Kategoria:Książka:Zbiór zadań maturalnych/podstawa programowa 2017/Biologia/Zakres rozszerzony/Treści nauczania/XI/1/4

1. Podstawowe zasady budowy i funkcjonowania organizmu zwierzęcego.
Uczeń:

Zadania realizujące ten punkt

1) rozpoznaje tkanki zwierzęce na preparacie mikroskopowym, na schemacie, mikrofotografii, na podstawie opisu i wykazuje związek ich budowy z pełnioną funkcją;
Zadania realizujące ten punkt

2) przedstawia znaczenie połączeń międzykomórkowych w tkankach zwierzęcych;
Zadania realizujące ten punkt

3) wykazuje związek budowy narządów z pełnioną przez nie funkcją;
Zadania realizujące ten punkt

5) przedstawia powiązania funkcjonalne pomiędzy układami narządów w obrębie organizmu;
Zadania realizujące ten punkt

6) przedstawia mechanizmy warunkujące homeostazę (termoregulacja, osmoregulacja, stałość składu płynów ustrojowych, ciśnienie krwi, rytmy dobowe i sezonowe);
Zadania realizujące ten punkt

7) wykazuje związek między wielkością, aktywnością życiową, temperaturą ciała, a zapotrzebowaniem energetycznym organizmu.
Zadania realizujące ten punkt

2. Porównanie poszczególnych czynności życiowych zwierząt, z uwzględnieniem struktur odpowiedzialnych za ich przeprowadzanie.

Zadania realizujące ten punkt

1) Odżywianie się.
Uczeń:

Zadania realizujące ten punkt

a) przedstawia adaptacje w budowie i funkcjonowaniu układów pokarmowych zwierząt do rodzaju pokarmu oraz sposobu jego pobierania,
Zadania realizujące ten punkt

b) rozróżnia trawienie wewnątrzkomórkowe i zewnątrzkomórkowe u zwierząt,
Zadania realizujące ten punkt

c) przedstawia rolę nieorganicznych i organicznych składników pokarmowych w odżywianiu człowieka, w szczególności białek pełnowartościowych i niepełnowartościowych, NNKT, błonnika, witamin,
Zadania realizujące ten punkt

d) przedstawia związek budowy odcinków przewodu pokarmowego człowieka z pełnioną przez nie funkcją,
Zadania realizujące ten punkt

e) przedstawia rolę wydzielin gruczołów i komórek gruczołowych w obróbce pokarmu,
Zadania realizujące ten punkt

f) przedstawia proces trawienia poszczególnych składników pokarmowych w przewodzie pokarmowym człowieka; planuje i przeprowadza doświadczenie sprawdzające warunki trawienia skrobi,
Zadania realizujące ten punkt

g) wyjaśnia rolę mikrobiomu układu pokarmowego w funkcjonowaniu organizmu,
Zadania realizujące ten punkt

h) przedstawia proces wchłaniania poszczególnych produktów trawienia składników pokarmowych w przewodzie pokarmowym człowieka,
Zadania realizujące ten punkt

i) przedstawia rolę wątroby w przemianach substancji wchłoniętych w przewodzie pokarmowym,
Zadania realizujące ten punkt

j) przedstawia rolę ośrodka głodu i sytości w przyjmowaniu pokarmu przez człowieka,
Zadania realizujące ten punkt

k) przedstawia zasady racjonalnego żywienia człowieka,
Zadania realizujące ten punkt

l) przedstawia zaburzenia odżywiania (anoreksja, bulimia) i przewiduje ich skutki zdrowotne,
Zadania realizujące ten punkt

m) podaje przyczyny (w tym uwarunkowania genetyczne) otyłości u człowieka oraz sposoby jej profilaktyki,
Zadania realizujące ten punkt

n) przedstawia znaczenie badań diagnostycznych (gastroskopia, kolonoskopia, USG, próby wątrobowe, badania krwi i kału) w profilaktyce i leczeniu chorób układu pokarmowego, w tym raka żołądka, raka jelita grubego, zespołów złego wchłaniania, choroba Crohna.
Zadania realizujące ten punkt

2) Odporność.
Uczeń:

