Logika dla prawników/Znaki i inne elementy systemu logiki

Znaki i inne elementy systemu logiki

Niniejszy rozdział dotyczy znaków, wyrazów, wyrażeń i wypowiedzi.

Znak

Znak to dostrzegalny układ rzeczy lub zjawisk, wytworzony przez człowieka, służący do komunikowania się, z którym związane są myśli o określonej treści, wynikające z przyjętych reguł w danym środowisku lub tylko przez twórcę znaku [M. Sieruga, Z. Ziembiński].

Reguły te nadają znaczenie danemu znakowi. Dlatego zwane są regułami znaczeniowymi. Mogą być to reguły przyjęte na całym świecie, w danym narodzie, środowisku (np. przestępczym) albo też wymyślone na własny, jednorazowy użytek przez twórcę znaku, a przez to niezrozumiałe dla innych odbiorców (otoczenia). Tworzone są w sposób wyraźny (np. przez ustawodawcę) lub kształtują się stopniowo w rozwoju historycznym na drodze zwyczaju.

Sam układ rzeczy lub zjawisk (np. migające światło latarki) nie jest znakiem. Dopiero układ rzeczy lub zjawisk powiązany z daną regułą znaczeniową (np. systemem znaków w alfabecie Morse`a), która nakazuje wiązać z nim myśli o określonej treści (np. wołanie o pomoc).

Znak składa się z trzech elementów:

1. elementu oznaczającego (inaczej mówiąc materialnego substratu znaku): jest to wygląd znaku, np. "odwrócony żółty trójkąt" [przykłady M. Sierugi].
2. elementu oznaczanego: czyli treści, jaką znak wyraża, np. "pierwszeństwo na drodze".
3. funkcji znakotwórczej: znaczenia znaku, czyli zależności między elementem oznaczającym a oznaczanym, np. "odwrócony żółty trójkąt oznacza konieczność ustąpienia pierwszeństwa".

Szyld fryzjerski na Kornstraße w Budziszynie

Oprócz znaku w logice wyróżnia się:

• ikony - znaki ikonograficzne (ikoniczne), obrazujące własne znaczenie, zbudowane na zasadzie podobieństwa między elementem oznaczanym a oznaczającym, np. szyld przedstawiający nożyce nad salonem fryzjerskim.
• oznaki - układy rzeczy lub zjawisk stworzone przez naturę a nie człowieka; gdyby bowiem były wytworzone przez człowieka byłyby znakami; bądź wszystko to, co kieruje uwagę człowieka na dany układ rzeczy lub zjawisk. Oznakom też przydaje się określone znaczenie, np. "nisko latające jaskółki, zwiastujące deszcz".

Wyraz

Wyraz - to pisany lub mówiony znak słowny, będący pewną całością, np. "żaba".

Wyrażenie

Wyrażenie - to zestawienie wyrazów w sensownym szyku.

Wyrażenia nie muszą być prawdziwe, ale powinny zawierać pewne znaczenie.

Wypowiedź

Wypowiedź - to wyrażenie użyte w celu komunikacji międzyludzkiej.

Wypowiedzi mogą pełnić w języku różne funkcje, np.

• opisową = opisując stan rzeczy.
• ekspresyjną = wyrażając przeżycia, emocje, uczucia itp. nadawcy komunikatu.
• sugestywną = wywołując określane stany u odbiorców wypowiedzi.
• sprawczą = wywołując - poprzez wygłoszenie jakichś słów w określonym kontekście - skutki pozajęzykowe. Np. wydanie wyroku z zachowaniem określonej prawem formy.

Między nadawcą a odbiorcą wypowiedzi może dojść do porozumienia jeśli odbiorca przyporządkował znakom taką treść, jaką chciał im nadać nadawca; nieporozumienia jeśli odbiorca nadał im inną treść (co jest często źródłem komizmu sytuacyjnego) lub też niezrozumienia jeśli wyrażone przez nadawcę treści nie wywołały u odbiorcy myśli, o których chodziło nadawcy. [Z. Ziembiński]

Części mowy

Osobno należy wspomnieć o częściach mowy, które co prawda nie są wymieniane wśród elementów systemu logiki, ale dzięki nim są konstruowane zdania. Części mowy są to bowiem klasy wyrazów, które pełnią określone funkcje w zdaniu, zgodnie z regułami składni danego języka. W języku polskim części mowy to: czasowniki, rzeczowniki, liczebniki, zaimki, przymiotniki, przysłówki, przyimki, spójniki, partykuły i wykrzykniki [Encyklopedia PWN].

Pytania testowe

• Znak to ...
• Wymień trzy elementy znaku ...
• Wyrażenie to ...
• Podaj jedną z funkcji wypowiedzi ...

Przypisy

---

Powrót do spisu treści