Historia powszechna/Starożytny Egipt

Rozdział
Starożytny Egipt

Historia starożytnego Egiptu

Czasy predynastyczne

Pierwsi ludzie na terenach Egiptu

Już 300 000 lat temu ludzie pojawili się na ziemiach egipskich. Byli to pierwotni łowcy, przemierzający wielkie połacie ziemi w pogoni za zwierzyną. Większość spośród nich pojawiło się w Egipcie północnym i terenach przyległych do niego.

Rewolucja neolityczna

Pierwsi rolnicy i hodowcy przybyli prawdopodobnie z ziem Bliskiego Wschodu pod koniec VI tysiąclecia p.n.e. Byli oni być może odległym przodkami starożytnych Egipcjan. Główne ośrodki tych pradawnych osadników znajdowały się w okolicach Bani Salamy (południowo-zachodnia krawędź delty Nilu) i Al-Umari (na południowy wschód od Kairu).

Kultura Badari

Około tysiąc lat później, w II połowie V tysiąclecia p.n.e. pojawiła się pierwsza predynastyczna kultura południowego Egiptu, zwanego Górnym, nosząca nazwę Badari. Jej przedstawiciele trudnili się m.in. rolnictwem i hodowlą, jednak mimo tego ich kultura materialna nie była uboga, pojawiły się także pierwsze oznaki zróżnicowania społecznego.

Kultury Dolnego Egiptu

Na północy, w Dolnym Egipcie w IV tysiącleciu p.n.e. narodziła się odrębna od nakadyjskiej kultura. Najważniejsze pozostałości odkryto w miejscowościach Al-Ma'adi oraz Buto. Wyraźne są związki z ludami Bliskiego Wschodu, m.in. Kananejczykami z Palestyny. Dużą rolę w gospodarce odgrywała miedź.

Kultura nakadyjska

W pierwszych wiekach IV tysiąclecia p.n.e. w Górnym Egipcie pojawiła się w:kultura nakadyjska. Jej pozostałości odkryto m.in. w miejscowościach Nakada, Al-Amra i El-Gerzea. Kultura ta szybko się rozprzestrzeniła, obejmując ziemie aż po deltę Nilu na północy i Nubię na południu i wypierając stamtąd kulturę dolnoegipską. Wśród jej członków coraz wyraźniejszy stawał się podział na grupy społeczne, zależny od zamożności poszczególnych ludzi, rodziła się także lokalna elita. Rozwój cywilizacji nakadyjskiej jeszcze bardziej przyspieszył handel z ludami ze wschodu, co umożliwiło wcześniejsze opanowanie szlaków łączących Egipt z Azją. Z czasem ludność Egiptu stała się bardziej jednolita etnicznie i kulturowo, powstawały także coraz bardziej potężne państwa. Prawdopodobnie w ostatniej fazie kultury nakadyjskiej jedynie dwa z nich liczyły się na arenie międzynarodowej: Tinis, położone w pobliżu późniejszego Abydos (egip. Abdżu) oraz Hierakonpolis (egip. Nechen). W tamtych czasach kształtowała się władza królewska, symbolika, pismo egipskie. Ówczesną dynastię nazywano dynastią 0. Według niektórych historyków jej członkom udało się zjednoczyć nie tylko Górny ale także Dolny Egipt, jednak za pierwszego pewnego władcę obu państw uważany jest faraon Narmer (ok. 3000 p.n.e.), wywodzący się z Tinis.

Okres wczesnodynastyczny

Uważany za pierwszego członka dynastii I lub ostatniego dynastii 0 faraon Narmer był pierwszym pewnym władcą całego Egiptu, choć niewykluczone, że zjednoczenia dokonali wcześniejsi władcy górnoegipscy. W czasach Narmera oraz jego następcy Horusa-Ahy powstawała sieć kanałów irygacyjnych (nawadniających kraj), narodziło się miasto Memfis, zaczęto spisywać kroniki, powstawały liczne świątynie, posągi bóstw. Siedzibą faraonów pozostawało Abydos. Po Horusie-Asze Egiptem rządziło kolejnych sześciu królów z I dynastii, którzy wykształcili pierwszy egipski kalendarz, w budownictwie zaś zaczęli używać kamienia. Następca Ahy - Dżer dokonał podboju Nubii, jego następcy jednak utracili wpływy w Palestynie. Okres względnego spokoju w państwie trwał w czasie rządów kolejnych pięciu władców z dynastii I oraz w pierwszej połowie panowania II dynastii. Dynastia ta była znacznie bardziej związana z Górnym Egiptem, aniżeli poprzednia, za jej czasów władców zaczęto chować w Sakkarze. W drugiej połowie rządów II dynastii w Egipcie dochodzić zaczęło do walk wewnętrznych, powodowanych przez dążenie poszczególnych lokalnych ośrodków do naczelnej pozycji. W tym czasie (panowanie Peribsena) miejsce opiekuńczego władców boga Horusa, przedstawianego jako siedzący na serechu sokół, zajął Set, według mitologii jego odwieczny rywal i zabójca jego ojca, Ozyrysa, wyobrażany jako człowiek z głową dziwacznego zwierzęcia. Siedziba władców przeniesiona została do Abydos. Kres walkom położył dopiero faraon Chasechem, panujący do ok. 2686 roku p.n.e., który na swym serechu umieścił zarówno postać Horusa, jak i Seta. Tenże Chasechem był również ostatnim monarchą, wywodzącym się z II dynastii.