Zadania realizujące ten punkt

a) rozróżnia odporność wrodzoną (nieswoistą) i nabytą (swoistą) oraz komórkową i humoralną,
Zadania realizujące ten punkt

b) opisuje sposoby nabywania odporności swoistej (czynny i bierny),
Zadania realizujące ten punkt

c) przedstawia narządy i komórki układu odpornościowego człowieka,
Zadania realizujące ten punkt

d) przedstawia rolę mediatorów układu odpornościowego w reakcji odpornościowej (białka ostrej fazy, cytokiny),
Zadania realizujące ten punkt

e) wyjaśnia, na czym polega zgodność tkankowa i przedstawia jej znaczenie w transplantologii,
Zadania realizujące ten punkt

f) wyjaśnia istotę konfliktu serologicznego i przedstawia znaczenie podawania przeciwciał anty-Rh,
Zadania realizujące ten punkt

g) analizuje zaburzenia funkcjonowania układu odpornościowego (nadmierna i osłabiona odpowiedź immunologiczna) oraz podaje sytuacje wymagające immunosupresji (przeszczepy, alergie, choroby autoimmunologiczne).
Zadania realizujące ten punkt

3) Wymiana gazowa i krążenie.
Uczeń:

Zadania realizujące ten punkt

a) przedstawia warunki umożliwiające i ułatwiające dyfuzję gazów przez powierzchnie wymiany gazowej,
Zadania realizujące ten punkt

b) wykazuje związek lokalizacji (wewnętrzna i zewnętrzna) i budowy powierzchni wymiany gazowej ze środowiskiem życia,
Zadania realizujące ten punkt

c) podaje przykłady narządów wymiany gazowej, wskazując grupy zwierząt, u których występują,
Zadania realizujące ten punkt

d) porównuje, określając tendencje ewolucyjne, budowę płuc gromad kręgowców,
Zadania realizujące ten punkt

e) wyjaśnia mechanizm wymiany gazowej w skrzelach, uwzględniając mechanizm przeciwprądowy,
Zadania realizujące ten punkt

f) wyjaśnia mechanizm wentylacji płuc u płazów, gadów, ptaków i ssaków,
Zadania realizujące ten punkt

g) wykazuje związek między budową i funkcją elementów układu oddechowego człowieka,
Zadania realizujące ten punkt

h) opisuje wymianę gazową w tkankach i płucach, uwzględniając powinowactwo hemoglobiny do tlenu w różnych warunkach pH i temperatury krwi oraz ciśnienia parcjalnego tlenu w środowisku zewnętrznym; planuje i przeprowadza doświadczenie wykazujące różnice w zawartości dwutlenku węgla w powietrzu wdychanym i wydychanym,
Zadania realizujące ten punkt

i) analizuje wpływ czynników zewnętrznych na funkcjonowanie układu oddechowego (tlenek węgla, pyłowe zanieczyszczenie powietrza, dym tytoniowy, smog),
Zadania realizujące ten punkt

j) przedstawia znaczenie badań diagnostycznych w profilaktyce chorób układu oddechowego (RTG klatki piersiowej, spirometria, bronchoskopia),
Zadania realizujące ten punkt

k) przedstawia rolę krwi w transporcie gazów oddechowych,
Zadania realizujące ten punkt

l) wyjaśnia na podstawie schematu proces krzepnięcia krwi,
Zadania realizujące ten punkt

m) przedstawia rodzaje układów krążenia u zwierząt (otwarte, zamknięte) oraz wykazuje związek między budową układu krążenia i jego funkcją u poznanych grup zwierząt,
Zadania realizujące ten punkt

n) wykazuje związek między budową i funkcją naczyń krwionośnych,
Zadania realizujące ten punkt

o) porównuje, określając tendencje ewolucyjne, budowę serc gromad kręgowców,
Zadania realizujące ten punkt

p) przedstawia budowę serca człowieka oraz krążenie krwi w obiegu płucnym i ustrojowym,
Zadania realizujące ten punkt

q) przedstawia automatyzm pracy serca,
Zadania realizujące ten punkt

r) wykazuje związek między stylem życia i chorobami układu krążenia (miażdżyca, zawał mięśnia sercowego, choroba wieńcowa serca, nadciśnienie tętnicze, udar, żylaki); przedstawia znaczenie badań diagnostycznych w profilaktyce chorób układu krążenia (EKG, USG serca, angiokardiografia, badanie Holtera, pomiar ciśnienia tętniczego, badania krwi),
Zadania realizujące ten punkt

s) przedstawia funkcje elementów układu limfatycznego i przedstawia rolę limfy.
Zadania realizujące ten punkt

