Historia powszechna/Czas krucjat

Rozdział
Czas krucjat

Papież Urban II

Krucjata ludowa

W 1070 r. Turcy seldżuccy odebrali Fatymidom Ziemię Świętą i zabronili chrześcijanom pielgrzymować w tamte tereny, postępując zgodnie z zasadą świętej wojny - dżihadu. W tym czasie przeludnienie wsi Europy Zachodniej doprowadzało do buntów chłopów, którzy o ubóstwo i inne nieszczęścia obwiniali możnych. Kościół postanowił wykorzystać to i 27 listopada 1095 r. papież Urban II na zakończenie synodu biskupów w Clermont (ob. Clermont-Ferrand) wezwał do wyruszenie na krucjatę przeciw muzułmanom, obiecując odpuszczenie grzechów, zdobycie bogactw oraz ziemi. Kazanie wygłoszone w Clermont odniosło wielokrotnie większy skutek, niż spodziewali się duchowni. Zewsząd do Francji ściągać zaczęły tłumy drobnej i średniej szlachty, spośród których wielu naszywało na swe płaszcze czerwone krzyże. Jeszcze większe ilości ściągały chłopów i mieszczan. Wkrótce fale motłochu wyruszyły dowodzone przez lokalnych możnowładców i hrabiów. Na czele Normanów stanął Boemund I z Tarentu oraz jego siostrzeniec Tankred, Lotaryńczyków - Gotfryd z Bouillon, Prowansalczyków - Rajmund z Saint-Gilles, hrabia Tuluzy, zastępy płn Francji i Flandrii zaś poprowadzili książę Normandii Robert oraz hrabia Stefan z Blois i Robert z Flandrii. Nad wszystkimi grupami czuwać miał Ademar z Monteil, legat papieski, biskup Le Puy, jednak nie odgrywał on znacznej roli i był uznawany za autorytet przez niewielu. Jednocześnie wiosną 1096 r. z Europy Zachodniej wyruszyły tłumy krzyżowców pod wodzą eremity Piotra z Amiens i Waltera Sansavoir, dokonując po drodze pogromu ludności żydowskiej. Los tzw. krucjaty ludowej był przesądzony: większość zginęła w walkach z Węgrami i Bułgarami, przez których terytoria szły fale krzyżowców, ci którzy dotarli nad wybrzeża morza Marmara zaś zaczęli grabić wioski chrześcijańskie, bardzo rzadko atakując Turków. Jednak nawet te nieliczne wypady na ziemie tureckie przyczyniły się do ataku wojsk muzułmańskich. Turcy wycięli w pień większość krzyżowców, kładąc kres krucjacie ludowej. Tylko nieliczni, którzy zdążyli na przybycie okrętów bizantyjskich uszli z życiem i dostali się do Ziemi Świętej.

I krucjata

Równocześnie z krucjatą ludową w 1096 r. na wezwanie papieża ruszyła wyprawa zbrojna, składająca się głównie z rycerstwa zachodnioeuropejskiego. Krzyżowcy ruszyli przez Europę Środkową i Bałkany w kierunku Bizancjum, licząc na pomoc cesarza Aleksego I Komnena. Monarcha zgodził się udzielić pomocy członkom krucjaty, zażądał jednak przysięgi lennej i obietnicy, że wszystkie ziemie wydarte muzułmanom staną się przynajmniej nominalnie zależne od Bizancjum. Nieufność była powodem przemarszu krucjaty ludowej, której członkowie łupili ziemie cesarstwa a także wcześniejszych wielokrotnych napadów Normanów. Krzyżowcy przystali na żądania Aleksego i w maju 1097 r. wkroczyli na ziemie tureckie, rozbite na wiele państewek seldżuckich. Wojska bez problemu szły coraz dalej na wschód, odnosząc zwycięstwa nad rozdrobnionymi plemionami. Najpierw ich łupem padła Nicea (Nikea), następnie sułtanat konijski, a w 1098 r. wojska krzyżowe podeszły pod Antiochię, której zdobycie otwierało drogę do Syrii. Twierdza wkrótce poddała się.
W tym czasie oddziały, będące pod wodzą Baldwina, brata Gotfryda z Bouilion opanowały chrześcijańskie ormiańskie królestwo Edessy, twierdząc, że Ormianie pomagają Turkom. Na zajętych terenach powstało hrabstwo Edessy - pierwsze łacińskie państwo na Bliskim Wschodzie.
Zdobycie Antiochii umożliwiło krzyżowcom atak na Palestynę. 6 czerwca 1099 r. wojska zajęły Betlejem, gdzie narodził się Jezus Chrystus, kilka dni później zaś stanęły u bram Jerozolimy, która po ok. miesiącu rozpaczliwej obrony, 15 lipca 1099 r. poddała się. Zaraz po wejściu do miasta krzyżowcy zaczęli mordować muzułmańską ludność i jedynie namiestnik Fatymidów oraz jego gwardia uszli z życiem, jednak wcześniej musieli poddać się najeźdźcom. Masakra ludności cywilnej rzuciła cień na intencje krzyżowców.

Powstanie Królestwa Jerozolimy i innych państw łacińskich w Lewancie

Po sukcesie pierwszej krucjaty zdobyte ziemie zostały poddane zwierzchności papieża. Papież był tu reprezentowany przez łacińskiego patriarchę Jerozolimy. Równolegle władzę świecką sprawował papieski lennik. Pierwszym został Gotfryd z Bouillon, który odmówił jednak przyjęcia korony królewskiej powstającego Królestwa Jerozolimskiego. Gotfryd przyznał jednak sobie skromniejszy tytuł obrońcy Grobu Świętego. Następca Gotfryda, Baldwin po śmierci swojego brata w roku 1100 przyjął koronację królewską. Kiedy pierwszy król Jerozolimy ugruntował swą władzę w Ziemi Świętej, postanowił podjąć ekspansję terytorialną wzdłuż wybrzeża śródziemnomorskiego, zdobywając twierdze muzułmańskie, natomiast utworzone nieopodal przez krzyżowców państwa lewantyńskie Trypolisu, Antiochii i Edessy zwasalisował i uczynił je zależnymi od państwa jerozolimskiego, mającego dzierżyć najsilniejszą władzę w regionie.
Państwa łacińskie były de facto koloniami Zachodu, czego dowodem było oprócz władzy namiestników papieskich, intensywne osiedlanie się zubożałego rycerstwa i krewnych rycerzy walczących o Ziemię Świętą, którzy otrzymywali tu lenna. Europejscy mieszczanie osiedlali się jako kupcy w miastach Lewantu. Wśród zamieszkującej państewka krzyżowców bogatej ludności dominowały rody francuskie. Wśród mieszczan przeważali natomiast kupcy z północnej Italii. Obok nich swoje faktorie zakładali kupcy syryjscy, greccy, ormiańscy i żydowscy. Najniżej w hierarchii społecznej stali muzułmańscy chłopi, którzy musieli uiszczać czynsz dla panów feudalnych. Wynosił on od 1/4 do 1/3 zbiorów.