Historia dla gimnazjum/W Polsce pierwszych Piastów

Państwo i społeczeństwo w czasach pierwszych Piastów

W czasach pierwszych Piastów, między połową X a połową XII wieku państwo polskie obejmowało obszary, pokrywające się w większości z ziemiami współczesnej Polski. W skład monarchii wchodziło kilka głównych krain: Wielkopolska, Małopolska, Śląsk, Mazowsze i okresowo także Pomorze. Około 1000 roku powierzchnia kraju wynosiła około 250 tys. km.², mieszkało w nim natomiast prawie 1,5 mln ludzi, spośród których zdecydowana większość była wolnymi chłopami, zajmującymi się uprawą roli i hodowlą zwierząt. Chłopstwu przysługiwało prawo dziedziczenia ziemi. W okresie rządów pierwszych Piastów narodził się stan rycerski, który wyodrębnił się w dużej mierze z dawnej drużyny książęcej. Do kraju przybywać zaczęli także licznie przedstawiciele duchowieństwa. Niewątpliwie jednak najbardziej wpływową grupą społeczną byli możni, którzy pełnili wysokie funkcje w państwie, nierzadko nawet w imieniu władcy zarządzali poszczególnymi krainami. Istniała także stan niewolnych, którzy byli w większości jeńcami wojennymi. Niewolni należeli do władcy lub możnych, pracowali bez wynagrodzenia na ich posiadłościach.

Organizacja państwa

Państwo polskie składało się z licznych okręgów grodowych, zwanych kasztelaniami. Głównymi ośrodkami kasztelanii były ważne, ufortyfikowane grody, z których władzę w imieniu monarchy sprawowali możni panowie. Do obowiązków pana należało sprawowanie władzy i sądzenie ludności, organizowanie, w razie wojny, pospolitego ruszenia, dowodzenie załogą grodu, ściąganie powinności i danin, z których część zatrzymywał, resztę zaś wysyłał władcy. Za pierwszych Piastów istniało kilka najważniejszych grodów, wśród nich Kraków, Poznań, Gniezno, Płock, Wrocław i Sandomierz. Niektóre z nich były siedzibami biskupstw.

Wsie i grody

Większość poddanych żyła na wsiach, składających się zazwyczaj z kilku siedlisk. Jeszcze w czasach plemiennych ukształtowały się wspólnoty, zwane opolami, które składały się z kilku, kilkunastu wsi. W kraju istniało też wiele grodów - ufortyfikowanych osad, w których stacjonowały wojska. Grody, a także położone przy nich podgrodzia były także centrami lokalnego handlu, mieszkali w nich rycerze, rzemieślnicy, kupcy. Z czasem wiele położonych pod murami grodu osad przekształciło się w miasta. Innym rodzajem wiosek były tzw. osady służebne, których ludność trudniła się określonym zajęciem, np. hodowlą lub łowiectwem. Od tychże wsi pochodzą nazwy dzisiejszych miejscowości, np. Piekary, Świniary, Sokolniki.