Chiński/Pinyin

Lekcje:	Pinyin - 1 - 2 - 3 - 4 - 5 - 6 - 7 - 8 - 9
Subpages:	Spis treści - Tradycyjne - Ćwiczenia

W tej lekcji poznasz pisownię pinyin, transkrypcji standardowego języka mandaryńskiego. Mimo, że wiele z liter jest takich samych lub podobnych do ich europejskich odpowiedników, istnieje kilka ważnych różnic.

Wymowa

Język mandaryński brzmi być może całkowicie obco dla naszego ucha, ale jest w rzeczywistości bardzo prosty do nauki. Język ten posiada dosyć niewielką ilość sylab, co przekłada się na małą liczbę dźwięków koniecznych do nauczenia się. Co więcej, wiele z tych dźwięków jest podobnych do tych znanych z języka polskiego lub innych języków europejskich.

Jedną z najważniejszych cech języka chińskiego jest obecność tonów. Ze względu na niewielką ilość sylab, zmiany wysokości tonu pomagają w rozróżnianiu słów. Niektóre z dialektów chińskiego posiadają do dziewięciu tonów, mandaryński ma ich tylko cztery, dzięki czemu jest relatywnie prostszy w nauce. Początkującym uczniom trudno jest rozróżnić tony i wyrazy, najczęściej kiedy nie jest się pewnym kontekstu.

Lekcja ta poświęcona jest nauce pinyin, co umożliwi zrozumienie i odtworzenie wszystkich sylab i tonów języka chińskiego.

Sylaby

Każda sylaba posiada trzy części: nagłos, wygłos (inaczej zwany rymem) oraz ton.

Nagłos to początkowa spółgłoska lub spółgłoski sylaby (w tym przypadku spółgłoski to wszystkie litery poza a, e, i, o, u, y). Istnieją trzy przypadki kiedy nagłosem są dwie litery (zh, ch, sh) i jeden przypadek kiedy spółgłoska nie jest nagłosem (w-). We wszystkich pozostałych przypadkach nagłosem jest jedna spółgłoska.
Ton reprezentowany jest przez mały symbol ponad sylabą. Rozróżniamy cztery takie symbole: ˉ, ˊ, ˇ orazˋ. Dwie kropki nad literą ü (jak niemiecki umlaut) nie mają nic wspólnego z tonami. W przypadku tej litery symbole wyglądają następująco: ǖ, ǘ, ǚ i ǜ.
Wygłos jest pozostałą częścią sylaby, to jest tym, co pozostaje po usunięciu nagłosu i tonu. Jednakże w kilku przypadkach żeby otrzymać wygłos trzeba wykonać kilka dodatkowych czynności:

Jeżeli rym zaczyna się yu-, zmień to na ü-.
Jeżeli rym zaczyna się u-, ale nagłos to j, q, lub x, zmień u- na ü-.
Jeżeli rym zaczyna się y-, zmień to na i-. Jeżeli w efekcie otrzymasz dwa razy i pod rząd, zmień je na jedno i.
Jeżeli rym zaczyna się na w-, zmień to na u-. Jeżeli otrzymasz dwa razy u pod rząd, zmień je na jedno u.
Jeżeli rym to i a nagłos to zh, ch, sh, r, z, c, s, to zignoruj i - nie ma rymu.

Nagłos i wygłos

Zapis nagłosu

Pinyin	IPA	Polska wymowa (w przybliżeniu)
b	[p ]	pomiędzy b a p
p	[p ʰ]	jak w polskim
m	[m ]	jak w polskim
f	[f ]	jak w polskim
d	[t ]	pomiędzy d a t
t	[t ʰ]	jak w polskim
n	[n ]	jak w polskim
l	[l ]	jak w polskim
g	[k ]	pomiędzy g a k
k	[k ʰ]	jak w polskim
h	[x ]	tylne h z mocniejszym wydechem
j	[t ɕ]	pomiędzy dź ć
q	[t ɕʰ]	ć
x	[ɕ]	ś
zh	[t ʂ]	pomiędzy dż a cz
ch	[t ʂʰ]	cz
sh	[ʂ]	sz
r	[ʐ]	ż
z	[ts ]	między dz a c
c	[ts ʰ]	jak w polskim
s	[s ]	jak w polskim
w	[w ]	ł
y	[j ]	j oprócz yi, w której y wymawiamy jak i

