Lingwa de Planeta/Lekcja 0
Lingua de Planet – neutralny język komunikacji międzynarodowej[edytuj]
Jaki powinien być język komunikacji międzynarodowej?
Prawdopodobnie neutralny. Oznacza to, że nie należy do żadnego konkretnego narodu (tak jak angielski). Prawdopodobnie z prostą gramatyką. Oznacza to, że nie zawiera ogromnej liczby różnych form, których należy się nauczyć (tak jak rosyjski). Prawdopodobnie prosty fonetycznie. To znaczy, że wszystkie dźwięki mogą być łatwo wymawiane przez użytkowników różnych języków. Prawdopodobnie eufoniczny. To znaczy z taką wymową, która brzmi ładnie i dzięki temu języka używa się przyjemnie. Prawdopodobnie zawierają międzynarodowe i szeroko rozpowszechnione słowa – czyli naprawdę międzynarodowe. Prawdopodobnie taki, że mógłby być naturalny, bez nadmiernego schematyzowania. Na koniec, najprawdopodobniej taki, aby przypominał język ojczysty dla mówiących dowolnym językiem.
Lingwa de planeta, w skrócie lidepla, to język, który spełnia wszystkie powyższe wymagania. Został stworzony jako jedna harmonijna całość na podstawie najbardziej rozpowszechnionych języków narodowych (angielskiego, niemieckiego, francuskiego, hiszpańskiego, portugalskiego, chińskiego, rosyjskiego, hindi, arabskiego).
Oczywiście dziś raczej nie spotkasz nikogo w obcym kraju, kto zna Lideplę. Niemniej nauka tego języka może być nie tylko interesująca, ale także niezwykle przydatna. W końcu, bez zawracania sobie głowy trudnościami i wyjątkami, nauczysz się formułować myśli wyraźnie w języku innym niż ojczysty – i jest to jedno z najważniejszych zadań, które należy sobie postawić podczas nauki pierwszego języka obcego (wiadomo, że każdy następny język jest znacznie łatwiejszy). Poza tym łatwo nauczysz się około pół tysiąca słów, które są bardzo podobne do prawdziwych, żywych słów z języków najczęściej używanych na naszej planecie.
Życzymy powodzenia w nauce języka lingwa de planeta!
Alfabet i wymowa[edytuj]
Alfabet lidapla opiera się na alfabecie łacińskim. Jest w nim tylko 25 liter. Litera „q” nie jest używana, a litery „c” używa się tylko w kombinacji „ch”.
Aa (a), Bb (be), Ch ch (che), Dd (de), Ff (ef), Gg (ge), Hh (ha), Ii (i), Jj (ja), Kk (ka), Ll (el), Mm (em), Nn (en), Oo (o), Pp (pe), Rr (er), Ss (es), Tt (te), Uu (u), Vv (ve), Ww (wa), Xx (iks), Yy (ye), Zz (ze).
Zapis lidepla jest przeważnie fonetyczny, to znaczy słowa są pisane tak, jak są słyszane. Istnieje 17 spółgłosek i 5 samogłosek.
Samogłoski[edytuj]
Wszystkie samogłoski wymawia się, jak po polsku.
| litera | komentarze | przykłady | |
| a | ba („partykuła trybu rozkazującego”), man (mężczyzna) | ||
| e | de („kogo? czego?”), pet (pięć) | ||
| i | spółgłoski przed i nie ulegają zmiękczeniu | li (oni), pi (pić) | |
| o | to (to), non (nie) | ||
| u | bu (nie), sun (wkrótce) |
Litery „i” i „y” oznaczają ten sam dźwięk [i]. Użycie litery „y” w słowie oznacza przede wszystkim na brak akcentu na „i”: pyu (więcej). Ponadto „y” na końcu słowa oznacza, że słowo nie jest czasownikiem: krai (płakać) – skay (niebo).
Spółgłoski[edytuj]
Wszystkie spółgłoski są wymawiane jednakowo w dowolnej pozycji. Przed samogłoskami „i” oraz „e” spółgłoski nie są zmiękczane.
