Historia dla gimnazjum/Upadek Rzymu

Cesarstwo rzymskie upadło w 476 r.n.e., kiedy germański wódz Odoaker zdetronizował cesarza Romulusa Augustulusa. Proces upadku przebiegał według większości historyków co najmniej od początku III w. n.e, kiedy najazdy Germanów, Hunów i innych barbarzyńskich ludów spustoszyły zachodnią część Cesarstwa, wyludnioną już przez wojny domowe.

Upadek handlu i rozpad społeczeństwa

Cesarstwo rzymskie zaczęło słabnąć już na przełomie III wieku n.e. Zachwianie się potęgi imperium spowodowane było wieloma czynnikami, zarówno wewnętrznymi, jak i zewnętrznymi. Do tych pierwszych zaliczamy Długotrwałe walki o tron cesarski, nakładanie wysokich podatków, aby utrzymać armię i odpierać łupieżcze najazd barbarzyńców, kryzys gospodarczy, który doprowadził do zmniejszenia ilości produkowanej żywności i w efekcie porzucenia wielu ziem uprawnych, które zagarniali bogaci właściciele ziemski, poszerzając swe włości, a co za tym idzie również wpływy. Nierzadko ubodzy rolnicy oddawali swe ziemie możnowładcom w zamian za schronienie i ochronę. W ten sposób rodziły się wielkie posiadłości ziemskie - latyfundia. Wraz z rozszerzaniem się latyfundiów ograniczała się rola miast. Kryzys w większym stopniu dotknął zachodnią część cesarstwa, aniżeli wschodnią.

Słabość i niestabilność władzy cesarskiej były wykorzystywane przez legionistów którzy obsadzali tron cesarski swoimi wodzami, którzy po utracie zaufania wojska byli detronizowani. Zmiany władców powodowały wojny między stronnictwami które wyniszczyły Italię i pozostałe prowincje.

Aby jedność cesarstwa Rzymskiego mogła zostać zachowana, potrzebne były pieniądze na powiększenie armii które brano z podwyższania podatków i obniżania wartości pieniądza. Stopniowa dewaluacja pieniądza przyczyniła się do tak dużej hiperinflacji że pod koniec III w. n.e dominował handel wymienny. Kontakty handlowe między prowincjami cesarstwa uległy znacznemu zmniejszeniu, co spowodowało upadek miast.

Koniec podbojów, uwalnianie niewolników przez ich panów oraz stopniowe nadawanie obywatelstwa rzymskiego spowodowały praktyczny zanik niewolnictwa w IV w. n.e. oraz powstanie kolonatu. Wraz z upadkiem handlu latyfundyści zaczęli wynajmować kolonów (wolnych wieśniaków lub uciekinierów z miast) do pracy na latyfundiach, często też wolni wieśniacy sami oddawali działki aby uzyskać ochronę.

W zamian za pracę na latyfundiach, kolonowie mieli zapewnioną ochronę prawną i byli zwolnieni z poboru co powodowało podział społeczeństwa. Relacje między kolonami a panami szybko przybrały charakter feudalny, zaś od IV w. n.e kolonowie byli dziedzicznie przypisani do ziemi którą uprawiali.

Chrześcijaństwo

Chrześcijanie odrzucali politeistycznych bogów Rzymu, wierzyli w wyższość Królestwa Bożego nad ziemskim oraz głosili równość wszystkich ludzi (co nie oznacza negowania stanów i różnych warstw społecznych). Dogmaty chrześcijaństwa wyraźnie kolidowały z boskim kultem cesarza wprowadzonym w I w. n.e. przez co byli niesłusznie postrzegani przez władze rzymskie jako ideologiczne zagrożenie.

