Pomocnik olimpijczyka - Elementy wiedzy obywatelskiej i ekonomicznej/Scena polityczna

Scena polityczna

Zwróćcie uwagę, abyście potrafili: • wskazać, odwołując się do wybranych przykładów, różnice między systemem dwupartyjnym a systemem wielopartyjnym • wymienić partie polityczne obecne w Sejmie; wskazać te, które należą do koalicji rządzącej, i te, które pozostają w opozycji. Tego wymaga od Was podstawa programowa.

Polityka, czyli...

Jak jest rozumiany termin polityka (wybór przykładów):

• polityka, czyli sztuka rządzenia państwem,
• polityka, czyli poszukiwanie dobra wspólnego,
• polityka, czyli zgodna z prawem możliwość stosowania przymusu (władzy politycznej),
• polityka, czyli sztuka dochodzenia do kompromisu (rozwiązywania konfliktów),
• polityka, czyli spór o kształt państwa,
• polityka, czyli sztuka wygrywania wyborów.

Konflikt ideologiczny bierze się z różnicy wyznawanych przez ludzi wartości (np. wolność vs równość, wolność vs porządek publiczny, tradycja vs postęp). Odzwierciedleniem tych różnic są programy partii politycznych i ich podział (lewica, centrum i prawica lub socjaldemokraci, liberałowie, chadecy i konserwatyści).

Geneza podziału na lewicę i prawicę sięga Rewoulucji Francuskiej. W jej trakcie zwolennicy zmian systemu ustawili się po lewej stronie sali zgromadzenia, zaś ich przeciwnicy (a więc zwolennicy zachowania starego porządku) po prawej stronie. Z przytoczonej genezy podziału na lewicę i prawicę wynika, że konkretne postulaty i poglądy ukryte za tymi pojęciami zmieniają się w zależności od okoliczności: gdy jakieś postulaty głoszone przez lewicę zostaną zrealizowane i ulegną zakorzenieniu, dalsze trwanie przy nich i nieszukanie nowych rozwiązań staje się cechą prawicy (np. w trakcie Rewolucji Francuskiej lewicowym postulatem było utworzenie gospodarki rynkowej, zaś w czasach współczesnych to prawica broni tej gospodarki, a lewica proponuje jej zmianę).

Lewica

Radykalny kierunek polityczno-społeczny głoszący potrzebę zmian gospodarczych, społecznych, politycznych, hasła sprawiedliwości społecznej, egalitaryzmu i konieczności postępu.

Prawica

Kierunek polityczno-społeczny o konserwatywnym, zachowawczym programie, przeciwny zmianom, opierający się na tradycji (czyli na takich wartościach jak rodzina, własność prywatna, wspólnota narodowa, religia).

Egalitaryzm

Postawa przywiązania/dążenia do równości między ludźmi.

Populizm

Postawa cechująca się dostosowywaniem aktualnie głoszonych postulatów do oczekiwań społecznych w celu zdobycia poparcia, bez względu na konsekwencje tych propozycji. Jego synonimem jest demagogia.

Mediokracja

Neologizm oznaczający "rządy mediów", które mają polegać na faktycznej konieczności działania polityków w taki sposób, który zostanie zauważony i przychylnie przedstawiony przez dziennikarzy.

Partiokracja

Neologizm oznaczający podporządkowanie działań politycznych interesom elit partyjnych i oderwanie rzeczywistych decyzji politycznych od woli obywateli.

Doktryny polityczne

Ideologia polityczna

System przekonań i idei wynikający z kierowania się określonymi wartościami.

Doktryna polityczna

System poglądów wynikający z przyjętej ideologii i dostosowany do współczesnych realiów. Termin doktryna występuje również w innym znaczeniu, jako synonim ideologii.

Program polityczny

Wynikający z doktryny zbiór konkretnych pomysłów na zrealizowanie jej postulatów.

Przy określaniu doktryny realizowanej przez partię polityczną (i zawartej w jej programie) często posługujemy się określeniami prawica i lewica. Aby móc określić jakie wartości i postulaty kryją się za tymi pojęciami, należy każdorazowo określić punkt odniesienia (najczęściej jest to taki stan, który większość ludzi uznaje za normalny, taki który istnieje od dawna lub istniał przez długi czas). Gdy określimy punkt odniesienia (czyli początek układu współrzędnych), te partie...

• które opowiadają się za jego utrzymaniem (lub za taką zmianą, która ma zmienić ten stan na poprzedni - za zmianą wstecz) nazywamy prawicowymi,
• zaś te, które chcą ten stan zmienić na nowy, ich zdaniem lepszy, nazywamy lewicowymi.

W określaniu czy dana partia jest prawicowa, czy lewicowa (co, jak wynika z powyższego schematu, często nie jest jednoznaczne) często czynnikiem bardziej branym pod uwagę jest program w kwestiach światopoglądowych, etycznych - za partie prawicowe zazwyczaj uznaje się chadeków i konserwatystów (rzadko liberałów).

Ideologie totalitarne: nazizm, faszyzm i komunizm

Nazizm (narodowy socjalizm)

Oficjalna doktryna Narodowosocjalistycznej Niemieckiej Partii Robotników (NSDAP) sformułowana przez Adolfa Hitlera.

