Kaszubski/Gramatyka/Zaimki

<< Spis treści

Zaimki osobowe

Zaimkami osobowymi zastępuje się rzeczowniki, które mogą być użyte jako podmioty zdań.

Liczba pojedyncza:

1. jô
2. të (Wë)
3. òn, òna, òno

Liczba mnoga:

1. më lub ma
2. wa
3. òni, òne

W przypadku drugiej osoby liczby pojedyńczej (të), jeżeli zwracamy się z szacunkiem, używamy formy Wë (tzw. pluralis maiestaticus). Forma ta jest typowa dla większości języków słowiańskich, oprócz polskiego, w którym używa się w takim przypadku wyrazu pan, pani, panna.

Odmiana zaimków osobowych

Zaimki osobowe -- podobnie jak rzeczowniki -- ulegają deklinacji:

Flaga Kaszub Persónowé zamiona - pòjedinczô lëczba

Przëpôdk 1. òs. 2. òs. 3. òs. Nazéwôcz (chto? co?) jô të òn òna/na òno/no Rodzôcz (kògò? czegò?) mnie/mie cebie/ce jegò/niegò/gò ji/jé/ni jegò/niegò/gò Dôwôcz (kòmù? czemù?) mnie/mie tobie/ce/cë jemù/mù ji jemù/mù Winowôcz (kògo? co?) mnie/mie/miã cebie/ce/cã jegò/jen/gò jã/niã je/nie Narzãdzôcz (kògùm? czim?) mną tobą nim nią nim Môlnik (ò kògùm? ò czim?) mnie/mie cebie/tobie nim ni nim Wòłiwôcz (-) jô të òn òna/na òno/no

Flaga Kaszub Persónowé zamiona - wielnô lëczba

Przëpôdk 1. òs. 2. òs. 3. òs. Nazéwôcz (chto? co?) më/ma wë/wa òni/ni òne/ne Rodzôcz (kògò? czegò?) nas/nôs/naju/naji was/wôs/waju/waji jich/jejich/nich Dôwôcz (kòmù? czemù?) nóm/nama/nami wóm/wama/wami jim/jima Winowôcz (kògo? co?) nas/nôs was/wôs jich je Narzãdzôcz (kògùm? czim?) nami/nama wami/wama nimi/nima/jima Môlnik (ò kògùm? ò czim?) nas/nôs was/wôs nich Wòłiwôcz (-) më/ma wë/wa òni/ni òne/ne

Zaimki dzierżawcze

Zaimki dzierżawcze (lub dzierżawne) służą do zastąpienia wyrazu określającego posiadacza czegoś i odmieniają się jak przymiotniki. Analogicznie jak przymiotnik, zaimek zmienia się w zależności od rodzaju gramatycznego wyrazu, który następuje po nim.

Liczba pojedyńcza:

1. mój, mòja, mòje
2. twój, twòja, twòje
3. jegò, ji, jegò

Każdą z podanych form stosujemy dla innych rzeczowników innego rodzaju, tak samo jak w języku polskim. Dla rzeczowników rodzaju męskiego stosujemy pierwszą formę, np. mój pùjk (mój kot). Jeżeli rzeczownik jest rodzaju żeńskiego to wybierzemy drugą, np. mòja karwa (moja krowa). W przypadku rodzaju nijakiego - trzecią, np. mòje dodóm (mój dom rodzinny). W trzeciej osobie sytuacja przedstawia się inaczej. Mówimy: to jest jej kot/krowa/dziecko, to jest jego kot/krowa/dziecko i tak też jest w języku kaszubskim.

Przykłady:

To je mój aùtôł. To je mòja knéga. To je mòje dzeckò.

To je twój aùtôł. To je twòja knéga. To je twòje dzeckò.

To je jegò aùtôł/knéga/dzeckò. To je ji aùtôł/knéga/dzeckò.

