Japoński/Kanji
 |
Ten artykuł należy dopracować |
Kanji (漢字) to znaki ideograficzne w języku japońskim. Pochodzą z języka chińskiego i do pewnego stopnia odczytuje się je tak samo, aczkolwiek występują też pomiędzy nimi różnice. Pierwsze znaki dotarły do Japonii poprzez Koreę na początku IV w. W języku japońskim występują 48902 kanji, ze względu jednak na tak wielką ich ilość, nie są w pełni stosowane przez Japończyków.
Kanji nie dostarcza całkowitej informacji o znaczeniu słowa, ale przekazuje podstawowe znaczenie. O sensie zdania, jego gramatycznej poprawności, sposobie odczytania kanji decydują partykuły. Nie wszystkie słowa w języku japońskim posiadają swoje kanji, szczególnie te zaimportowane z języka angielskiego oraz innych języków zachodnich. Zrozumienie kanji jest kluczem do zrozumienia języka japońskiego.
Każde kanji posiada po kilka znaczeń, po kilka sposobów odczytań, a co najważniejsze część słów mimo, że brzmi podobnie posiada różne kanji. Dlatego niezwykle istotne jest by znać te znaki, żeby móc w miarę sprawnie odczytywać tekst japoński. Aby móc sprawnie czytać gazety czy książki należy znać 1945 znaków kanji oraz, oczywiście, wszystkie znaki kany. Warto zauważyć, że Japończyk z wyższym wykształceniem zna około 5-6 tysięcy znaków!
Struktura
[edytuj]Kanji można podzielić na 3 grupy. Pierwsza z nich to przedstawienie stylizowanych rysunków odpowiednich przedmiotów. Jest to stosunkowo mało liczna grupa, stanowi jednak podstawę do tworzenia bardziej skomplikowanych znaków. Kolejna grupa to kanji reprezentujące pojęcia abstrakcyjne. Złożone są z jednego lub kilku elementów podstawowych. Znaczenia tych elementów składają się na znaczenie całego znaku. Ostatnia, najbardziej liczna grupa to złożenia elementów podstawowych, z których jeden jest nazywany podstawą, bazą albo kluczem i określa znaczenie, drugi natomiast określa wymowę. Istnieje jednak wiele wyjątków od tej reguły.
Furigana
[edytuj]Czasami, głównie w 漫画 (まんが, manga = komiks), obok/ponad kanji znajduje się napisane drobniejszym drukiem odczytanie słowa z zastosowaniem kany. Czasami odczytanie kanji jest niezwykle trudne (mało popularny znak, książki skierowane do dzieci, które nie znają jeszcze wielu znaków), stosuje się więc ułatwienie w postaci zapisania słowa w kanie. Nazywa się to 振り仮名 (ふりがな, furigana), lub czasami 読み仮名 (よみがな, yomigana). Przeważnie jako kany używa się hiragany.
Przykład:
| 何 | な |
| に |
Zawarte w przykładzie kanji odczytujemy jako なに (tłum. co), co odczytać można dzięki よみがな/ふりがな (yomigana/furigana).
Powyższy przykład odpowiada sytuacji, kiedy tekst zapisywany jest pionowo od góry do dołu. Kiedy jednak tekst zapisujemy poziomo od strony lewej do prawej, furigana znajduje się nad znakiem kanji.
Odczytanie
[edytuj]Każde kanji może być odczytane (wymówione) na kilka różnych sposobów, zależnie od kontekstu. Te odczytania dzielą się na dwie grupy - pochodzenia chińskiego (音読み, on-yomi) i pochodzenia japońskiego (訓読み, kun-yomi).
Bardzo często zdarza się, że dane kanji ma więcej niż jedno odczytanie pochodzenia chińskiego. Dzieje się tak dlatego, że nie zawsze import znaku z Chin (wraz z odczytaniem) odbywał się w tym samym czasie lub pochodził z innego regionu Chin.