Stare Państwo

Organizacja państwa

Przejęcie władzy w Egipcie po śmierci Chesechema przez III dynastię było początkiem nowego okresu w dziejach Egiptu: Starego Państwa. Kraj był już wtedy zjednoczony po okresie walk w czasach II dynastii, lokalne ośrodki władzy zanikały na rzecz głównego, centralnego ośrodka, wprowadzano ogólnokrajowe prawo, ustalano system podatkowy. Uformowała się również administracja Egiptu, na której czele stał dostojnik, nazywany czati, obecnie zaś określany mianem wezyra. Państwo podzielone zostało na jednostki, zwane nomami, w których, za pomocą skomplikowanego aparatu biurokratycznego rządzili nomarchowie. W rejonach przygranicznych, zwłaszcza w bliskim sąsiedztwie Nubii i Synaju władza nomarchów była ograniczona na rzecz oficerów, dowodzących licznymi, stacjonującymi tam garnizonami. W rejonach zasobnych w różnego rodzaju kruszce znajdowały się podległe bezpośrednio władcy (przynajmniej formalnie) kopalnie.

Potęga IV dynastii

Po okresie stabilizacji państwa pod względem ekonomicznym, militarnym i dyplomatycznym przez członków III dynastii nastąpił okres świetności, przypadający na rządy dynastii IV, spośród której pierwszym faraonem był Snofru (2655 - 2607 p.n.e.), zapamiętany przez społeczeństwo jako dobry, mądry i sprawiedliwy władca. Z nieznanych nam przyczyn kazał wznieść sobie aż dwie piramidy, obie położone w Dahszu. Dokończył ponadto budowę piramidy w Medum, której budowę rozpoczął prawdopodobnie jego poprzednik. Po Snorfu faraonem został jego syn Cheops, który kazał wznieść największą z piramid egipskich. Znajdowała się ona na płaskowyżu w Gizie. Według piszącego w około XX wieków później greckiego historyka Herodota budowało ją 100 tysięcy chłopów, którzy w czasie wylewów nilu ściągani byli z całego kraju. Obok głównej piramidy wzniesiono także mniejsze, przeznaczone dla kobiet, spokrewnionych, pochodzących z dynastii królewskiej. Cheops pamiętany był przez Egipcjan jeszcze wiele tysiącleci po jego śmierci: był symbolem despotyzmu i władzy absolutnej, jednak informacje te są niewiarygodne, pochodzą bowiem z bardzo późnego okresu. W rzeczywistości nie wiemy, jakie były rządy tegoż władcy. Po jego śmierci panowali kolejni faraonowie z IV dynastii, w tym Chefren i w:Mykerinos, za których rządów powstały w Gizie kolejne, ogromne piramidy, jednak nie dorównywały rozmiarami tej wzniesionej przez Cheopsa. Bezpośredni następca Cheopsa - Dżeedefre jako pierwszy monarcha ogłosił się Synem Re. Miało to związek z nasilaniem się kultu Re w Egipcie, którego najwierniejszymi czcicielami byli władcy z V dynastii. . . .

