Historia dla gimnazjum/Sprawa polska
Już przed wybuchem I wojny światowej w społeczeństwie polskim uformowały się dwie orientacje - pierwsza (określana mianem narodowej) upatrująca szans na odzyskanie Niepodległości w sojuszu z Rosją i innymi państwami ententy była reprezentowana przez obóz Narodowej Demokracji (z Romanem Dmowskim na czele) i sprzymierzone z nim Stronnictwo Polityki Realnej (kierowane przez Erazma Piltza). Druga - opowiadająca się za sojuszem z państwami centralnymi i skupiona w Komisji Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych (stąd zwana niepodległościową) przedstawiała większą różnorodność światopoglądową (obok konserwatystów krakowskich popierali ją socjaliści z PPS i PPSD, liberałowie, Narodowy Związek Robotniczy i stronnictwa ludowe), stanowiła jednak mniejszość wśród ogółu Polaków. Zwolennicy orientacji niepodległościowej zorganizowali w cieszącej się autonomią Galicji szereg organizacji paramilitarnych (m.in. Drużyny Bartoszowe, Związek Strzelecki, Polskie Drużyny Strzeleckie), które stały się bazą dla późniejszych Legionów Polskich. Wkrótce po wybuchu wojny Józef Piłsudski (twórca Organizacji Bojowej PPS w czasie rewolucji 1905 roku) sformował w Krakowie I Kompanię Kadrową, która 6 sierpnia 1914 roku wyruszyła z podkrakowskich Oleandrów w kierunku granicy rosyjskiej - dzień ten przyjęto za początek sił zbrojnych Odrodzonej Rzeczypospolitej. Wkrótce Kompania rozrosła się w Legiony Polskie w skład których wchodził Legion Zachodni i Legion Wschodni (ten drugi rozformowano wskutek kontrowersji wokół tekstu przysięgi). Po stronie Rosji stworzono natomiast Legion Puławski który z czasem rozrósł się do Brygady a potem Dywizji Strzelców Polskich. Na zajętych terenach zaboru rosyjskiego Niemcy i Austriacy ustanowili Generalne Gubernatorstwa, po akcie 5 listopada (1916) utworzono natomiast Radę Regencyjną i Tymczasową Radę Stanu. Niemcy i Austro-Węgry zapowiedziały wówczas utworzenie w pełni niepodległej Polski plany te pozostały jednak niezrealizowane. Rosja odpowiedziała na te proklamacje 25 grudnia 1916 roku zapowiadając utworzenie wolnej Polski ze wszystkich jej trzech rozdzielonych terytoriów. Zapowiedzi te potwierdzono po rewolucji lutowej zastrzegając jednakże że przyszła Polska będzie związana z Rosja wolnym sojuszem militarnym. Dotychczasową Dywizje Strzelców Polskich rozwinięto do rozmiarów Korpusu, którego dowództwo objął generał Józef Dowdór-Muśnicki. Wobec grożącej państwom centralnym klęski i rosnącej popularności orientacji prorosyjskiej państwa centrale postanowiły zmusić polskich legionistów do złożenia przysięgi na wierność cesarzom Niemiec i Austro-Węgier - Brygady I i III odmówiły jej złożenia wskutek czego zostały rozwiązane, natomiast II Brygada złożyła przysięgę i została przekształcona w Polski Korpus Posiłkowy. Oprócz tego utworzono Polską Siłę Zbrojną (Polnische Wehrmacht) działającą pod patronatem Tymczasowej Rady Stanu, a następnie przekazaną pod zwierzchnictwo Rady Regencyjnej. Po niekorzystnym dla Polski Traktacie Brzeskim Polski Korpus Posiłkowy (dowodzony przez Józefa Hallera) przebił się na rosyjską stronę frontu gdzie doszło do połączenia z II Korpusem Polskim w Rosji. W listopadzie 1918 roku wojska niemieckie i austriackie stacjonujące w dawnym zaborze rosyjskim i austriackim zostały rozbrojone przez członków POW, dawnych żołnierzy I Korpusu Polskiego w Rosji i młodzież szkolną.