Rzym nie docenił chrześcijaństwa, które miało pozytywny wpływ na sytuację społeczną, gdyż wymagało od swoich wyznawców posłuszeństwa wobec władzy (o ile władza nie uzurpowała sobie władzy boskiej - "oddajcie cesarzowi, co należy do cesarza, a Bogu, co należy do Boga"), solidnego spełniania swoich obowiązków (w opozycji do częstej postawy obywateli rzymskich, którzy urządzali zabawy i igrzyska nawet przez 1/3 dni w roku, co obniżało dochody cesarstwa, ale było też olbrzymim marnotrawstwem) oraz podnosiło moralność (ograniczało np. pijaństwo, rozpustę, korupcję czy kradzieże, które przyczyniały się do upadku społecznego, mniejszych wpływów do kasy cesarstwa czy nawet do wojen domowych).

W 313 roku n.e. został uchwalony edykt mediolański legalizujący chrześcijaństwo. W 380 roku n.e cesarz Teodozjusz I Wielki ustanawia chrześcijaństwo religią państwową.

Najazdy barbarzyńców (Wielka wędrówka ludów)

Wielka Wędrówka Ludów spowodowana była naporem koczowniczych Hunów, ludu pochodzenia tureckiego. Pierwsze uderzenie skierowane było przeciwko Gotom. Ostrogoci, czyli Goci wschodni nie wytrzymali naporu i wycofali się na zachód. Wizygoci zaś zamieszkali za pozowoleniem cesarza Walensa w Tracji. Rzymianie jednak nie dostarczyli żywności, co spowodowało bunt i klęskę Rzymian pod Adrianopolem w 378. Zginął tam sam Walens, a nowy cesarz Teodozjusz Wielki, przychylny i ceniony przez Germanów, nadał im autonomię. Jego śmierć wywołała kolejny zryw ludności barbarzyńskiej. Pod wodzą Alaryka w 395 Germanie stoczyli wojnę ze Stylichonem (wielkorządca zachodniej części Imperium). Stylichon wycofał wojska znad Renu, co pozwoliło wedrzeć się w głąb cesarstwa innym plemionom w 405 roku.

Władza cesarza ograniczała się już jedynie do Italii. Na gruzach Imperium powstawały państwa germańskie. Wizygotów w Hiszpanii, w Afryce Wandalów, w północnej Galii Franków, Dalmację zajęli Ostrogoci, a środkową Galię Alanowie i Burgundowie. W Brytanii osiedlili się się Sasowie, Jutowie i Anglowie. W tym samym czasie nowo powstałe Cesarstwo Wschodniorzymskie toczyło walki z Hunami, którzy osiedli na Nizinie Paniońskiej. Ich wódz - Attyla dotarł pod mury Konstantynopola, następnie pod wpływem dyplomacji wschodniorzymskiej skierował się na zachód. Faktycznym władcą zachodniej części Imperium był wtedy Aecjusz, patrycjusz rzymski. Pokonał on Attylę w Szampanii, jednak w 451 r. Hunowie dotarli pod mury Rzymu. Kres wojnie położyła śmierć wodza Hunów w 453 roku.

Zdobycie Rzymu przez Wandali

Zachodnie cesarstwo było już bardzo blisko kresu swego istnienia. Aecjusz został zamordowany, a w 455 Wandalowie spustoszyli Italię. Obalenie Romulusa Augustusa przez Odoakra (germańskiego wodza w służbie cesarstwa) w 476 r. uznaje się za kres Zachodniego Cesarstwa. Odoaker odesłał insygnia władzy do Konstantynopola. W 488 r. obalił go Teodoryk. Stworzył on silne państwo na terenie Italii.

W wieku VI Justynian Wielki przyłączył Italię do Bizancjum. Wkrótce jednak władza Wschodniego Cesarstwa ograniczała się do tak zwanego Egzarchatu Rawenny, gdzie władzę sprawował Egzarcha. W drugiej połowie IX wieku południe dzisiejszych Włoch, a także Sycylia i Sardynia zdobyte zostały przez Arabów, których wyparli Normanowie.

Upadek Rzymu w 476 roku został uznany przez historyk za koniec starożytności a początek średniowiecza.

Mapa wędrówek ludów

Wędrówka ludów