Perskie panowanie

W VI wieku p.n.e. na Bliskim Wschodzie powstało rządzone przez dynastię Achemenidów silne i potężne państwo Persów, którzy skupili w swoich rękach tereny od zachodnich krańców Azji Mniejszej po Dolinę Indusu, próbowali również, choć bezskutecznie podbić Grecję. Czując się zagrożony przez Persów faraon Jahmes II (gr. Amazis) zawarł wymierzone przeciw nim sojusz z Babilonią i Spartą, jednak sprzymierzeńcy nie zdołali doprowadzić do klęski wrogiej potęgi: w 539 roku p.n.e. pod naporem wojsk nieprzyjaciela pod wodzą Cyrusa II Wielkiego. Z Persami przyszło zmierzyć się następcy Jahmesa - faraonowi Psametykowi III. Wspierany przez oddział spartańskich hoplitów oraz najemników z innych miast greckich egipski król zagrodził drogę Persom, dowodzonym przez Kambyzesa II, syna Cdyrusa pod Peluzjum (Pelusium), gdzie poniósł bezdyskusyjną klęskę. Niewielka część oddziałów faraona zdołała uciec, reszta zginęła w starciu, sam monarcha zaś dostał się do niewoli.

Okres ptolomejski

Aleksander III Wielki w Egipcie

Po zwycięstwie nad Persami króla Dariusza III pod Issos władca Macedonii Aleksander III Wielki ruszył na południe, ku stolicy Fenicji - mieście Tyr, który mimo zaciętego oporu w końcu uległ. Na wieść o tym przed Aleksandrem poddaly się wszystkie miasta, położone na wybrzeżu, aż po Gazę - silnie obwarowaną twierdzę, będącą bramą, broniącą dostępu do Egiptu. Po trwającym 2 miesiące oblężeniu Macedończycy zdobyli miasto i wzdłuż wybrzeża ku delcie Nilu. Widząc ich potęgę perski satrapa Mazakes, rządzący w Memfis poddał się bez walki. Ludność egipska przyjęła Aleksandra jako wybawiciela; król został koronowany jako faraon, uznany za wcielenie oraza syna Re i Ozyrysa, zapewnił Egiptowi wolność wyznania i złożył ofiarę Apisowi. Rozazał odbudować świątynie w Karnaku i Luksorze, zniszczone 200 lat wcześniej przez Kambyzesa II. Po jakimś czasie wódz opuścił Egipt i udał sie wgłąb Azji, by kontynuować swoją kampanię przeciwko Persom.

Społeczeństwo

Władcy

Państwem kierowali dynastyczni władcy – faraonowie, którym przydawano boskie pochodzenie, uznając ich za synów boga-słońca Re (Ra). Wierzono w ich nieśmiertelność i dlatego mumifikowano ciała zmarłych władców, umieszczając je w specjalnie w tym celu budowanych grobowcach. Z biegiem lat grobowce te kształciły się w monumentalne, kamienne piramidy (w okresie Starego i Średniego Państwa), by następnie w czasach Nowego Państwa przekształcić się w podziemne kompleksy grobowe.

Zwykli ludzie nie byli godni, aby wymawiać imię swego władcy dlatego mówili o nim faraon, co oznaczało wielki dom, czyli królewski pałac.

Ciekawostką jest że po zjednoczeniu Górnego i Dolnego Egiptu w 3100r. p.n.e. faraon nosił podwójną koronę symbolizującą władzę nad dwoma państwami.

Życie w Egipcie mogło się rozwijać tylko nad Nilem, który co roku regularnie wylewał, nanosząc na wyschniętą ziemię żyzny muł. Właśnie wokół delty i doliny dolnego Nilu skupiało się życie starożytnych Egipcjan.

Gospodarka

System irygacyjny

Był to system, który miał za zadanie kontrolowanie wylewów Nilu. Przy pomocy kanałów i śluz doprowadzano wodę do basenów zalewowych, które otoczone były wysokimi groblami ziemnymi i krawędziami pustyni. Starano się przy tym maksymalnie zwiększyć obszar zalewowy doprowadzając wodę tam gdzie nie doszedłby naturalny wylew lub gdzie uprawiano rośliny wymagające dużo wilgoci. Baseny napełniano wodą do wysokości 1,5 metra i przetrzymywano około 40 dni. Następnie otwierano śluzy i wpuszczano resztki wody, które oprócz nawadniania pół uprawnych nanosiły żyzny muł rzeczny oraz zabierały nadmiar szkodliwych soli mineralnych. Po spłynięciu wód i osuszeniu gruntu ziemię dzielono między chłopów. Część ziemi otrzymywali władca i świątynie. Dzięki urodzajnej glebie i ujarzmieniu wód Nilu Egipcjanie uzyskiwali ponad 20-krotnie większe plony zbóż - głównie pszenicy i jęczmienia. Dobrze funkcjonujący system irygacyjny zapewniał wyżywienie całej ludności Egiptu, a także uzyskanie nadwyżki żywności, którą można było wymienić na cenne surowce. System odegrał także ważną rolę w procesie powstanie państwa egipskiego.