Główne założenia nazizmu:

• na czele społeczeństwa stoi wódz (kult wodza),
• rasa germańska wyprzedza inne pod wszelkimi względami,
• jednostki słabsze (np. osoby starsze, niepełnosprawne, z "gorszej rasy") muszą ustąpić miejsca lepszym (darwinizm społeczny),
• antysemityzm (wrogość wobec osób pochodzenia żydowskiego),
• konieczność ekspansji.

Faszyzm

Doktryna społeczna sformułowana przez Benito Mussoliniego i realizowana przez niego we Włoszech.

Główne założenia faszyzmu:

• człowiek może istnieć tylko dzięki państwu, w państwie i dla państwa - poza państwem nie ma niczego,
• na czele społeczeństwa stoi wódz (kult wodza - charyzmatycznej jednostki),
• zadaniem narodu jest zrealizowanie powierzonego mu zadania, czyli zniszczenie liberalizmu.

Komunizm

Ustrój społeczny oraz opisująca go ideologia, której podstawy sformułowali Fryderyk Engels, Karol Marks (autorzy "Manifestu komunistycznego") i Włodzimierz Lenin, który próbował wcielić założenia ideologii w życie poprzez stworzenie Związku Sowieckiego.

Główne założenia komunizmu:

• społeczeństwo w ustroju kapitalistycznym dzieli się na dwie przeciwstawne, wrogie sobie grupy: burżuazję (kapitalistów) i proletariat (robotników),
• czynnikiem, który różnicuje te dwie grupy jest stosunek do środków produkcji (kapitaliści posiadają majątek, fabryki, kapitał i z nich czerpią zyski nic nie robiąc, zaś proletariusze posiadają jedynie swoją pracę i sprzedają ją kapitalistom),
• ponieważ kapitaliści muszą grupować robotników w fabrykach, miastach, blokach, ci z biegiem czasu wykształcą świadomość klasową i drogą rewolucji pozbawią kapitalistów ich własności i zmienią na zawsze ustrój społeczny, polityczny, ekonomiczny,
• okres przejściowy, między systemem kapitalistycznym a ukształtowaniem systemu komunistycznego to dyktatura proletariatu (i właśnie o tym ustroju mówimy, że panował w ZSRR i innych krajach komunistycznych - nie panował w nich właściwy komunizm, którego opis znajduje się poniżej),
• po okresie dyktatury proletariatu nastąpi powstanie społeczeństwa bezklasowego, w którym każdy będzie mógł robić to, na co ma ochotę: nikt nie będzie musiał sprzedawać swojej pracy nikomu, nowa organizacja społeczeństwa będzie zapewniała wszystkim wszystko, co będzie im potrzebne do życia (wszelkie towary) - tak miała wyglądać utopia komunistyczna (czyli system idealny, lecz niemożliwy do zrealizowania),

Partie polityczne

Partia polityczna

Organizacja zrzeszająca obywateli na zasadach dobrowolności i równości, dążąca metodami demokratycznymi do przejęcia i utrzymania władzy w państwie w celu realizacji swojego programu. Finansowana jawnie.

W Polsce partie polityczne rejestrowane są przez Sąd Okręgowy w Warszawie, jeśli przedstawią:

• nazwę i jej skrót,
• adres siedziby partii,
• nazwiska i adresy osób uprawnionych do reprezentowania partii,
• statut (zgodny z prawem),
• listę podpisów poparcia co najmniej 1000 pełnoletnich obywateli polskich.

Zgodnie z Konstytucją zakazane jest istnienie partii politycznych i innych organizacji:

• odwołujących się w swoich programach do totalitarnych metod i praktyk działania:
  • nazizmu,
  • faszyzmu,
  • komunizmu,
• dopuszczających:
  • nienawiść rasową,
  • nienawiść narodowościową,
  • stosowanie przemocy w celu zdobycia władzy lub wpływu na politykę państwa,
• przewidujących utajnienie struktur lub członkostwa.

Główne polskie partie polityczne (te, które mają swoje kluby poselskie w VII kadencji Sejmu):

• Platforma Obywatelska RP (PO),
• Prawo i Sprawiedliwość (PiS),
• Ruch Palikota (RP),
• Polskie Stronnictwo Ludowe (PSL),
• Sojusz Lewicy Demokratycznej (SLD),

System partyjny

System partyjny

Układ partii politycznych i istniejących między nimi relacji. Przez układ należy rozumieć np. istnienie tylko dwóch dużych partii na scenie politycznej. Przez układ relacji należy rozumieć np. współpracę między partiami, rywalizację partii.

Podstawowe systemy partyjne:

• system jednopartyjny:
  • istnienie innych partii niż rządząca jest zakazane,
  • taki system wskazuje na niedemokratyczny ustrój polityczny,
  • np. na Kubie;
• system dwupartyjny:
  • prawo wyborcze jest tak skonstruowane, że promuje dwie partie, dominujące na scenie politycznej, z których jedna jest partią rządzącą, a druga opozycyjną,
  • istnienie innych partii jest dozwolone,
  • np. w Stanach Zjednoczonych;
• system wielopartyjny:
  • istnieje kilka partii na tyle silnych, że mają swoich reprezentantów w parlamencie,
  • po wyborach często jest konieczność tworzenia koalicji (porozumienia kilku partii koniecznego do utworzenia stabilnego rządu), gdyż żadna partia nie uzyskała większości miejsc w parlamencie,
  • np. w Polsce.