Logika dla prawników/Uzasadnianie twierdzeń

Spis treści
1Uzasadnianie twierdzeń 2Uzasadnienia bezpośrednie i pośrednie 3Błędy we wnioskowaniach

Uzasadnianie twierdzeń

Twierdzenia są uzasadniane na różne sposoby; bezpośrednie, pośrednie, dedukcyjne, indukcyjne, ale też i probabilistyczne (oparte na prawdopodobieństwie). Generalnie uzasadniając dane twierdzenie należy pamiętać o postulacie krytycyzmu. Jest to dyrektywa mówiąca, że za prawdziwe należy przyjmować te zdania, które są prawdziwe lub należycie (zdaniem badacza oczywiście, ale też z zachowaniem daleko idącego obiektywizmu) uzasadnione [M. Sieruga].

Uzasadnienia bezpośrednie i pośrednie

Uzasadnienia dzieli się na bezpośrednie i pośrednie. Uzasadnienia bezpośrednie, to uzasadnienia zmysłowe, "naoczne" - naturalnie zakładając, iż zmysły badacza (wzroku, słuchu, węchu, smaku, równowagi) działają prawidłowo. Wśród bezpośrednich wymienia się spostrzeżenia, obserwację oraz eksperyment.

Natomiast na uzasadnienia pośrednie składają się:

• implikacja - omówiony uprzednio funktor prawdziwościowy fałszywy wówczas, gdy racja jest prawdziwa a następstwo fałszywe.
• wynikanie - będące postacią implikacji, w której z racji wynika następstwo na podstawie określonej obiektywnej zależności. Podobnie jak w przypadku zdań modalnych może być to zależność logiczna, strukturalna, przyczynowo-skutkowa i tetyczna.
• wnioskowanie - czyli złożone konstrukcje myślowe pozwalające na wyciąganie następstw z uprzednio postawionych racji. Wnioskowania dzielą się na dedukcyjne oraz niededukcyjne (redukcyjne), wśród których ważną rolę odgrywają wnioskowania indukcyjne.

Jak napisał Zygmunt Ziembiński, "wnioskowanie jest to proces myślowy polegający na tym, że ktoś przyjmując pewne zdanie lub kilka zdań za prawdziwe dochodzi na tej podstawie do przeświadczenia o prawdziwości innego zdania" [Ziembiński]. Zdania, od których rozpoczyna się wnioskowanie zwane są przesłankami a zdanie uznane za prawdziwe w wyniku procesu wnioskowania - wnioskiem. Ponadto pewne przesłanki nie są wyraźnie wypowiadane przez badacza tylko przyjmowane domyślnie. Są to przesłanki entymematyczne. Bez nich zresztą rozumowanie nie byłoby prawdziwe. Można więc rzec, iż są to przesłanki oczywiste i powszechnie znane, nie wymagające udowadniania dla racjonalnie myślącego człowieka.

Narcyz Łubnicki wyjaśniał: "Sąd, z którego wynika jakiś sąd, nazywamy racją tego ostatniego; sąd, który wynika z jakiegoś sądu, nazywamy następstwem tego ostatniego". Zaś rozumowanie logiczne "polega w istocie na przechodzeniu myślowym od racji do następstwa albo od następstwa do racji" [N. Łubnicki, 1964, s. 75].

Oprócz wnioskowań indukcyjnych wśród wnioskowań niededukcyjnych (redukcyjnych) wymienia się także sprawdzenia. Sprawdzenia polegają na weryfikacji pewnej racji, z której wyprowadza się następstwa prawdziwe lub fałszywe. Sprawdzenie będzie pozytywne (zawodne), gdy badacz wyciąga prawdziwe lub fałszywe następstwa z prawdziwej racji. Ponadto będzie negatywne (niezawodne), gdy swoje rozumowanie oprze na sylogiźmie modus tollendo tollens: [(p ⇒ q) ∧ ~q] ⇒ ~p

Odwołując się do przykładu Michała Sierugi można powyższe wnioskowanie i sylogizm ująć przykładem zabicia Jana W. przez podejrzanego. Mianowicie: podejrzany jest podejrzewany o to, że o 12.05 zabił Jana W. w centrum Gdańska. Zarazem pewne jest, że o 12.00 był w Paryżu. Sylogizm modus tollendo tollens mówi nam:

• Jeśli podejrzany zabił Jana W. ("p")
• to o 12.05 był w centrum Gdańska ("q")
• i nie był o 12.05 w centrum Gdańska (ponieważ udowodniono, iż był o 12.00 w Paryżu)
• to nie zabił Jana W. ("~p")

Wnioskowania indukcyjne zaś zalicza się wraz z analogiami do tłumaczeń.

Błędy we wnioskowaniach

W trakcie uzasadniania twierdzeń może dojść do popełnienia różnych błędów, w tym [M. Sieruga]:

• błędu merytorycznego (materialnego) - gdy badacz posługuje się fałszywymi lub nieudowodnionymi przesłankami.

• błędu formalnego (non sequitur) - gdy badacz żywi mylne przekonanie, że wniosek wynika logicznie z przesłanek.

• błędu nieznajomości tezy (ignoratio elenchi) - gdy badacz udowadnia inną tezę niż zamierzał.

• błędu nieuzasadnionej przesłanki (petitio principii) - gdy badacz przyjmuje przesłankę nieuzasadnioną lub tezę, która dopiero ma zostać udowodniona.

• błędu fałszywego połączenia i fałszywego podziału - gdy badacz błędnie uznaje, iż skoro części składowe danego przedmiotu posiadają daną cechę, to ten przedmiot też posiada tą cechę i odwrotnie: skoro przedmiot posiada daną cechę, to jego części również.

• błędu fałszywego następstwa - gdy badacz błędnie uważa, iż skoro jedno zjawisko poprzedza inne zjawisko, to zachodzi między nimi związek przyczynowo - skutkowy; co jest częstym błędem popełnianym przez ludzi.

• błędu wnioskowania z reguły na wyjątek i z wyjątku na regułę

• błędu fałszywej analogii

Przypisy

---

Powrót do spisu treści