Zaplecze surowcowe

Skalne brzegi doliny Nilu dostarczały rozmaitych rodzajów kamienia, od twardego marmuru do łatwiejszych w obróbce piaskowców i wapieni. Na pustyni na wschód od Nilu oraz w Nubii wydobywano złoto, a na półwyspie Synaj miedź. Brakowało rud ważnych metali, głównie cyny i żelaza oraz drewna nadającego się do budowy statków.

Kultura i sztuka

Pismo starożytnych Egipcjan

Pismo egipskie pojawiło sie tuż po powstaniu państwa egipskiego, które miało miejsce w roku 3100 p.n.e. w wyniku połączenia dwóch istniejących wcześniej królestw Górnego i Dolnego Egiptu. Początkowo pismo egipskie było pismem piktograficznym (obrazkowym). Później pojawiły się ideogramy. Były to znaki umożliwiające zapis m.in. czynności, imion własnych, stanów ducha. Pismo egipskie z czasem przekształciło się w pismo analityczne, w którym obok ideogramów pojawiły się znaki o wartości fonetycznej. Były to m.in. znaki dla sylab i spółgłosek.

Architektura starożytnego Egiptu

Piramida Chefrena – jej nazwa brzmi: Chefren-jest-Wielki. Jest drugą co do wielkości piramidą starożytnego Egiptu w Gizie i grobowcem faraona Chefrena – czwartego z kolei władcy z IV dynastii. Był on również budowniczym Wielkiego Sfinksa.

Najstarsze zachowane szczątki osad i cmentarzyska pochodzą z okresu predynastycznego, czyli z czwartego tysiąclecia p.n.e. Domy Egipcjan wznoszone w tym czasie to szałasy z trzciny i papirusu, później z rzecznego mułu na szkielecie z drewna. Informacji o życiu codziennym dostarczają odnalezione w grobach naczynia, ozdoby, narzędzia pokryte malowidłami i płaskorzeźbami. Za najcenniejsze uważane są odnalezione palety do rozcierania barwników. Ceramika odkryta w grobach wykonana z rzecznego syltu (muł nilowy) była wypalona na kolor czerwony lub czarny.

Najstarsze grobowce władców, nazywane mastabami, miały przekrój trapezu, a ich prostokątna podstawa była usytuowana dłuższą osią na kierunku północ-południe. W części podziemnej znajdowały się komory. Mastaby wznoszone były z suszonej cegły, a powierzchnię zabezpieczano cienką warstwą wapna.

Rozwój architektury starożytnego Egiptu obejmuje okres od czwartego tysiąclecia p.n.e. do IV wieku naszej ery. Całą tę epokę cechowała jedność artystycznych form, ciągłość rozwoju oraz funkcja służebna wobec władców i religii. Sztuka pomagała w utrzymaniu i utrwalaniu ustalonego porządku społecznego.

Religia starożytnych Egipcjan

Dużą rolę w życiu Egipcjan odgrywały wierzenia religijne. Egipcjanie wierzyli w wielu bogów (politeizm). Czczono głównie siły przyrody. Szczególnym kultem otaczano Nil i słońce. Licznym bóstwom przydawano postacie ludzkie z głowami zwierzęcymi (Horus z głową sokoła, Chnum z głową barana). Wierzono, że bóstwa przebywać mogą w ciele świętych zwierząt, za jakie uważano czarnego byka, zwanego Apisem, a także m.in. krokodyle, ibisy, jastrzębie i koty. Ku czci bogów wznoszono gigantyczne kamienne świątynie, którymi opiekowali się kapłani, gromadzący w nich wielkie bogactwa. Kapłani, obok faraonów, stanowili również istotny czynnik w sprawowaniu władzy, a nierzadko to właśnie oni tak naprawdę rządzili w kraju. Posiadłszy wiedzę o zjawiskach przyrody, wprowadzili podział roku na 12 miesięcy i 365 dni (tzw. kalendarz egipski), potrafili przewidzieć zaćmienie słońca i wylewy Nilu, kierowali pracami nawadniającymi i budowlanymi.

Linki zewnętrzne

• [http://egipt.wikia.com/wiki/Strona_g%C5%82%C3%B3wna Egiptopedia - wolna encyklopedia starożytnego Egiptu.