Główne odczytania
[edytuj]On-yomi
[edytuj]音読み (on-yomi, on'yomi) jest odczytaniem chińskim. Używa się go w przypadku liczebników oraz wyrazów złożonych.
W niektórych książkach lub bazach danych kanji odczytanie on jest zapisywane katakaną zamiast hiraganą.
一 (いち, ichi), 二 (に, ni), 三 (さん, san), 四 (し, shi) to pierwsze cztery liczby i wszystkie odczytane tu są jako 音読み (on'yomi).
Kun-yomi
[edytuj]訓読み (kun-yomi, kun'yomi) to odczytanie japońskie. Może być odczytywane jako pojedyncze słowo, a także występować w złożeniach.
To odczytanie zapisywane jest hiraganą w wykazach kanji.
月 (つき, tsuki) i 日 (ひ, hi) czyli księżyc i słońce odczytuje się w 訓読み (kun'yomi).
Inne sposoby odczytania
[edytuj]Nanori
[edytuj]名乗り読み (nanori yomi) to odczytanie imion, nazwisk i nazw miejsc.
Znak 原 w 林原 (はやしばら, Hayashibara; jak w Megumi Hayashibara...) jest zapisane w 名乗り読み (nanori yomi).
Powtórzenia kanji
[edytuj]Znak 々 lub のま (noma) oznacza powtórzenie kanji. Przykładem niech będzie われわれ (wareware), które zapisuje się jako 我々 zamiast 我我, pomimo, że oba znaczą to samo. Tak samo jest w przypadku 人々 (ひとびと, ludzie).
Nauka kanji
[edytuj]Japanese Language Proficiency Test (日本語能力試験, nihongo nouryoku shiken) zawiera 4 poziomy zaawansowania. Najniższy jest 四級 (poziom 4, zawiera 80 znaków) a najwyższy 一級 (pierwszy zawierające wszystkie 1945 kanji ogólnego przeznaczenia).
Od czego zacząć
[edytuj]Po zapoznaniu się z ogólnymi zasadami, staje się przed pytaniem - od których kanji rozpocząć naukę. Cały JIS (ponad 6000 znaków) czy nawet Jōyō (1945) są o wiele za duże. Jest tu kilka możliwości:
- rozpocząć naukę od najpopularniejszych znaków
- uczyć się według zestawów JLPT
- uczyć się w tej samej kolejności jak japońskie dzieci.
Ostatnia z tych decyzji, choć najpopularniejsza, jest najmniej właściwa. Japońskie dzieci uczy się zaczynając od prostych kanji do trudniejszych, z założeniem że i tak w końcu nauczą się wszystkiego. Oba te założenia są problematyczne - obcokrajowiec raczej nie nauczy się tylu znaków co Japończyk, więc powinien raczej umieć te ważniejsze, a większa złożoność znaków nie jest dla niego aż tak dużym problemem jak dla kilkuletniego dziecka.
Jak powstały kanji i co z tego wynika
[edytuj]Znaki kanji pochodzą z języka chińskiego. Tak więc ich zapamiętywanie zazwyczaj jest łatwiejsze dla osób, które wcześniej miały kontakt z tym językiem.
Pewna grupa prostych znaków kanji wywodzi się z rysunków oznaczających poszczególne słowa. Jednak nie wszystko da się narysować i nikt nie spamiętałby wielu tysięcy zupełnie niezwiązanych ze sobą znaków. Większość znaków składa się więc z dwóch części: kategorii znaczeniowej i wymowy. Najczęściej znaczenie oznacza lewa strona, a wymowę prawa. Tak więc np. znaki oznaczające starszą i młodszą siostrę należą do kategorii "kobieta", zaś znaki język, schemat i rozmawiać do kategorii "mówić":
| 女 Kobieta (onna) |
姉 Starsza siostra (ane) |
妹 Młodsza siostra (imouto) |
| 言 Mówić (iu) |
語 Słowo, język (go) |
計 Schemat, plan, miara (kei) |
話 Rozmawiać (hanasu) |
W przypadku niektórych znaków obie części oznaczają pojęcia. Np. znak 明 (jasny) powstał z połączenia znaków 日 (słońce) i 月 (księżyc).
