Historia powszechna/Starożytna Nubia
Starożytna Nubia
Pierwszą znaną kulturą na terenach Nubii była kultura Grupy A, która rozwijała się w Dolnej Nubii od IV tysiąclecia p.n.e. do ok. 2700 r. p.n.e., prym po niej przejęła zaś ok. 2200 r. p.n.e. kultura Grupy C. Równocześnie w Górnej Nubii istniała kultura Kerma (nazywana tak od miasta leżącego na południe od III katarakty). Pierwotni Nubijczycy, zwłaszcza członkowie kultury grupy C zajmowali się hodowlą owiec. Susze w III tysiącleciu p.n.e. zmusiły część pasterzy do osiedlenia się w dolinie Nilu.
Do końca II tysiąclecia p.n.e. Egipcjanie utrzymywali kontakty handlowe z Nubijczykami, dzięki czemu do Egiptu trafiało złoto, wonności, heban, drewno akacji nilowej, kość słoniowa, olej, dzidy, skóry panter, strusie pióra oraz żywe zwierzęta (np. małpy, żyrafy). W okresie Średniego Państwa w Egipcie (ok. 2049 – 1797 p.n.e.) Egipcjanie rozpoczęli regularny podbój Nubii. W rejonie II katarakty we wzniesionych warowniach stacjonowały garnizony faraona, strzegące bezpieczeństwa granic, od XIX w. p.n.e. zaś wzdłuż I katarakty istniał kanał, umożliwiający ekspansję militarną, a zbudowany z rozkazu faraona Senureta III, który uprzednio stłumił powstanie nubijskie. Egipt utracił Nubię, kiedy stał się zależny od państwa Hyksosów, jednak po ich wypędzeniu przez faraona Jamesa (1534 – 1508 p.n.e.) Dolna Nubia dostała się na powrót pod panowanie egipskie, w przeciwieństwie do Nubii Górnej. Wkrótce ustanowiono gubernatora nubijskiego, rezydującego w twierdzy Buhek. W XVI w. p.n.e. Egipcjanie zahamowali na dłuższy czas rozwój Nubii, niszcząc kulturę Kermy. W okresie Nowego Państwa (ok. 1534 – 1085 p.n.e.) władza Egipcjan sięgała do IV katarakty. Na okupowanym terytorium szerzono kult Amona-Re oraz wprowadzano administrację, której głównym zadaniem było ściąganie trybutów.
Ok. 950 r. p.n.e. Nubijczycy utworzyli niezależne od Egiptu królestwo Kusz, sięgające w czasach największej potęgi od Hiera Sykaminos (obecnie Al-Muharraka) na północy, po VI kataraktę na południu. Niekorzystne warunki komunikacyjne między poszczególnymi częściami rozległego terytorium – Nil na wielu odcinkach nie był spławny, a drogi wiodące przez pustynie wymagały zakładania i utrzymywania studni – wpływały na zróżnicowany rozwój odizolowanych części kraju. Królestwo Kusz objęło ziemie zajmowane wcześniej przez ludność kultury Kerma. Okres napatański to pierwsza epoka w dziejach Kusz, której nazwa pochodzi od miasta Napaty, założonego prawdopodobnie w czasach Totmesa (1504 – 1450 p.n.e.). Przez pierwsze stulecia istnienia miasto graniczne, ośrodek handlu z Egiptem a także ośrodek kultu tebańskiego Amona-Re stał się ok. VIII w. p.n.e. stolicą królestwa Kusz.
O pierwszych władcach kuszyckich wiadomo bardzo mało. Pierwszym z nich był Alara, następnie zaś panował Kaszta (760 – 747 p.n.e.), który udał się do Teb, gdzie zmusił Szepanupet I, zwaną boską małżonką Amona do adopcji swojej córki, Amenardis. Syn Kaszty, Pianchi (ok. 747 – 716 p.n.e.) sprawował początkowo władzę nad Tebainą jedynie formalnie. Wezwany na pomoc przez kapłanów Amona z Egiptu pokonał Tefnachta (727 – 720 p.n.e.), władcę z Sais w delcie Nilu, który dążył do zjednoczenia pod swym berłem całego kraju. Wykutą w ogromnej, granitowej steli historię wojny z Tefnachtem władca Kusz podarował świątyni w Dżebel Barkal. Umierając nakazał wybudować na swoim grobie piramidę, co uczynił jako pierwszy w Nubii.