Historia dla gimnazjum/Demokratyczne Ateny
Ewolucja ustroju ateńskiego
[edytuj]Początki istnienia Aten wiążą się z ustrojem monarchicznym. Opowieści o tych czasach znamy z mitologii, kiedy to Tezeusz miał uwolnić Ateńczyków od królewskiego panowania. Władzę przejęła arystokracja, wprowadzając tzw. oligarchię (z gr. panowanie nielicznych). Miało to miejsce około VIII w. p.n.e. Władzę sprawowało dziesięciu archontów, a funkcję doradczą pełniła rada starszych (aeropag). Kiedy jednak polis pogrążyło się w kryzysie społeczno-gospodarczym, ludność zażądała reform. Arystokracja zgodziła się na nie, bojąc się przejęcia władzy przez tyrana (wtedy to określenie odpowiadało raczej samozwańczemu władcy, uzurpatorowi) i całkowitego pozbawienia ich wpływu na państwo. Przeprowadzenie reform postanowiono powierzyć Drakonowi. Dokonał on kodyfikacji prawa, które do tej pory było zwyczajowe, a jego interpretacji dokonywała arystokracja, często naginając je do własnych potrzeb. Prawa te były bardzo surowe, za większość przestępstw groziła kara śmierci.
Reformy te nie rozwiązały jednak największych bolączek społeczeństwa ateńskiego. Reform miał dokonać Solon. Określił on prawa i obowiązki wobec polis, zależnie od statusu majątkowego. I tak najbogatsi mieli największe przywileje, ale także wiele obowiązków, takich jak organizacja floty czy uroczystości religijnych. Także reformy Solona nie rozwiązały największego problemu. W tej sytuacji, korzystając z poparcia najbiedniejszych warstw społeczeństwa, władzę objął Pizystrat. Został tyranem. Mimo, że ograniczył wolności obywatelskie, przysłużył się polis. Czasy rządów jego i jego synów (Hipparchosa i Hippiasza) są momentem ekonomicznego rozkwitu Aten. Najważniejszym jego posunięciem była reforma rolna, która rozwiązała problem głodu ziemi. Kiedy jednak Hipparch został zamordowany (z pobudek czysto osobistych), a jego brat musiał uciekać przed Spartanami do Persji, Ateńczycy zdecydowali się na reformy. Dodać jeszcze należy, że mordercy, działający z powodów osobistych, zostali okrzyknięci zbawcami ludu i tyranobójcami.
Ostateczny kształt demokracja ateńska uzyskała dzięki reformom Klejstenesa. Dzięki wprowadzeniu nowego podziału administracyjnego zerwał on z polityką rodową. Poza tym, w celu zabezpieczenia się przed kolejną tyranią wprowadził on sąd skorupkowy, zwany ostracyzmem. Jeżeli podejrzewano jakiegoś obywatela o to, że może on zagrażać demokracji, przeprowadzano głosowanie. Imiona "kandydatów" wydrapowano na skorupkach glinianych (ostrakonach, stąd ostracyzm lub sąd skorupkowy). Jeżeli imię powtórzyło się określoną ilość razy, osoba taka musiała opuścić kraj na dziesięć lat. Nie traciła jednak majątku ani obywatelstwa.
Demokracja w rozkwicie
[edytuj]Władza w w Atenach należała do wszystkich obywateli, stąd jej określenie demokracja (demos - gr. lud i krateo - rządzę). Ta forma ustroju zakładała równość wszystkich obywateli, stanowienie prawa za zgodą większości oraz wolność obywateli. Organem ustawodawczym było zgromadzenie ludowe (eklezja). W sprawach personalnych (wybór urzędników czy wspomniany sąd skorupkowy) głosowanie było tajne.
Wydawałoby się, że ustrój ateński był doskonały. Wcale tak nie było. W zgromadzeniu mogli brać udział obywatele, czyli dorośli mężczyźni (ukończone 20 lat), urodzeni z rodziców Ateńczyków. A więc prawa głosu pozbawieni byli wszyscy, którzy zamieszkiwali Ateny, ale choćby jedno z rodziców było obcego pochodzenia. W niektórych okresach metojkowie, czyli obcy, stanowili dużą część społeczeństwa, mimo to nie mogli decydować o sprawach państwa. Pozbawione wpływu na rządy były także kobiety. Wspomniane osoby nie miały praw obywatela, ale cieszyły się wolnością osobistą. Prawa tego nie posiadali niewolnicy, którzy pozbawieni byli nawet wolności osobistej.
Mimo tych wszystkich niedoskonałości przyznać należy, że demokracja ateńska ukształtowała sposób myślenia ludzi. To dzięki niej w wielu państwach na świecie ludzie są wolni i mogą stanowić o własnym losie.