Znaki kanji powstały ok. 4000 lat temu, zaimportowane zaś zostały ok. 1500 lat temu. Język chiński znacząco w tym czasie się zmienił, więc wymowa już wtedy nie zawsze zgadzała się z zapisem.
Zapożyczone znaki były używane na dwa sposoby - do zapisu słów zapożyczonych z języka chińskiego (on-yomi), oraz do zapisu rodzimych słów japońskich (kun-yomi). Oczywiście tylko w przypadku tych pierwszych wymowa miała jakiś związek z wymową chińską.
Co więcej, fonetyka chińska i japońska różnią się od siebie ogromnie - w japońskim nie ma sylab zamkniętych ani tonów, więc nawet wymowa on-yomi ma już niewiele wspólnego z chińskim oryginałem.
Przykład działania tych zasad w praktyce:
- Znak oznaczający but - 靴 składa się z dwóch części - lewej 革 oraz prawej 化.
- Lewa strona - 革 - oznacza skórę i jest kategorią znaczeniową wyrazu but.
- Prawa zaś - 化 - oznacza przemianę. Nie ma związku ze znaczeniem słowa but.
- But w on-yomi czyta się か (ka), natomiast w kun-yomi くつ (kutsu).
- 化 w on-yomi czyta się か (ka), czyli tak samo jak but. Wymowa kun-yomi to ば (ba), co nie ma żadnego związku z wymową 靴.
- Wymowa on-yomi 革 to カク (kaku), zaś w kun-yomi かわ (kawa). Ani jedna ani druga nie ma związku z wymową 靴.
- Czyli bardzo wyraźnie widać część znaku, która udzieliła znaczenia oraz część, która odpowiada za wymowę on-yomi.
Zapisywanie znaku kanji
[edytuj]Każdy znak składa się z określonej liczby kresek kaku. Przy zapisywaniu znaków przestrzegana jest zarówno kolejność kresek, jak i kierunek ich nastawienia. Poniżej podane są przykładowe znaki oraz osiem podstawowych wskazówek dotyczących sposobu ich zapisywania. Bez znajomości tych zasad nie jesteśmy w stanie policzyć kresek, z których zbudowany jest znak.
- Kreski są pisane w kolejności od góry do dołu, np. w znaku 工 (ko).
- Kreski są pisane od lewej do prawej np. w znaku 川.
- W przypadku gdy dwie kreski się przecinają (jedna pozioma, druga prostopadła), najpierw zapisywana jest kreska pozioma np. w znaku 十 (juu).
- Wyjątek od tej zasady stanowi znak 田. W części wewnętrznej najpierw piszemy kreskę pionową, później poziomą, a na końcu kreskę zamykającą kwadracik.
- Kiedy znak jest symetryczny najpierw piszemy kreskę środkową, następnie tę znajdującą się z lewej strony i na końcu - z prawej.
- Wyjątek stanowi znak hi oznaczającego ogień, w którym zaczynamy od małych kresek znajdujących się po obu stronach znaku, a jako ostatnią dostawiamy "drugą nóżkę".
- Kreska środkowa, przecinająca znak od góry do dołu, jest zapisywana jako ostatnia jako np. w znaku naka.
- Kiedy dwie pochylone kreski (jedna w lewo, druga w prawo) się przecinają, najpierw jest pisana kreska pochylona w lewo.
- Przy zapisywaniu znaku, który znajduje się "w kwadraciku", zaczynamy od lewej strony, później dodajemy środkową część znaku, a na końcu zamykamy "kwadracik".
- Kropka (mała kreseczka) jest pisana jako ostatnia.
Podznaki
[edytuj]Wiele kanji zawiera podznaki. Często choć nie zawsze mają one znaczenie wywodzące się od znaczenia podznaków. Te "podznaki" nazywamy kluczami lub elementami podstawowymi. Jest ich w języku japońskim ok. 220. Dzięki nim odnajduje się potrzebne znaki w słowniku.