Liczba mnoga:

1. naj (naji / nasz), naja (najô / nasza), naje (najé / nasze)
2. waj (waji / wasz), waja (wajô / wasza), waje (wajé / wasze)
3. jich, jich

Podobnie jak wyżej, stosujemy dla różnych rodzajów różne formy.

Przykłady:

To je naj (naji/nasz) aùtôł. To je naja (najô, nasza) knéga. To je naje (najé/nasze) dzeckò.

To je waj (waji/wasz) aùtôł. To je waja (wajô/wasza) knéga. To je waje (wajé/wasze) dzeckô.

To je jich aùtôł. To je jich knéga. To je jich dzeckò.

Dodatkowo, stosowany jest zaimek "swój", który zastępuje każdy z poprzednich zaimków, jeżeli przedmiot posiadania należy do podmiotu. Zaimka "swój" nie używa się tylko wtedy, gdy w zdaniu akcent pada na określenie właściciela przedmiotu. Przykłady:

To je mój kòt.

W tym zdaniu podmiotem jest słowo "to", stąd użyto zaimka "mój".

(Jô) żëwiã swòjégò kòta.

Tutaj podmiotem jest "jô", kot należy do podmiotu, stąd jedyną poprawną formą jest "swój".

(Jô) żëwiã nié mòjégò kòta, leno twòjégò.

Tutaj mówiący chce podkreślić, do kogo należą koty i używa zaimków "mój" i "twój".

Zaimek "nikògò" mówi, że przedmiot nie ma właściciela, zaś "kògò/kògòs" -- że ma, ale jest on nieistotny lub nieznany.

Do pytania o właściciela służy zaimek pytajny "kògò".

Odmiana zaimków dzierżawczych

mój, twój, swój

Flaga Kaszub Dosebné zamiona - pòjedinczô lëczba

Przëpôdk m f n Nazéwôcz (chto? co?) mój, twój, swój mòja, twòja, swòja mòje, twòje, swòje Rodzôcz (kògò? czegò?) mòjégò, twòjégò, swòjégò mòji, twòji, swòji mòjégò, twòjégò, swòjégò Dôwôcz (kòmù? czemù?) mòjémù, twòjémù, swòjimù mòji, twòji, swòji mòjémù, twòjémù, swòjimù Winowôcz (kògo? co?) mòjégò, twòjégò, swòjégò mòjã, twòjã, swòjã mòjégò, twòjégò, swòjégò Narzãdzôcz (kògùm? czim?) mòjim, twòjim, swòjim mòją, twòją, swòją mòjim, twòjim, swòjim Môlnik (ò kògùm? ò czim?) mòjim, twòjim, swòjim mòji, twòji, swòji mòjim, twòjim, swòjim Wòłiwôcz (-) mój, twój, swój mòja, twòja, swòja mòje, twòje, swòje

Flaga Kaszub Dosebné zamiona - wielnô lëczba

Przëpôdk m nm Nazéwôcz (chto? co?) mòji, twòji, swòji mòje, twòje, swòje Rodzôcz (kògò? czegò?) mòjich, twòjich, swòjich Dôwôcz (kòmù? czemù?) mòjim, twòjim, swòjim Winowôcz (kògo? co?) mòji/mòjich, twòji/twòjich, swòji/swòjich mòje, twòje, swòje Narzãdzôcz (kògùm? czim?) mòjimi/mòjima, twòjimi/twòjima, swòjimi/swòjima Môlnik (ò kògùm? ò czim?) mòjich, twòjich, swòjich Wòłiwôcz (-) mòji, twòji, swòji mòje, twòje, swòje

<br=clear>

naji, waji

Flaga Kaszub Dosebné zamiona - pòjedinczô lëczba

Przëpôdk m f n Nazéwôcz (chto? co?) naj/naji, waj/waji naja/najô, waja/wajô naje, waje Rodzôcz (kògò? czegò?) najégò, wajégò naji, waji najégò, wajégò Dôwôcz (kòmù? czemù?) najému, wajému naji, waji najémù, wajémù Winowôcz (kògo? co?) naj/naji/najégò, waj/waji/wajégò najã, wajã naje, waje Narzãdzôcz (kògùm? czim?) najim, wajim nają, wają najim, wajim Môlnik (ò kògùm? ò czim?) najim, wajim naji, waji najim, wajim Wòłiwôcz (-) naj/naji, waj/waji naja/najô, waja/wajô naje, waje