4) Wydalanie i osmoregulacja.
Uczeń:

Zadania realizujące ten punkt

a) wykazuje konieczność regulacji osmotycznej u zwierząt żyjących w różnych środowiskach,
Zadania realizujące ten punkt

b) przedstawia istotę procesu wydalania oraz wymienia substancje, które są wydalane z organizmu,
Zadania realizujące ten punkt

c) wykazuje związek między środowiskiem życia zwierząt i rodzajem wydalanego azotowego produktu przemiany materii,
Zadania realizujące ten punkt

d) przedstawia układy wydalnicze zwierząt i określa tendencje ewolucyjne w budowie kanalików wydalniczych,
Zadania realizujące ten punkt

e) analizuje, na podstawie schematu, przebieg cyklu mocznikowego oraz wyróżnia substraty i produkty tego procesu,
Zadania realizujące ten punkt

f) przedstawia związek między budową i funkcją narządów układu moczowego człowieka,
Zadania realizujące ten punkt

g) przedstawia proces tworzenia moczu u człowieka oraz wyjaśnia znaczenie regulacji hormonalnej w tym procesie,
Zadania realizujące ten punkt

h) analizuje znaczenie badań diagnostycznych w profilaktyce chorób układu moczowego (badania moczu, USG jamy brzusznej, urografia),
Zadania realizujące ten punkt

i) przedstawia dializę jako metodę postępowania medycznego przy niewydolności nerek.
Zadania realizujące ten punkt

5) Regulacja hormonalna.
Uczeń:

Zadania realizujące ten punkt

a) przedstawia chemiczne zróżnicowanie cząsteczek sygnałowych występujących u zwierząt,
Zadania realizujące ten punkt

b) wyjaśnia, w jaki sposób hormony steroidowe i niesteroidowe (pochodne aminokwasów i peptydowe) regulują czynności komórek docelowych,
Zadania realizujące ten punkt

c) podaje lokalizacje gruczołów dokrewnych człowieka i wymienia hormony przez nie produkowane,
Zadania realizujące ten punkt

d) wyjaśnia, w jaki sposób koordynowana jest aktywność układów hormonalnego i nerwowego (nadrzędna rola podwzgórza i przysadki),
Zadania realizujące ten punkt

e) wyjaśnia mechanizm sprzężenia zwrotnego ujemnego na osi podwzgórze – przysadka – gruczoł (hormony tarczycy, kory nadnerczy i gonad),
Zadania realizujące ten punkt

f) przedstawia antagonistyczne działanie hormonów na przykładzie regulacji poziomu glukozy i wapnia we krwi,
Zadania realizujące ten punkt

g) wyjaśnia rolę hormonów w reakcji na stres u człowieka,
Zadania realizujące ten punkt

h) przedstawia rolę hormonów w regulacji wzrostu, tempa metabolizmu i rytmu dobowego,
Zadania realizujące ten punkt

i) przedstawia rolę hormonów tkankowych na przykładzie gastryny, erytropoetyny i histaminy,
Zadania realizujące ten punkt

j) określa skutki niedoczynności i nadczynności gruczołów dokrewnych.
Zadania realizujące ten punkt

6) Regulacja nerwowa.
Uczeń:

Zadania realizujące ten punkt

a) analizuje budowę układu nerwowego zwierząt bezkręgowych, wykazując związek między rozwojem tego układu i złożonością budowy zwierzęcia,
Zadania realizujące ten punkt

b) przedstawia tendencje zmian w budowie mózgu kręgowców,
Zadania realizujące ten punkt

c) wyjaśnia istotę powstawania i przewodzenia impulsu nerwowego; wykazuje związek między budową neuronu a przewodzeniem impulsu nerwowego,
Zadania realizujące ten punkt

d) przedstawia działanie synapsy chemicznej, uwzględniając rolę przekaźników chemicznych; podaje przykłady tych neuroprzekaźników,
Zadania realizujące ten punkt

e) przedstawia drogę impulsu nerwowego w łuku odruchowym,
Zadania realizujące ten punkt

f) porównuje rodzaje odruchów i przedstawia rolę odruchów warunkowych w procesie uczenia się,
Zadania realizujące ten punkt

g) przedstawia budowę i funkcje mózgu, rdzenia kręgowego i nerwów człowieka,
Zadania realizujące ten punkt

h) przedstawia rolę autonomicznego układu nerwowego w utrzymaniu homeostazy oraz podaje lokalizacje ośrodków tego układu,
Zadania realizujące ten punkt

i) wyróżnia rodzaje receptorów u zwierząt ze względu na rodzaj odbieranego bodźca,
Zadania realizujące ten punkt

j) wykazuje związek pomiędzy lokalizacją receptorów w organizmie człowieka a pełnioną funkcją,
Zadania realizujące ten punkt

k) przedstawia budowę oraz działanie oka i ucha człowieka; omawia podstawowe zasady higieny wzroku i słuchu,
Zadania realizujące ten punkt

l) przedstawia budowę i rolę zmysłu smaku i węchu,
Zadania realizujące ten punkt

m) wykazuje biologiczne znaczenie snu,
Zadania realizujące ten punkt

n) wyjaśnia wpływ substancji psychoaktywnych, w tym dopalaczy, na funkcjonowanie organizmu,
Zadania realizujące ten punkt

o) przedstawia wybrane choroby układu nerwowego (depresja, choroba Alzheimera, choroba Parkinsona, schizofrenia) oraz znaczenie ich wczesnej diagnostyki dla ograniczenia społecznych skutków tych chorób.
Zadania realizujące ten punkt

7) Poruszanie się.
Uczeń:

Zadania realizujące ten punkt

a) przedstawia związek między środowiskiem życia a sposobem poruszania się,
Zadania realizujące ten punkt

b) rozróżnia rodzaje ruchu zwierząt (rzęskowy, mięśniowy),
Zadania realizujące ten punkt

c) analizuje współdziałanie mięśni z różnymi typami szkieletu (hydrauliczny, zewnętrzny, wewnętrzny),
Zadania realizujące ten punkt

d) analizuje budowę szkieletu wewnętrznego (na schemacie, modelu, fotografii) jako wyraz adaptacji do środowiska i trybu życia,
Zadania realizujące ten punkt

e) opisuje współdziałanie mięśni, ścięgien, stawów i kości w ruchu człowieka;
Zadania realizujące ten punkt

f) przedstawia budowę mięśnia szkieletowego (filamenty aktynowe i miozynowe, miofibrylla, włókno mięśniowe, brzusiec mięśnia),
Zadania realizujące ten punkt

g) wyjaśnia, na podstawie schematu, molekularny mechanizm skurczu mięśnia,
Zadania realizujące ten punkt

h) przedstawia sposoby pozyskiwania ATP niezbędnego do skurczu mięśnia,
Zadania realizujące ten punkt

i) wykazuje znaczenie skurczu tężcowego w funkcjonowaniu układu ruchu,
Zadania realizujące ten punkt

j) przedstawia antagonizm i współdziałanie mięśni w wykonywaniu ruchów,
Zadania realizujące ten punkt

k) rozpoznaje rodzaje kości ze względu na ich kształt (długie, krótkie, płaskie, różnokształtne),
Zadania realizujące ten punkt

l) rozpoznaje (na modelu, schemacie, rysunku) rodzaje połączeń kości i określa ich funkcje,
Zadania realizujące ten punkt

m) rozpoznaje (na modelu, schemacie, rysunku) kości szkieletu osiowego, obręczy i kończyn człowieka,
Zadania realizujące ten punkt

n) wyjaśnia wpływ odżywiania się (w tym suplementacji) i aktywności fizycznej na rozwój oraz stan kości i mięśni człowieka,
Zadania realizujące ten punkt

o) przedstawia wpływ substancji stosowanych w dopingu na organizm człowieka.
Zadania realizujące ten punkt