Ważniejsze podznaki to:
| Przykładowy kanji z podznakiem zaznaczonym na niebiesko | Nazwa lub znaczenie | Ważniejsze znaki zawierające dany podznak |
|---|---|---|
 | BRAMA |
開 - otwarty |
 | METAL |
金 - złoto |
 | DESZCZ |
電 - elektryczność |
 | PUDEŁKO |
国 - kraj |
 | KROWA |
物 - rzecz (popularne końcówki -mono i -butu) |
 | SŁOŃCE, DZIEŃ |
日 - dzień, słońce, Japonia (najpopularniejsze kanji) |
 | ZIEMIA |
報 - wiadomość |
 | CZŁOWIEK |
作 - produkować |
 | SŁOWO |
記 - notatki |
 | KOBIETA |
案 - plan |
 | CHOROBA |
療 - leczenie |
 | WODA |
法 - prawo |
 | TRAWA, ROŚLINA |
護 - chronić |
 | DROGA |
通 - ulica, przechodzić |
 | NOGI (LUDZKIE) |
見 - widzieć |
 | SERCE (PODZNAK DOLNY) |
意 - myśl |
 | OGIEŃ (PODZNAK DOLNY) |
無 - nic |
 | DRZEWO |
新 - nowy |
 | KSIĘŻYC, MIESIĄC |
情 - uczucia |
 | IDĄCY CZŁOWIEK |
行 - iść |
 | POLE RYŻU |
画 - obraz |
 | OGIEŃ (PODZNAK PIONOWY) |
火 - ogień |
 | SERCE (PODZNAK PIONOWY) |
情 - uczucia |
 | NIĆ, WĄTEK |
索 - lina |
Kanji oznaczające liczby
[edytuj]Są to dość popularne znaki, choć ostatnio wypierane przez cyfry arabskie. Wymowa on-yomi jest znacznie częściej używana, w przypadku dużych liczb wymowy kun-yomi nie używa się praktycznie wcale.
| Liczba | Znak | Wymowa on-yomi | Wymowa kun-yomi |
|---|---|---|---|
| 1 | 一 | ichi (いち) lub itsu (いつ) | hito(tsu) (ひ と つ) |
| 2 | 二 | ni (に) | futa(tsu) (ふ た つ) |
| 3 | 三 | san (さん) | mit(tsu) (み っ つ) |
| 4 | 四 | shi (し) lub yon (よん) | yot(tsu) (よ っ つ) |
| 5 | 五 | go (ご) | itsu(tsu) (い つ つ) |
| 6 | 六 | roku (ろく) | mut(tsu) (む っ つ) |
| 7 | 七 | shichi (しち) lub nana (なな) | nana(tsu) (な な つ) |
| 8 | 八 | hachi (はち) | yat(tsu) (や っ つ) |
| 9 | 九 | kyuu (きゅう) lub ku (く) | kokono(tsu) (こ こ の つ) |
| 10 | 十 | juu (じゅう) | too (と お) |
| 100 | 百 | hyaku (ひゃく) | |
| 1 000 | 千 | sen (せん) | |
| 10 000 | 万 | man (まん) | |
| 100 000 000 | 億 | oku (おく) |
Morfemy gramatyczne
[edytuj]Większość morfemów gramatycznych zapisuje się w hiraganie. Niektóre słowa używane w tym znaczeniu jednak są zapisywane też w kanji. Są to m.in.:
| Znaczenie | Znak | Wymowa |
|---|---|---|
| ja | 私 | watashi (わたし) |
| ja | 僕 | boku (ぼく) |
| on | 彼 | kare (かれ) |
| ona | 彼女 | kanojo (かのじょ) |
Serie znaków podobnych
[edytuj]Istnieją też grupy znaków, które choć nie są ze sobą w żaden sposób spokrewnione, są do siebie bardzo podobne.
| 日 Słońce, dzień, Japonia |
白 Biały |
百 Sto |
自 Sam |