Flaga Kaszub Dosebné zamiona - wielnô lëczba

Przëpôdk m nm Nazéwôcz (chto? co?) naji, waji naje, waje Rodzôcz (kògò? czegò?) najich, wajich Dôwôcz (kòmù? czemù?) najim, wajim Winowôcz (kògo? co?) naji/najich, waji/wajich naje, waje Narzãdzôcz (kògùm? czim?) najimi/najima, wajimi/wajima Môlnik (ò kògùm? ò czim?) najich, wajich Wòłiwôcz (-) naji, waji naje, waje

Zaimki zwrotne

Zaimki zwrotne w połączeniu z czasownikami służą do wyrażenia, że podmiot wykonał czynność na samym sobie. W języku kaszubskim występują zaimki zwrotne: "sã", "sebie", "sobie", "se" oraz "so". Każdy z tych zaimków odpowiada zaimkom osobowym, których nie należy używać, gdy podmiot i dopełnienie jest to samo.

• sebie, se

Òn widzy sebie/se w zdrzadle.

• sobie, so, se

Jô kùpił sobie/so/se piãc kilo pòmarańczë.

• se, sã

Bëlno se/sã czëjã.

Zaimki wskazujące

Zaimki wskazujące (kasz. pòkazowné, wskazëjącé) podnoszą się do znanych już z kontekstu pojęć lub ich cech.

nen/ten, na/ta, no/to; tuten, tuta, tuto

Zaimki "nen/ten", "na/ta", "no/to"" oraz "ni/ti" i "ne/te", pełniące funkcje przymiotników, są używane do określenia samego przedmiotu (lub osoby), kiedy chce się wyróżnić jeden z nich z pewnego zbioru przedmiotów, lub położyć większy nacisk niż przy używaniu samego zaimka osobowego. "Nen", "na", "no" są występują głownie w gwarach północno- i środkowokaszubskich, ale mogą być w literackiej kaszubszczyźnie używane zamiennie z odpowiednio "ten", "ta", "to". Zaimki "tuten" (albo "tu ten", "tuta" (albo "tu ta"), "tuto" (albo "tu to"), "tuti" (albo "tu ti") określają przedmioty lub osoby, które znajdują się w zasięgu wzroku rozmówców.

Zaimki "nen/tamten" (albo "tam ten"), "na/tamta" (albo "tam ta"), "no/tamto" (albo "tam to"), "ni/tamti" (albo "tam ti") oraz "ne/tamte" (albo "tam te") pełnią zbliżoną funkcję, ale służą do określania przedmiotów, osób lub pojęć znajdujących się w jakimś sensie dalej od mówiącego. Odmiana tych zaimków jest analogiczna, jak zaimków poprzednich. Zaimki "nen, na, no, ni, ne" mogą dotyczyć także rzeczy (osób) znajdujących się dalej od mówiącego, lub poza zasięgiem wzroku, w czasie przeszłym.

taczi, takô taczé; tak

Zaimki "taczi", "takô" oraz "taczé", pełniące funkcje przymiotników, są używane do określenia cechy przedmiotu (lub osoby), która jest już znana z kontekstu. Nieodmienny zaimek "tak" pełni funkcje przysłówka.

tuwò, tam, stąd(ka), znądka, tądkā, tej

Te zaimki, pełniące funkcje przysłówków, określają znane miejsce lub kierunek ("tuwò/hewò/tu", "tam/henë/tã", "stąd(ka)", "znądka/òdnądka/z hejnë", "tądkã/nądkã") lub czas ("tej/tedë"). Wszystkie są nieodmienne.