Zapis wygłosu

Pinyin	IPA	Polska wymowa (w przybliżeniu)
a	[ɑ]	jak w polskim
o	[u ̯ɔ]	jak w polskim
e	[ɤ], [ə]	jak w polski, gardłowo
ê	[ɛ]	jak w polskim, płasko
ai	[a ɪ]	aj
ei	[e i ]	ej
ao	[ɑʊ]	jak w polskim lub, rzadziej, skracając o do ł, tj. ał
ou	[o u ̯]	oł
an	[a n ], [ɛ n ]	jak w polskim, krótko
en	[ə n ]	jak w polskim, krótko
ang	[ɑŋ]	jak w polskim, ale często z głuchym g
eng	[ɤŋ]	najczęściej jak ęg, z głuchym g
er	[a ɻ], [ɤɻ]	jak w polskim, z głuchym r; jeśli występuje samodzielny wygłos, często e pomija się, czasem też wygłos poprzedzający ulega przekształceniu (najczęściej pomija się wtedy i lub n)
i	[i ]	jak w polskim lub, w połączeniu z nagłosami z, zh, c, ch, s oraz sh, gdzie wymawiamy jak polski y (np. shi = szy)
ia	[i ɑ]	ja
ie	[i ɛ]	je
iao	[i ɑʊ]	ja-o, przy czym nie można przekształcać a-o w ało
iu	[i o u ̯]	joł
ian	[a n ], [ɛ n ]	jan
in	[i n ]	jak w polskim, krótko
iang	[i ɑŋ]	jang z głuchym g
ing	[i ŋ]	ing z głuchym g
u	[u ], [y ]	jak w polskim
ua	[u ̯ɑ]	ła
uo	[u ̯ɔ]	pomiędzy u-o a ło, wymowa zależy od nagłosu (np. duo = du-o, guo = gło)
uai	[u ɑɪ]	łaj
ui	[u e ɪ]	łej
uan	[u ʌ n ]	łan
un	[u ə n ]	jak w polskim, za wyjątkiem nagłosów j, q, x i y, gdzie wymawia się jak ün (patrz niżej)
uang	[u əɑŋ]	łang, z głuchym g
ong	[ʊŋ]	pomiędzy ąg a ong, z głuchym g
ü	[y ]	jak niemieckie u-umlaut
üe	[y ɛ]	pomiędzy je a u’je, nosowo (np. xue = ś(u)je)
üan	[y ɛ]	pomiędzy u’łen a u’łan, nosowo (np. lüan = l(u)łan)
ün	[y n ]	pomiędzy un a yn, nosowo
iong	[i ʊŋ]	pomiędzy jąg a jong, z głuchym g (np. xiong = sią(g))

Tabela możliwych kombinacji chińskich nagłosów i wygłosów

	b	p	m	f	d	t	n	l	g	k	h	j	q	x	zh	ch	sh	r	z	c	s	w	y
a	ba	pa	ma	fa	da	ta	na	la	ga	ka	ha				zha	cha	sha		za	ca	sa
o	bo	po	mo	fo
e					de	te	ne	le	ge	ke	he				zhe	che	she	re	ze	ce	se
ai	bai	pai	mai		dai	tai	nai	lai	gai	kai	hai				zhai	chai	shai		zai	cai	sai
ei	bei	pei	mei	fei	dei		nei	lei	gei	kei	hei				zhei		shei		zei
ao	bao	pao	mao		dao	tao	nao	lao	gao	kao	hao				zhao	chao	shao	rao	zao	cao	sao
ou		pou	mou	fou	dou	tou	nou	lou	gou	kou	hou				zhou	chou	shou	rou	zou	cou	sou
an	ban	pan	man	fan	dan	tan	nan	lan	gan	kan	han				zhan	chan	shan	ran	zan	can	san
en	ben	pen	men	fen			nen		gen	ken	hen				zhen	chen	shen	ren	zen	cen	sen
ang	bang	pang	mang	fang	dang	tang	nang	lang	gang	kang	hang				zhang	chang	shang	rang	zang	cang	sang
eng	beng	peng	meng	feng	deng	teng	neng	leng	geng	keng	heng				zheng	cheng	sheng	reng	zeng	ceng	seng
i	bi	pi	mi		di	ti	ni	li				ji	qi	xi	zhi	chi	shi	ri	zi	ci	si
ia								lia				jia	qia	xia
ie	bie	pie	mie		die	tie	nie	lie				jie	qie	xie
iao	biao	piao	miao		diao	tiao	niao	liao				jiao	qiao	xiao
iu			miu		diu		niu	liu				jiu	qiu	xiu
ian	bian	pian	mian		dian	tian	nian	lian				jian	qian	xian
in	bin	pin	min				nin	lin				jin	qin	xin
iang							niang	liang				jiang	qiang	xiang
ing	bing	ping	ming		ding	ting	ning	ling				jing	qing	xing
u	bu	pu	mu	fu	du	tu	nu	lu	gu	ku	hu				zhu	chu	shu	ru	zu	cu	su
ua									gua	kua	hua				zhua	chua	shua
uo					duo	tuo	nuo	luo	guo	kuo	huo				zhuo	chuo	shuo	ruo	zuo	cuo	suo
uai									guai	kuai	huai				zhuai	chuai	shuai
ui					dui	tui			gui	kui	hui				zhui	chui	shui	rui	zui	cui	sui
uan					duan	tuan	nuan	luan	guan	kuan	huan				zhuan	chuan	shuan	ruan	zuan	cuan	suan
un					dun	tun		lun	gun	kun	hun				zhun	chun	shun	run	zun	cun	sun
uang									guang	kuang	huang				zhuang	chuang	shuang
ong					dong	tong	nong	long	gong	kong	hong				zhong	chong		rong	zong	cong	song
ü							nü	lü				ju	qu	xu
üe							nüe	lüe				jue	que	xue
üan								lüan				juan	quen	xuen
ün												jun	qun	xun
iong												jiong	qiong	xiong