Spółgłoski podstawowe:
| litera | komentarz | przykłady | |
| b, d, g | jak po polsku | bu (nie), de („kogo? czego?”), ga (całkowicie) | |
| p, t, k | jak po polsku | pa (przyimek ogólnego znaczenia), pet (pięć) | |
| w | jak polskie ł | wel (cóż) | |
| f | jak po polsku | fai („robić”) | |
| s | jak po polsku | si (jeśli), also (zatem) | |
| sh | jak polskie sz lub ś | shu (but), shao (mało) | |
| j | jak polskie dż lub dź | jan (wiedzieć) | |
| z | jak polskie dz | zun (angażować się, zajmować się) | |
| m, n | jak po polsku | man (mężczyzna) | |
| l | jak po polsku | li (oni), lao (stary) | |
| r | jak po polsku | roli (kręcić się) | |
| h | jak po polsku | hao (dobry) |
Dodatkowe spółgłoski:
| litera | komentarz | przykład | |
| ch | jak polskie cz, ale dopuszczalne jest wymawianie jak j | chay (herbata) | |
| v | jak polskie w, ale dopuszczalne jest wymawianie jak w | vino (wino) | |
| ng |
|
feng (wiatr) |
Litera X oznacza kombinację „ks”; w pozycji między samogłoskami może być dźwięczna: examen (egzamin), przed spółgłoską można wymawiać jako s: expliki (wyjaśniać).
Akcent wyrazowy[edytuj]
- Podstawowa zasada: akcent kładzie się na samogłoskę przed ostatnią spółgłoską lub „y”.
Przykłady: máta matka, dúmi myśleć; matéria materia; aván do przodu, krokodíl krokodyl; báya jagoda, jaopáy szyld; suóla podeszwa.
- W złożeniach ao; au, eu; ai, oi, ei akcentowana jest pierwsza smaogłoska.
Przykłady: háo dobry; áudi słyszeć, máus mysz; éuro euro; kláida ubranie, fáil plik, bréin mózg, méil poczta, asteróida asteroida.
- Lidepla stara się zachować brzmienie międzynarodowych słów, więc istnieje szereg dodatkowych reguł. Zasad tych niekoniecznie trzeba uczyć się na pamięć. Przeczytaj dokładnie przykłady i obejrzyj krótki film instruktażowy. W tym podręczniku zaznaczono są wszystkie wątpliwe przypadki.
- te 4 końcówki nigdy nie są akcentowane: –en (ínen wewnątrz, íven równy), –us (vírus wirus), –um (forum forum, sírkum wokół), –er (ínter między, kompyúter komputer)
- końcówki -ik- i -uk- w prostych (nie złożonych) rzeczownikach i przymiotnikach są nieakcentowane: gramátika, pedagógika, públika, Áfrika, Amérika, polítike, lógike, únike, psikológike; stímula, ángula.
- końcówka -im nie jest akcentowana w słowach mínim (najmniej), mínimum (minimum), máksimum (maksimum).
- W innych przypadkach, niestandardowy alcent jest zapisywany przez podwojenie samogłoski: kwantitaa ilość, kwalitaa jakość (i wszystkie rzeczowniki abstrakcyjne utworzone z przymiotników za pomocą przyrostka -(i)taa); namastee cześć , adyoo do widzenia, bifoo przed, malgree pomimo, shosee autostrada.
- Podczas tworzenia słów złożonych akcent pierwotnego słowa nie zmienia się, gdy:
- tworzymy rzeczowniki w liczbie mnogiej (+(e)s): kitába/kitábas książka/książki , suóla/suólas podeszwa/podeszwy, kórdia/kórdias serce/serca
- tworzymy przysłówki z przymiotników (–em): naturalálem naturalnie (z naturále naturalny);
- tworzymy rzeczowniki z czasowników (+ –ing): 'físhing łowienie ryb (od físhi łowić ryby).
W złożeniach słów główny nacisk kładzie się na tę część słowa, która ma główne znaczenie.
Przyrostki zaczynające się na spółgłoskę mogą być dodatkowo akcentowane: gínalík żeński (od gína kobieta) kúsishíl bryzący (od kúsi gryźć), ófnitúl otwieracz, vídibíle widoczny.