uzurpatora Miecława, Pomorze usamodzielniło się pod władzą lokalnych książąt. Zbuntowani chłopi pustoszyli kraj, niszczyli kościoły, gładzili mieczem i kamienowali duchownych oraz chrześcijan. Zniszczona została organizacja kościelna i państwowa.
Całkowity upadek Polski wykorzystał książę Czech Brzetysław, którego wojska w 1039 r. od południa wkroczyły na ziemie polskie. Czesi plądrowali i pustoszyli kraj, dotarli aż do Wielkopolski, gdzie uległy im najważniejsze grody: Giecz (jego mieszkańcy zostali uprowadzeni do Czech), Poznań i Gniezno. Katedra gnieźnieńska została tak zniszczona, że, jak napisał Gall, zamieszkały w nim dzikie zwierzęta. Wykradziono także ciało św. Wojciecha. Skutki rebelii i ataku Czechów zaczęli odczuwać możni, którzy zaczęli pragnąć powrotu wygnanego księcia Kazimierza, mogącego zaprowadzić ład na ziemiach polskich. W latach 1034-1039 Polska nie istniała!
Odnowa kraju przez księcia Kazimierza[edytuj]Również władcy ościennych państw: Niemiec i Rusi zaczęli popierać Kazimierza, bali się bowiem, że rebelia dotknie ich krajów. Wspierany przez oddziały niemieckie i ruskie powrócił Kazimierz do Polski w 1039 lub 1040 r.. Powracający z wygnania książę nie mógł osiąść w całkowicie zrujnowanej Wielkopolsce, swoją siedzibę ustanowił więc w Krakowie, którego nie dotknęła rebelia ani najazd czeski. Wkrótce pokonał Mazowszan Miecława i Pomorzan, włączył do Polski ich ziemie, co nie udałoby się bez pomocy ruskiej. Pomorze szybko jednak uniezależniło się od Polski. Kazimierz rozpoczął odbudowę organizacji państwowej i kościelnej oraz wprowadził zalążki systemu feudalnego: zmniejszył rolę drużyny, a skupiać zaczął się na rycerstwie feudalnym - wojownikach, którym nadawał ziemie, w zamian za gotowość do walki w służbie Polski. Monarcha zmarł w 1058 r. Potomni nadali mu przydomek "Odnowiciel", za jego zasługi w odbudowie kraju.
Panowanie Bolesława Szczodrego[edytuj]Po śmierci Kazimierza Odnowiciela na tron wstąpił jego pierworodny syn Bolesław Szczodry, zwany Śmiałym, Mazowsze jednak przypadło jego bratu, Władysławowi Hermanowi, zależnemu od Szczodrego. Panowanie tegoż władcy wypełniały wojny z Węgrami i Rusią, w wyniku których władcami tych państw zostali sojusznicy Szczodrego. Monarcha ten zerwał z rozważną i pełną umiaru polityką ojca, panował raczej wzorując się na swoim pradziadku Bolesławie Chrobrym. Szczodry zerwał stosunki z cesarstwem, wspierając skonfliktowanego z Niemcami papieża Grzegorza VII. Sojusz z Państwem Kościelnym doprowadził do przywrócenia arcybiskupstwa, sieci biskupstw, utworzenia diecezji Płocku oraz koronacji księcia, która nastąpiła w Boże Narodzenie 1076 r.
Konflikt z biskupem Stanisławem i wygnanie Szczodrego[edytuj]Niespodziewanie w 1079 r. doszło do upadku Bolesława Szczodrego, którego okoliczności wciąż pozostają niejasne. Wiadomo, że przyczyną lub jedną z przyczyn był konflikt z biskupem Stanisławem, którego Bolesław skazał na śmierć poprzez obcięcie członków. Być może duchowny stanąl na czele antykrólewskiej opozycji. Z powodu zabicia Stanisława Szczodry został wygnany przez możnowładców na Węgry. Do dziś historycy nie rozwikłali tej spowitej mrokami średniowiecza zagadki.Kronikarz Gall Anonim tak opisuje klęskę króla: "Jak doszło do wypędzenia króla Bolesława z Polski, długo byłoby o tym mówić. Tyle wszakże można powiedzieć, że sam będąc Pomazańcem [Bożym], nie powinien był [drugiego] pomazańca za żaden grzech karać cieleśnie. Wiele mu to bowiem zaszkodziło, gdy przeciw grzechowi grzech zastosował i za zdradę wydał biskupa na obcięcie członków. My zaś ani nie usprawiedliwiamy biskupa-zdrajcy, ani nie zalecamy króla, który tak szpetnie dochodził swych praw."
Władysław Herman księciem Polski[edytuj]Po wygnaniu Bolesława Szczodrego, księciem Polski został jego młodszy brat, wcześniej książę mazowiecki Władysław Herman. Był on całkowitym przeciwieństwem energicznego, przebiegłego brata; był ociężały, nie obchodziły go sprawy państwa. Za jego rządów znacznie wzrosła rola możnych, a w szczególności palatyna Sieciecha (najwyższego urzędnika), który stał się faktycznym władcą Polski, Herman zaś pozostawał jego marionetką. Potężny palatyn postanowił zadbać o sukcesje dla swoich potomków, poprzez eliminowanie kolejnych sukcesorów Władysława Hermana (Piastów, którzy po jego śmierci przejęliby władzę). Syn Bolesława Szczodrego, Mieszko, który powrócił do Polski został otruty, syn Władysława Hermana, Zbigniew - uwięziony w klasztorze i jedynie młodszy syn księcia, Bolesław Krzywousty pozostał wolny przy życiu. Bolesławowi udało się uwolnić Zbigniewa i razem z nim stworzyć koalicję przeciw Sieciechowi. W końcu palatyn został pokonany i wypędzony z Polski. Również Władysław Herman wkrótce, w 1102 r., zmarł, pozostawiając podzielony pomiędzy synów kraj.
|