Tony

Każda sylaba w języku chińskim ma jasno zdefiniowaną wysokość tonu głosu, umożliwiającą rozróżnianie słów posiadających ten sam dźwięk. Niestety, nie istnieje żaden sposób zaznaczania tonów przy samych znakach, trzeba je dla każdego słowa zapamiętać. Pomocą jest użycie w pinyin czterech prostych do zapamiętania znaków diakrytycznych. Te cztery znaki tonów to:

Ton pierwszy ( ˉ ), najwyższy poziom.
Ton drugi (ˊ), środkowy, wzrastający.
Ton trzeci ( ˇ ), niski, obniżany następnie wzrasta.
Ton czwarty (ˋ), wysoki, opadający.

Rysunek po prawej pokazuje zmiany wysokości każdego z czterech tonów na pięciostopniowej skali wysokości dźwięku od najniższej (1) do najwyższej (5). Istnieje także neutralny, tzw. "piąty ton", który jest nieakcentowany i zazwyczaj nie zaznacza się go.

Klasyczny przykład użycia różnych tonów:

妈(mā) 麻(má) 马(mǎ) 骂(mà) 吗(ma)

(Kolejno: "matka", "konopie", "koń", "obraza" oraz partykuła pytająca "czy". odsłuchaj^*)

Zmiany tonów

Ton trzeci, obniżany i odbity, jest trudny do wychwycenia w zdaniu. Tak więc ulega on zmianom w zależności od sytuacji. Istnieją dwie reguły:

Jeżeli trzeci ton znajduje się przed innym trzecim tonem, wtedy wymawia się go jak ton drugi.
Jeżeli trzeci ton znajduje się przed którymkolwiek z pozostałych tonów, wtedy tylko opada a nie ulega odbiciu i nazywany jest wtedy tonem półtrzecim (zob. rysunek).

Sylaby bez tonów

Jak już zostało powiedziane, niektóre sylaby nie mają tonu. Ton ich wymowy zależy od poprzedzającej je sylaby:

Jeżeli znajduje się po pierwszym lub drugim tonie, wtedy sylaba bez tonu wymawiana powinna być na średniej wysokości, płasko (jak aaaaa... przy badaniu gardła).
Jeżeli znajduje się po trzecim tonie, wtedy sylaba wymawiana jest wysoko, jakby kontynuując brzmienie swojej poprzedniczki.
Jeżeli znajduje się po czwartym tonie, wtedy sylaba wymawiana jest nisko, krótko i zdecydowanie, kontynuując brzmienie swojej poprzedniczki.

Aby przećwiczyć wymowę poszczególnych tonów, można trenować rozmaite wierszyki dla dzieci, jak na przykład ten:

mā ma, má ma, mǎ ma, mà ma

Powinno mieć następującą melodię:

"Sol...! ah... — What?! ah... — Weh – ell — Sto – op!"

IPA: /55 2/ /35 2/ /21 4/ /53 1/