Historia dla gimnazjum/Kultura i sztuka Greków

Literatura i historiografia

Greckie pismo

Wielkim osiągnięciem greckim było pismo alfabetyczne. Co prawda sami go nie stworzyli, ale przejęli od Fenicjan i znacznie udoskonalili (Fenicjanie nie mieli znaków oddających samogłoski). Właśnie dzięki rozwojowi pisma alfabetycznego, które było daleko prostsze od pisma klinowego czy hieroglifów w Grecji mogła rozwijać się literatura. Pierwszym znanym literatem był Homer. Stworzył on Iliadę - genialny utwór opowiadający losy wojny trojańskiej (Ilionem zwano wówczas Troję). Drugim jego dziełem jest Odyseja - epos Odyseuszu, bohaterze greckim spod Troi, który musiał dziesięć lat tułać się po świecie, zanim wrócił do rodzinnej Itaki. Oba te dzieła powstały w VIIIw. p.n.e. Legły one u podstaw całej literatury europejskiej. Z czasem stały się podstawą dla każdego wykształconego Greka.

Homer był niewidomym śpiewakiem wędrownym, dlatego wątpliwe jest, by to on spisał Iliadę i Odyseję. Powszechnie jednak przyjmuje się, że to on ułożył te pieśni, a spisał je ktoś inny.

Innym greckim poetą był Hezjod, który zapisał się w dziejach swoim utworem opowiadającym o powstaniu świata - Teogonia. Około V w. p.n.e. powstawać zaczęła historiografia. Jej powstanie zawdzięczamy Herodotowi, zwanemu "ojcem historii". Jednak Dzieje Herodota były przepełnione legendami i wydarzeniami fantastycznymi. Nie zwracał on uwagi na ścisłość faktów, a raczej na moralizatorski charakter swojego dzieła. Bardziej do dzisiejszego pojmowania historii zbliżył się Tukidydes. Znacznie przewyższył on Herodota w stylu pisania. Dokonywał też krytyki źródeł. Jego dziełem jest Wojna peloponeska.

Filozofia

Filozofia europejska narodziła się w Azji Mniejszej, zamieszkałej przez Greków. Miało to miejsce w VII w. p.n.e.. Filozofowie (po grecku: miłujący mądrość) zaczęli szukać, na drodze rozumu, odpowiedzi na pytanie o powstaniu świata. Odrzucili przy tym wszystko, czego nie można racjonalnie wyjaśnić, np. stworzenie przez bogów.

Najwybitniejsi greccy filozofowie i ich poglądy

Jednym z pierwszych wybitnych filozofów jońskich (od Jonii, krainy w Azji Mniejszej) był Tales z Miletu. Poza osiągnięciami w dziedzinie filozofii położył też duże zasługi na polu matematyki (słynne twierdzenie Talesa). Sądził on, że materią, z której wszystko powstało, jest woda. W tym czasie często filozofowie uznawali jakiś żywioł za materię pierwotną, np. powietrze, ogień. Już wtedy Demokryt z Abdery sformułował teorię atomistyczną. Zakładała ona, że materia składa się z atomów, niepodzielnych już na części mniejsze (atomos - niepodzielny). Teorię tę udowodnił dopiero w XIX w. John Dalton. Największy rozwój filozofia osiągnęła w V i IV w. p.n.e. Działali wtedy Sokrates, Platon i Arystoteles. Pierwszy z nich zainteresowany był głównie zagadnieniami dobra i zła, czyli etyką. W swoich rozważaniach zastanawiał się nad ludzkim postępowaniem. Głosił, że istnieje powszechna prawda i bezwzględne dobro. Jego uczniem był Platon, który uważał, że istnieje doskonały świat duchowy (świat idei) i niedoskonały świat materialny. Wszystko, co piękne i dobre na tym świecie, jest tylko niedoskonałym odbiciem świata idei.

Teatr

Innym osiągnięciem Greków był teatr. Jego początki sięgają VI w. p.n.e. i wiążą się z religijnymi obrzędami ku czci boga wina Dionizosa - dionizjami. Najsławniejsi twórcy przedstawień teatralnych (dramatopsiarze) greccy to Ajschylos, Sofokles i Eurypides.

Początkowo sztuki wystawiano w specjalnie na tę okazję budowanych drewnianych budowlach. Jednak zawalenie się takiej konstrukcji, czego skutkiem była śmierć wielu osób, przyczyniła się do wykuwania siedzisk w skale. Budowla ta miała kształt półkola, przy czym w środku znajdowała się scena. Dookoła były wykute w skale siedzenia, każde następne znajdowało się wyżej od poprzedniego. Z tyłu sceny znajdowały się m.in. pomieszczenia dla aktorów. Teatry budowano tak, by każde słowo, nawet szeptem wypowiedziane na scenie było słyszalne w całym budynku. Aktorami byli tylko mężczyźni. Nosili oni maski, dlatego nie było problemu z zagraniem roli kobiecej. Poza tym na nogach mieli buty na koturnach, dzięki czemu byli widoczni, nawet z odległych miejsc. Już widząc maskę, perukę i szatę aktora można było określić jego wiek, charakter czy pełnione funkcje.