8) Pokrycie ciała i termoregulacja.
Uczeń:

Zadania realizujące ten punkt

a) przedstawia różne rodzaje pokrycia ciała zwierząt i podaje ich funkcje,
Zadania realizujące ten punkt

b) wykazuje związek między budową i funkcją skóry kręgowców,
Zadania realizujące ten punkt

c) przedstawia przykłady sposobów regulacji temperatury ciała u zwierząt endotermicznych oraz ektotermicznych,
Zadania realizujące ten punkt

d) przedstawia znaczenie estywacji (snu letniego) i hibernacji (snu zimowego) w funkcjonowaniu zwierząt,
Zadania realizujące ten punkt

e) przedstawia rolę skóry w syntezie prowitaminy D; wykazuje związek nadmiernej ekspozycji na promieniowanie UV z procesem starzenia się skóry oraz zwiększonym ryzykiem wystąpienia chorób i zmian skórnych.
Zadania realizujące ten punkt

9) Rozmnażanie i rozwój.
Uczeń:

Zadania realizujące ten punkt

a) porównuje bezpłciowe i płciowe rozmnażanie zwierząt w aspekcie zmienności genetycznej,
Zadania realizujące ten punkt

b) przedstawia na przykładzie wybranych grup zwierząt sposoby rozmnażania bezpłciowego,
Zadania realizujące ten punkt

c) przedstawia istotę rozmnażania płciowego,
Zadania realizujące ten punkt

d) rozróżnia zapłodnienie zewnętrzne i wewnętrzne, jajorodność, jajożyworodność i żyworodność oraz podaje przykłady grup zwierząt, u których występuje,
Zadania realizujące ten punkt

e) wykazuje związek budowy jaja ze środowiskiem życia,
Zadania realizujące ten punkt

f) wykazuje związek ilości żółtka w jaju z typem rozwoju u zwierząt,
Zadania realizujące ten punkt

g) analizuje na podstawie schematu cyklu rozwojowego zwierząt pasożytniczych; rozróżnia żywicieli pośrednich i ostatecznych,
Zadania realizujące ten punkt

h) rozróżnia rozwój prosty i złożony oraz podaje przykłady zwierząt, u których występuje,
Zadania realizujące ten punkt

i) porównuje przeobrażenie zupełne i niezupełne u owadów, uwzględniając rolę poczwarki w cyklu rozwojowym,
Zadania realizujące ten punkt

j) wykazuje rolę hormonów (juwenilny i ekdyzon) w procesie przeobrażenia u owadów,
Zadania realizujące ten punkt

k) porównuje na podstawie schematów etapy rozwoju zarodkowego zwierząt pierwoustych i wtóroustych,
Zadania realizujące ten punkt

l) przedstawia rolę błon płodowych w rozwoju zarodkowym owodniowców,
Zadania realizujące ten punkt

m) przedstawia budowę i funkcje narządów układu rozrodczego męskiego i żeńskiego człowieka,
Zadania realizujące ten punkt

n) analizuje proces gametogenezy u człowieka i wskazuje podobieństwa oraz różnice w przebiegu powstawania gamet męskich i żeńskich,
Zadania realizujące ten punkt

o) przedstawia przebieg cyklu menstruacyjnego, z uwzględnieniem działania hormonów przysadkowych i jajnikowych w jego regulacji,
Zadania realizujące ten punkt

p) przedstawia rolę syntetycznych hormonów (progesteronu i estrogenów) w regulacji cyklu menstruacyjnego,
Zadania realizujące ten punkt

q) przedstawia przebieg ciąży z uwzględnieniem funkcji łożyska; analizuje wpływ czynników wewnętrznych i zewnętrznych na przebieg ciąży; wyjaśnia istotę i znaczenie badań prenatalnych,
Zadania realizujące ten punkt

r) przedstawia etapy ontogenezy człowieka, uwzględniając skutki wydłużającego się okresu starości.
Zadania realizujące ten punkt