Historia powszechna/Unia lubelska

Za czasów panowania Zygmunta Starego (1506-1548) unia personalna polsko-litewska była "przymierzem obronnym". Idea zacieśniania stosunków obu państw wyszła od szlacheckiego obozu egzekucji praw. W akcie witebskim z 1562 roku szlachta zebrana na sejmie obozowym sama prosiła króla o unię z Litwą - "dla wspólnej obrony i obierania jednego króla". Zygmunt August (1548-1572) nie mając już nadziei na narodziny nastepcy, stał się gorącym rzecznikiem przekształcenia unii personalnej w realną. Bezpotomna śmierć ostatniego Jagiellona mogła bowiem doprowadzić do osłabienia zarówno Litwy jak i Korony. Stronnictwo egzekucyjne zmierzało do wcielenia ziem Wielkiego Księstwa do Korony. Tego warunku nie była w stanie przyjąć Litwa, aczkolwiek część szlachty litewskiej zdecydowanie popierała plany zacieśnienia unii. Od kilkunastu lat litwa przezywała przemiany cywilizacyjne przybliżające gospodarkę i ustrój księstwa do wzorca polskiego. W latach 1564-1565 nastąpiło pewne zrównanie różnych kategorii szlachty litewskiej, wprowadzono obok istniejącego już wcześniej podziału na województwa, powiaty, sejmiki powiatowe, zreformowano sądownictwo. Powstał też sejm litewski podobny strukturą do polskiego.

Pod koniec 1568 roku odbyły się wspólne polsko-litewskie obrady sejmowe. Król Zygmunt August przelał wtedy swoje prawa dziedziczne na Koronę. Obrady były bardzo burzliwe. Po trzech miesiącach litwini opuścili Lublin.

Dla uzyskania ustępstw król wymusił inkorporację do Polski terenów Podlasia, Kijowa, Kijowszczyzny nadając szlachcie tych ziem przywileje szlachty polskiej. 1 lipca 1569 roku podpisano akt Unii Lubelskiej na mocy której Korona i Wielkie Księstwo Litewskie stworzyły Rzeczpospolitą Obojga Narodów. Wspólny miał być razem obierany władca - król Polski będący jednocześnie wielkim księciem, sejm, moneta (ale bita odzielnie), polityka zagraniczna i obronna. Każdy z dwóch uczestników unii zachowywał własne terytorium, odrębne prawo, sądownictwo w prawach, gwarantując wolność osiedlania się i nabywania dóbr w obu krajach. Unia Lubelska zakończyła trwający od 200 lat związek personalny Krakowa i Wilna. Rzeczpospolita stała się krajem wielonarodowym, przy czym szlachta litewska i ruska zaczęła się polonizować. Powierzchnia ziem włączonych do Polski w myśl postanowień unii była trzykrotnie większa od ziem rdzennej Polski.

Znaczenie związku Polski z Litwą było ogromne. Powstała Rzeczpospolita Obojga Narodów - ogromne, silne, liczące się w Europie państwo. Nastąpił rozwój gospodarczy, kulturalny (zaznaczyły się wpływy kultury wschodniej). Niestety nieuniknione było wciągnięcie przez Litwę Polski w swoją politykę zagraniczną, czego efektem był udział Polaków w wojnach z Moskwą czy Tatarami. Udało się za to pokonać wspólnego wroga - Zakon Krzyżacki. Mimo licznych problemów, kłopotów związek polsko - litewski okazał się tworem bardzo trwałym. Jest dla nas przykłądem integracji narodów, kultur, obyczajów.

Podjęte unie, związane z nimi decyzje dawały nadzieje na lepsze jutro. Ich skutki były kresem drogi oraz jej początkiem. Kwestię sporną pozostaje ocena owych decyzji i następstw jakie za sobą niosły. Układ zawierane według zasady "do ut des" - daję abyś dał - były tylko doraźnym wyjściem z sytuacji. Żadna ze stron nie znała bowiem swej przyszłości - teraz już wspólnej. Pozostawało im tylko wierzyć, że to, co na owe czasy stworzyli było najlepszym z możliwych.