Rozdział
Mezopotamia - wstęp

Ludność Mezopotamii

Podstawą określania przynależności etnicznej jest język, który można zidentyfikować na podstawie źródeł pisanych. Dopiero od momentu pojawienia się języków można rozstrzygnąć z jaką grupą etniczną mamy doczynienia. Obszar Bliskiego Wschodu zamieszkiwały głownie ludy semickie takie jak: Akadowie, Amoryci i Aramejczycy. Z tymi ostatnim spokrewnieni byli Hebrajczycy. Wybrzeże Morza Śródziemnego między Azja Mniejszą a Egiptem zamieszkiwali Fenicjanie, również ludność zamieszkująca Egipt mówiła językiem z rodziny semickich.

Ważne miejsce w historii Bliskiego Wschodu zajmują Sumerowie którzy zamieszkiwali południową Mezopotamię, niebyli jednak spokrewnieni z ludami semickimi. Ich języka nie udało się powiązać z żadną znaną rodziną językową.

W początkach II tys. p.n.e. na Bliskim Wschodzie pojawiły się przybyłe prawdopodobnie z Europy Wschodniej nowe ludy- Indoeuropejczycy, protoplaści większości europejskich narodów(poza Baskami, Finami, Estończykami i Węgrami). Około roku 2000 p.n.e. indouropejczycy rozpoczęli wędrówkę, część z nich na południe Europy, a cześć w kierunku Wyżyny Irańskiej i dalej do Indii.

Cywilizacja

Szczególne miejsce w dziejach ludzkości zajmuje miasto. To właśnie w mieście dokonał się najpełniejszy rozwój cywilizacji, bez miasta trudno sobie wyobrazić jakąkolwiek organizacje społeczno-polityczną, czy państwo. W mieście narodziła się cywilizacja rozumiana jako suma osiągnięć technicznych i kulturowych, jako wytwór społeczeństwa, które osiągnęło wysoki poziom rozwoju.

Przełom w cywilizacji określany mianem rewolucji urbanistycznej(miejskiej) dokonał się IV tys. lat p.n.e. wówczas w południowej Mezopotamii w pobliżu Zatoki Perskiej powstało kilkanaście miast, były to pierwsze miasta w skali globu a jednocześnie pierwsze państwa.

Mapa Mezopotamii z zaznaczonymi miastami

Powstanie pierwszych Państw

Państwo jest najwyższym etapem organizacji społeczeństwa, powstałym w wyniku potrzeb jakie niosło za sobą życie osiadłe. obrona przed zewnętrznym zagrożeniem zależała od koordynacji działań wszystkich mieszkańców osady. Wspólne przedsięwzięcia wymagały współpracy większej grupy osób, ktoś musiał zając się planowaniem i koordynacja. Wykształciło się pojęcie władzy i znaczenia pewnych osób. Dokonała się też hierarchizacja społeczeństwa, czyli jego zróżnicowanie. Zjawiskom tym towarzyszyły pogłębiające się podziały majątkowe. Sprawujący władzę gromadzili w swoim ręku coraz więcej dóbr, uważali też że należą się im przywileje np. mniejsze niż ogólnie przyjęte obciążenia na rzecz wspólnoty. Ponadto rozwój rzemiosła i handlu różnicował społeczeństwa według kryterium zawodowego. Ich sprawne funkcjonowanie wymagało stworzenia odpowiednich ram organizacyjnych, doprowadziło to do pojawienia się państwa jako instytucji obejmującej wszystkich mieszkańców określonego terytorium. Władza wymaga uzasadnienia. Podwładnym wpajano, że sprawujący ją obdarzeni zostali szczególnymi cechami, które dawały im prawo do zajmowania w społeczeństwie lepszej pozycji. Najczęściej tłumaczono że władza pochodzi od bogów, a więc ma charakter nadprzyrodzony, stojący na czele państwa król, z reguły jednocześnie najwyższy kapłan jest pośrednikiem między światem boskim a ziemskim. Wola monarchy była więc wolą bogów, a prawo które stanowił - prawem boskim. Sprzeciw wobec monarchy w obojętnie jakiej formie, był więc świętokradztwem, targnięciem się na porządek ustanowiony przez bogów. Nazywano to ideologią władzy.

Pismo

Powstanie państw zbieżne jest z wynalezieniem pisma. Najwcześniej pojawiło się ono w Mezopotamii, co wiązało się z potrzebami rachunkowymi i administracyjnymi. Zachowane pierwsze pismo nazywamy obrazkowym lub piktograficznym, bo każdy obrazek oznacza słowo, z czasem pismo znalazło szersze zastosowanie co spowodowało wzrost liczby symboli. Nie dawało ono możliwości pełnego wyrażania myśli, ponieważ nie było w nim znaków na zapisanie czasowników i przymiotników. Potrzeby te legły u podstaw powstania pisma ideograficznego, czyli pojęciowego. Z czasem poszczególnym znakom zaczęto nadawać wartości fonetyczne czyli dźwiękowe. Przestał się liczyć wygląd znaku, ponieważ każdemu znakowi przypisana była spółgłoska lub grupa spółgłosek. Aby uniknąć pomyłki, bo każdy ze znaków może mieć wiele znaczeń dodawano do znaków determinatywy, czyli elementy graficzne wyraźnie określające jego znaczenie. Stopniowo znaki stawały się coraz prostsze w zapisie i jednocześnie oddalały się od swojego pierwotnego wyglądu.

Rola wielkich rzek

Najstarsze cywilizacje świata powstały w dorzeczach wielkich rzek. W Mezopotamii nad Eufratem i Tygrysem, w Egipcie nad Nilem, w Azji Południowej nad Indusem, oraz na Dalekim Wschodzie nad Huang He(Żółta Rzeka). Zagrożeniem dla człowieka były powodzie, ale jednocześnie rzeki wylewając nawadniały przyległe tereny i użyźniały glebę poprzez nanoszenie ogromnych warstw mułu. Dzięki temu ziemia była urodzajna i bardzo łatwa w uprawie. Żeby jednak gospodarować w dolinach wielkich rzek ludzie musieli nauczyć się zaradzić niebezpieczeństwu powodzi. Najwcześniej nauczyli się tego neolityczni rolnicy w górskich dolinach Żyznego Półksiężyca. Stamtąd stopniowo zaczęli przesuwać się od ok. VI tys. p.n.e. w kierunku południowej Mezopotamii. Dzięki umjętności budowania sytemu irygacyjnego, a zatem skutecznej walce z żywiołem, południowa Mezopotamia w stosunkowo krótkim czasie w trakcie V i w początku IV tys. p.n.e. została gęsto zaludniona. Na jej obszarze powstała najstarsza cywilizacja świata, od jej twórców - Sumerów nazywamy ją cywilizacją sumeryjską.